Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗

Markery nowotworowe - jakie są normy? Badanie i cena

Markery nowotworowe, zwane również wskaźnikami nowotworowymi, to specyficzne substancje chemiczne obecne we krwi, moczu lub wycinkach tkanek organizmu. W zdrowych tkankach występują w niewielkich ilościach, ale w momencie pojawienia się zmian nowotworowych ich stężenie zdecydowanie wzrasta. Czy badanie na nowotworowe markery może pomóc w wykryciu raka?
Osoba w czasie badania markerów nowotworowych
Źródło: 123RF
W skrócie
  • Markery nowotworowe pomagają w diagnostyce. U zdrowego dorosłego człoweka nie powinny występować wcale lub w niskim stężeniu.
  • Markerów nowotworowych jest wiele. Każdy rodzaj wydziela charakterystyczną dla siebie substancje, która pomaga w określeniu typu nowotworu.
  • Badanie stężenia markera sprawdza się również po przebytym nowotworze. Część takich przypadków refundowana jest w ramach NFZ.
SPRAWDŹ TEŻ: Cytologia - co to jest i kiedy robić badanie?
Spis treści

Reklama

Czym są markery nowotworowe?

Co to są markery nowotworowe? To substancje, których obecność lub stężenie pozostaje w związku z rozwojem nowotworu.

Mogą one być wydzielane przez komórki nowotworowe do płynów ustrojowych (osocze, wysięki) pozostawać na powierzchni komórek lub pochodzić z komórek nienowotworowych stymulowanych sąsiadującymi zmianami proliferacyjnymi.

Komórkowe antygeny są związane ze strukturami komórkowymi i mogą być wykrywane w badaniach histologicznych. W diagnostyce laboratoryjnej są głównie wykorzystywane krążące we krwi markery nowotworowe.

U dorosłego zdrowego człowieka nowotworowe markery nie występują w ogóle bądź w niskich stężeniach. Mogą występować w postaci antygenów, białek enzymów lub hormonów. Wzrost poziomu markerów nowotworowych w organizmie może, ale nie musi świadczyć o rozwoju choroby nowotworowej.

Reklama

Rodzaje markerów nowotworowych

Każdy rodzaj nowotworu z jednej strony wydziela charakterystyczną dla siebie substancję markerową, z drugiej jednak może produkować różne markery, odpowiadające innym rodzajom nowotworów.

Część markerów może wskazywać na konkretny nowotwór, np. marker PSA jest pomocny w diagnostyce raka prostaty, inne z kolei mogą świadczyć o obecności nowotworu jajnika lub nowotworu żołądka (np. marker CA 7-4).

W diagnostyce procesu nowotworowego zaleca się więc wykonanie szerszego badania tzw. panelu markerowego, co pozwala bardziej precyzyjnie określić pochodzenie zmian nowotworowych.

Podział markerów nowotworowych:

  • antygeny płodowe i zarodkowe,
  • antygeny łożyskowe,
  • antygeny swoiste dla proliferujących komórek nowotworowych,
  • antygeny apoptozy i obumierania komórkowego,
  • hormony polipeptydowe wytwarzane ekotopowo przez nowotwory,
  • inne substancje wydzielane przez komórki nowotworowe.

Rodzaje markerów nowotworowych:

  • jajnika: CA 125, CA 72-4, TPA, A,FP, HCG,
  • jąder: AFP, HCG, TPA
  • chłoniak, białaczka: TK, beta-2 mikroglobulina,
  • mózgu, czerniak: S 100,
  • okrężnicy i odbytnicy: TPA, CEA, CA 19-9, p53,
  • pęcherza moczowego: TPA,
  • piersi: CA 15-3, CEA, TPA, TK, p53, uPA,
  • prostaty: PSA, fPSA, TPA, PAP,
  • płuc: TPA, NSE, CEA, TK, p53,
  • trzustki i dróg żółciowych: CA 19-9, CEA, TPA, CA 125,
  • wątroby: TPA, AFP,
  • żołądka: CEA, CA 72-4, CA 19.

Reklama

Normy markerów nowotworowych

W celu określenia poziomu markera nowotworowego wykonuje się specjalistyczne badanie krwi. W niektórych przypadkach stężenie markerów można określić przez badanie moczu lub tkanki. Najczęściej badane markery nowotworowe to: 

  • CA 125 wykorzystywany w diagnostyce raka jajnika,
  • PSA – marker raka prostaty,
  • CA 72-4, który nie występuje w zdrowych tkankach, a podwyższenie jego stężenia może wskazywać na raku żołądka, jelita grubego, przełyku czy jajnika,
  • AFP – pomocny w rozpoznaniu nowotworu wątroby lub jąder,
  • CEA - antygen, którego wysokie stężenie może wskazywać na guza jelita grubego, trzustki, wątroby, piersi, płuc lub pęcherza moczowego,
  • Beta-HCG, antygen wytwarzany przez komórki łożyska przez co może być obecny we krwi ciężarnych, obecny w przypadku choroby trofoblastycznej i zaśniadu groniastego, w nowotworach zarodkowych i jąder,
  • kalcytonina – marker wykorzystywany w diagnostyce nowotworu tarczycy,
  • CA 15-3 – antygen, którego podwyższony poziom może wskazywać na nowotworu piersi.

Antygeny płodowe i zarodkowe

Obecne w tkankach i krwi płodu, zanikają w kilka dni po urodzeniu, pojawiają się w komórkach nowotworowych w skutek ekspresji odpowiedniego genu.

  • CEA (antygen karcinoembrionalny) - rak jelita grubego i odbytnicy, rak żołądka, trzustki, piersi, płucaszyjki macicyrak pęcherza moczowego, prostaty, nowotwory nienabłonkowe (neuroblastoma, mięsaki, chłoniaki złośliwe, białaczki)

Norma do 4 ng/ml, u kobiet w ciąży i u palaczy – do 10 ng/ml (podobnie o spożyciu alkoholu)

Do 20 ng/ml – zapalenie i marskość wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki, choroba wrzodowa żołądka, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie płuc.

  • AFP (alpa fetoproteina) – noworodki 30 – 40 ng/ml, dorośli 15 ng/ml. Pierwotny rak wątroby, zarodkowo komórkowy raj jądra, jajnika, rak żołądka, dróg żółciowych, trzustki, płuc.

Także w III trymestrze ciąży, przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby. Utrzymujące się niskie stężenie po 10 tyg. ciąży stanowi wiarygodny wskaźnik uszkodzeń cewy nerwowej, obecności zespołu Downa.

Antygeny łożyskowe

Fizjologicznie występujące w surowicy krwi kobiet w ciąży i zanikające po porodzie; należy do nich gonadotropina kosmówkowa (HCG), laktogen łożyskowy (HPL) i łożyskowa fosfataza alkaliczna.

• HCG (gonadotropina kosmówkowa) – do 5 IU/L. Nowotwory złośliwe z niedojrzałą tkanką zarodkową (złośliwy nabłoniak kosmówkowy jądra lub jajnika, zaśniad groniasty, nienasieniakowate nowotwory, nasieniaki), nowotwory pęcherza moczowego, płuc, trzustki.

• B1 – glikoproteina występuje fizjologicznie we krwi, urynie i płynie owodniowym u kobiet ciężarnych, u osób zdrowych stężenie jest nieoznaczalne. Zaśniad groniasty, kosmówczak.

• Łożyskowy izoenzym fosfatazy alkalicznej – śladowe ilości stwierdza się u osób zdrowych i w stanach zapalnych. Rak oskrzeli, jelita grubego, pierwotny rak wątroby, rak szyjki macicy, nowotwory pochodzenia trofoblastycznego.

Antygeny swoiste dla proliferujących komórek nowotworowych

Wytwarzanie w następstwie ekspresji genów odpowiedzialnych za ich wytwarzanie lub powstających w wyniku namnażania komórek.

• TPS (tkankowy swoisty antygen polipeptydowy) – 80 – 100 U/I

Wskaźnik proliferacji komórkowej nowotworów wzrost jego stężenia poprzedza wzrost stężenia markerów różnicowania, w trakcie leczenia jego poziom spada szybciej niż inne. ↑ stany zapalne, choroby o etiologii nienowotworowej.

Antygeny apoptozy i obumierania komórkowego 

Podwyższenie ich stężenia należy wiązać z nasileniem procesów obumierania.

TPA (tkankowy antygen polipeptydowy) – 85 – 120 U/I. Rak płuc, piersi, jelita grubego, pęcherza moczowego, stany zapalne, niezłośliwe zmiany w płucach, wątrobie, układzie moczowo–płciowym.

• CYFRA 21- 1 – 3,3 ng/ml. Płaskonabłonkowy rak płuc i wątroby, u około 20-40% chorych na nowotwory złośliwe głowy i szyi.

Reklama

Hormony polipeptydowe wytwarzane ekotopowo przez nowotwory

To między innymi hormony przysadki mózgowej (ACTH, ADH, TSH), gruczołu tarczowego i gruczołów trzytarczowych (kalcytonina, PTH).

Hormony polipeptydowe wytwarzane ekotopowo przez nowotwory:

  • ADH (hormon antydiuretyczny) – rak owsiano komórkowy oskrzela, rak trzustki, rak rdzeniasty tarczycy, rak żołądka, jelita grubego, jajnika, stercza, piersi, nerki.
  • TSH (hormon tyreotropowy) – nabłoniak kosmówkowy, zaśniad groniasty.
  • Hormonu polipeptydowe wytwarzane ekotopowo przez nowotwory.
  • PTH (parathormon) rak płuc, nerki, pęcherza moczowego, jajnika, jelita grubego, trzustki, wątroby.
  • CT (kalcytonina) – stany hiperplazji, rak rdzenia sty tarczycy, owsiano komórkowy płuc, rak piersi.
  • Inne substancje wydzielane przez komórki nowotworowe (para proteiny, enzymy itp.)
  • PSA (swoisty antygen sterczowy) - rak prostaty do 4 ng/ml - wartość odcinająca ustalona arbitralnie, jako rodzaj optymalnego bilansu pomiędzy czułością i swoistością diagnostyczną. W warunkach fizjologicznych komórki nabłonkowe stanowią barierę ochronna zapobiegająca ucieczce antygenu do krążenia. Jego wzrost następuje wraz z wiekiem.
  • ACP (fosfataza kwaśna) – rak stercza, pierwotne nowotwory oraz przerzuty do kości, choroba Pageta, osteoporoza, pierwotna niedoczynność przytarczyc, niedokrwistość metaloplastyczna, trombopatie.
  • ALP (fosfataza zasadowa) – przerzuty do kośćca, rak piersi (izoenzym kostny), nowotwory wątroby, płuc (izoenzym Ragana), gruczolakoraki trzustki, raki przewodów żółciowych.
  • 5’nukleotydaza – różnicowanie zaburzeń poza- i śródwątrobowych.
  • β glukuromidaza – rak trzustki, jelita grubego, choroby wątroby o nienowotworowej etiologii.
  • Inne substancje wydzielane przez komórki nowotworowe
  • γglutamylotranspeptydaza mleczanowa) – raki wątroby jajnika grubego, piersi, płuc, białaczki, chłoniaki.
  • AspAT i ALAT (aminotransferazy asparaginowa i alaninowa) – pierwotne i przerzutowe nowotwory wątroby, zmiany martwicze wątroby.
  • CK (kinaza kreatynowa) – izoenzym BB (typ mózgowy) – u pewnego odsetka chorych na raka stercza, drobnokomórkowego raka płuc, jajnika, okrężnicy.
  • NSE (swoista enolaza neuronowa) – nowotworów mózgu, jajnika, rak płuc, zapalenie płuc, urazy głowy, szok septyczny.
  • CA 19 – 9-37 U/ml. Nowotwory złośliwe przewodu pokarmowego, szczególnie trzustki, woreczka żółciowego. Razem z CEA wykorzystywany do monitorowania leczenia i wznowy raka trzustki.
  • CA 125 - 35 U/ml. Rak jajnika, 1 trymestr ciąży, miesiączka, w choroby autoimmunologiczne, zapalenie wątroby, trzustki, przydatków, marskość wątroby.
  • SCC-Ag-1,5 ng/ml. Rak płaskonabłonkowy szyjki macicy, płuc, niezłośliwe guzy głowy i szyi, zakaźne i niezakaźne choroby płuc, nerek.
  • CA 15-3 – 15-30 U/ml. Rak piersi, rak jajnika, szyjki macicy, endometrium, niedrobno komórkowy rak płuc, niezłośliwe zmiany w gruczole mlecznym, jajnikach, przewodzie pokarmowym, płuchach, III trymestr ciąży, marskość wątroby, zapalenie wątroby.
  • CA 72-4 – 2,5 – 4 U/ml. Rak jelita grubego, żołądka, przełyku, rak ekspresję w komórkach i tkankach prawidłowych.

Reklama

Markery nowotworowe CEA

CEA (antygen karcynoembrionalnyang. carcino-embryonic antigen, CEA– jest glikoproteiną pochodzenia płodowego, a podwyższenie jego poziomu może wskazywać na nowotwór jelita grubego i odbytnicy, raka żołądka, trzustki, piersi, płuc, szyjki macicy, raka pęcherza moczowego, prostaty, nowotwory nienabłonkowe (neuroblastoma, mięsaki, chłoniaki złośliwe, białaczki)

• Norma do 4 ng/ml, u kobiet w ciąży i u palaczy – do 10 ng/ml (podobnie po spożyciu alkoholu)

• Do 20 ng/ml – zapalenie i marskość wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki, choroba wrzodowa żołądka, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie płuc.

Reklama

Markery nowotworowe jajnika

Jaki wynik CA 125 świadczy o raku? Markery CA 125 to glikoproteina antygenowa. CA 125 stosowany jest przede wszystkim w rozpoznaniu raka jajnika. Stężenie powyżej normy występuje u 83% chorych w zaawansowanym złośliwym nabłonkowym nowotworze jajnika i tylko u 1–2% zdrowych.

Zwiększenie poziomu CA 125 występuje w 85% przypadków raka surowiczego, 65% endometrialnego, 40% jasnokomórkowego, 35% niezróżnicowanego i 12% śluzowego.

Poza nowotworem jajnika podwyższony poziom CA 125 obserwuje się również w przypadku raka piersi, międzybłoniaku opłucnej, chłoniakach nieziarniczych, raku żołądka i mięśniakomięsaku gładkokomórkowym.

Górna granica normy stężenia CA 125 to 35 UI/m.

Podwyższone stężenie CA 125 występuje również:

  • w 1 trymestrze ciąży,
  • podczas miesiączki,
  • w chorobach autoimmunologicznych,
  • w zapaleniu wątroby,
  • w zapaleniu trzustki,
  • w zapaleniu przydatków,
  • przy marskości wątroby,
  • w endometriozie,
  • w zapaleniu osierdzia,
  • przy zapaleniu płuc,
  • w cukrzycy.

Reklama

Badanie markerów nowotworowych

W celu określenia stężenia markerów nowotworowych wykonuje się specjalistyczne badanie krwi.

Oznaczanie markerów nowotworowych to badanie próbek DNA, RNA, fragmentów tkanek, białek i komórek. Jest ono refundowane i można je wykonać bezpłatnie. Jednak tylko w przypadku gdy lekarz wypisze nam skierowanie. Można je również wykonać prywatnie w laboratorium na własny koszt.

Cel oznaczania markerów nowotworowych:

  • wykrycie nowotworu,
  • lokalizacja nowotworu,
  • ocena stopnia zaawansowania,
  • ocena stopnia zróżnicowania,
  • monitorowania leczenia,
  • wykrycia wznowy lub przerzutu,
  • określenia rokowania.

Cena markerów nowotworowych

Ile kosztują markery nowotworowe? Cena uzależniona jest od wybranej placówki, ale koszt może wahać się w granicach kilkudziesięciu złotych. Przykładowy cennik to:

  • CEA  - 32,00 zł,
  • CA 125 - 35,00 zł,
  • CA 15-3 - 40,00 zł,
  • CA 19-9 - 35,00 zł,
  • HE4 - 65,00 zł,
  • PSA Total 35,00 zł,
  • PSA Free - 40,00 zł,
  • Beta-HCG - 38,00 zł,
  • SCC - 55,00 zł,
  • TPA - 65,00 zł,
  • NSE (Neuroswoista enolaza) - 55,00 zł,
  • AFP - 36,00 zł,
  • Beta 2 Mikroglobulina - 40,00 zł,
  • Chromogranina A - 70,00 zł,
  • ProGRP - 70,00 zł,
  • Kalcytonina - 55,00 zł,
  • Cyfra 21-1 - 50,00 zł,
  • TNF alfa - 40,00 zł,
  • Ferrytyna - 40,00 zł,
  • Witamina B12 - 40,00 zł,
  • Aktywna Witamina B12 - 50,00 zł,
  • Kwas foliowy - 50,00 zł,
  • Erytropoetyna - 45,00 zł,
  • BNP - 90,00 zł,
  • Homocysteina - 60,00 zł,
  • Mioglobina - 60,00 zł,
  • HbA1c (Hemoglobina glikowana)  35,00 zł.

Czy markery nowotworowe są wiarygodne?

Badania markerów nowotworowych są wiarygodne, jednak nie zawsze w pełni miarodajne i nie w każdym przypadku dadzą jednoznaczną odpowiedź w diagnozowaniu choroby nowotworowej.

Z jednej strony podwyższony poziom konkretnych markerów nowotworowych może wskazywać na zupełnie inną chorobę, z drugiej, poziom w normie nie musi świadczyć o braku nowotworu w organizmie.

Oznaczanie ich to niezwykle pomocna metoda w procesie rozpoznania raka, ale nie ma charakteru decydującego o obecności bądź braku choroby nowotworowej.

Częstość oznaczania markerów nowotworowych

Przed rozpoczęcia leczenia określa się stężenie podstawowe.

Monitorowanie po leczeniu chirurgicznym w ciągu 5 lat:

  • po 10-14 dniach, w I, II, IV, IX, XII miesiącach,
  • co pół roku do piątego roku.

Monitorowanie po 5 latach raz w roku

Co 2-4 tygodnie jeśli stężenia jest podwyższone lub narasta.

W czasie leczenia napromieniowaniem:

  • w połowie leczenia,
  • po miesiącu od zakończenia.

W czasie leczenia chirurgicznego:

  • na początku każdego następnego kursu leczenia,
  • przed zmianą metody leczenia.

Interpretacja wyników badań

Stężenie markera niestety może pozostać w granicach normy pomimo procesu nowotworowego. Zoabserwowany może zostać jedynie mierny wzrost stężenia markera w chorobie nowotworowej. Po leczeniu stężenie markera powinno wrócić do normy (jeśli nie – to leczenie nie było radykalne).

Wzrost poziomu markera w osoczu po leczeniu radykalnym świadczy o wznowieniu procesu nowotworowego.

Leczenie paliatywne powinno zredukować poziom markera, brak zmiany stężenia świadczy o stabilizacji procesu, natomiast wzrost stężenia o postępie choroby. W przypadku niektórych markerów poziom stężenia prawidłowego jest uzależniony od wieku pacjenta.

Wzrost stężenia markerów nie świadczy jednoznacznie o chorobie nowotworowej, zwykle niewielki wzrost stężeń obserwuje się w przypadku chorób zapalnych.

Interpretacja wyników badań zależy od:

  • Masy nowotworu i charakteru jego rozrostu w tkance
  • Ukrwienia guza
  • Nasilenie procesów biosyntezy i uwalniania
  • Biologicznego okresu półtrwania markera
  • Czynności nerek i wątroby

Zmiany biochemiczne towarzyszące nowotworom:

  • dysproteinemia (frakcji α1 i α2 globulin, albumin) charakterystyczna dla nowotworów wątroby,
  • białko monoklonalne (szpiczak mnogi),
  • białko Bensa – Jonesa (szpiczak mnogi).

Czytaj również

Bibliografia

  • B. Neumeister, I.Besenthal, B. O. Bohm, Diagnostyka laboratoryjna - poradnik kliniczny, red. wyd. pol. M. Pietruczuk , A. Bartoszko-Tyczkowska, Edra Urban & Partner Wydawnictwo, Wrocław 2013, wyd.2, ISBN: 978-83-7609-804-3
  • J. Jassem , R. Kordek, Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Via Medica Wydawnictwo, Gdańsk 2019, wyd.5, ISBN: 978-83-66145-98-6.
  • M. Jarosz, Nowotwory złośliwe. Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania. PZWL Wydawnictwo, Warszawa 2008, wyd.1, ISBN: 978-83-200-3574-2.
  • A. Soborczyk, A. Deptała, Markery nowotworowe w praktyce klinicznej, Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 4, 184–189. https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/download/12106/9984
Marta  Roszkowska
Artykuł napisany przez
Marta Roszkowska
Skonstruowana z zamiłowania do poznawania ludzi i świata. Z wykształcenia dziennikarka, specjalistka PR, trenerka i projektantka graficzna. Od ponad 20 lat spaja obszary mediów tradycyjnych z nowymi, współpracując po drodze z redakcjami, pisząc, fotografując, redagując, wydając gazety i serwisy internetowe. Na przestrzeni lat związana m.in. z Dziennikiem Łódzkim, serwisami Nasze Miasto i Moje Miasto. Swoje pasje i doświadczenie wykorzystuje w pracy zawodowej.
Pokaż więcej
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Więcej z kategorii Diagnostyka i leczenie onkologiczne
Włókniakogruczolak i torbiele - leczenie czy usuwanie?
Port naczyniowy (dożylny) - jak wygląda i na czym polega jego pielęgnacja? Powikłania
Mastektomia - rodzaje zabiegu i zalecenia po. Jak wygląda pierś po mastektomii?
Kobieta wskazuję palcem na różową wstążkę świadomości raka, kobieta będzie miała zabieg masektomii
Podobne artykuły
Zdjęcie RTG
Radioterapia – skutki uboczne. Na czym polega i ile trwa?
Lekarz w fartuchu i napis brachyterapia
Brachyterapia – czy boli i na czym polega? Samopoczucie po
Kiedy lekarz decyduje o podaniu chemioterapii?
Osoba w czasie badania markerów nowotworowych
Markery nowotworowe - jakie są normy? Badanie i cena
Krwioplucie
Plucie krwią może być pierwszym objawem raka płuc

Reklama


Czym się różni odporność swoista od nieswoistej?
Sprawdź!