Sterylizacja - czym jest i czym się różni od dezynfekcji?
Pojęcie sterylizacji jest utożsamiane z całkowitym wyjałowieniem przedmiotu, narzędzia, materiału czy powierzchni. Celem tego zabiegu jest zniszczenie wszelkich organizmów biologicznych, które w przyszłości mogłyby się namnażać, zanieczyszczając środowisko i stwarzając warunki do rozwoju chorób. W praktyce oznacza to, że giną nie tylko żywe osobniki, ale też ich formy wegetatywne czy przetrwalnikowe.
Chociaż sterylizacja bywa utożsamiana z dezynfekcją, w rzeczywistości stanowi krok dalej w kierunku zachowania czystego środowiska. Środki dezynfekcyjne niszczą jedynie 99% żywych organizmów i nie mają wpływu na pozostałe formy. Dlatego po dezynfekcji przedmiot jest odkażony, ale nie jałowy. Sterylizacja wymaga stworzenia ekstremalnych warunków, najczęściej wysokotemperaturowych, które są zabójcze dla wszelkich organizmów. Stosuje się jednak różne metody i nośniki ciepła.
Reklama
Metody sterylizacji
W szpitalach i laboratoriach wykorzystuje się pięć metod sterylizacji, które dodatkowo różnią się zastosowanym czynnikiem aktywnym. Może nim być substancja chemiczna lub czynnik fizyczny, taki jak para wodna czy promienie UV. Powszechnie stosowane metody to sterylizacja:
- termiczna,
- przez sączenie membranowe,
- gazami,
- roztworami środków chemicznych,
- promieniowaniem.
Sterylizacja termiczna
Sterylizacja termiczna polega na eliminowaniu organizmów biologicznych wysoką temperaturą. W tym celu stosuje się wyżarzanie lub spalanie, sterylizację parą wodną pod ciśnieniem oraz metodę UHT powszechnie znaną z wyjaławiania mleka. Spalanie i wyżarzanie powodują całkowite zniszczenie materiału biologicznego wraz z nośnikiem. Dlatego stosuje się je do utylizacji materiału zakaźnego i posiewów.
W gabinetach zabiegowych i stomatologicznych najpopularniejsze jest sterylizowanie parą pod ciśnieniem. Do tego celu służy sterylizator ciśnieniowo-parowy. Za wyjaławianie odpowiada w nim para wodna o temperaturze 121 lub 134°C. Urządzenie jest wyposażone w pompę próżniową, która wypompowując powietrze, podnosi ciśnienie we wnętrzu do 1,1 lub 2,1 bara. Dzięki temu proces niszczenia organizmów jest szybszy i skuteczniejszy.
Sterylizacja przez sączenie membranowe
Metodą sterylizacji przez sączenie membranowe wyjaławia się roztwory lub gazy. Polega ona na przepuszczeniu substancji przez specjalne filtry o bardzo małych porach. Dzięki temu wirusy i bakterie zostają zatrzymane na filtrze. Taką formę sterylizacji stosuje się w uzdatnianiu wody metodą odwróconej osmozy. Zależnie od zastosowanej membrany, zatrzymywane mikroorganizmy mogą mieć nawet 0,22 μm. Samo urządzenie sterylizuje się parą wodną pod ciśnieniem.
Sterylizacja gazami
Metoda sterylizacji gazami znajduje zastosowanie nie tylko w laboratoriach i medycynie, ale również w wielu innych dziedzinach. Popularnym gazem bakteriobójczym jest ozon, ale wykorzystuje się też formaldehyd i tlenek etylenu. Ozonowanie jest popularną usługą odkażania wnętrz mieszkań czy samochodów. Formaldehydem wyjaławia się sterylizatory. Jest to gaz wysoce toksyczny, dlatego coraz częściej zastępuje go tlenek etylenu. Ma on działanie bakterio- i wirusobójcze oraz alkalizujące.
Sterylizacja roztworami środków chemicznych
Sterylizacja roztworami środków chemicznychnależy do metod rzadziej stosowanych i, ze względu na wady, wypieranych przez nowocześniejsze metody. Przeprowadza się ją w wanienkach, wykorzystując w tym celu 2% roztwór aldehydu glutarowego z dodatkiem 0,3% wodorowęglanu sodu. Proces wyjaławiania trwa 3 godziny. Alternatywą dla tej substancji jest rzadko stosowany i wysoce toksyczny kwas nadoctowy w stężeniu 0,1-0,5%.
Sterylizacja promieniowaniem
W ramach metod z tej grupy do sterylizacji wykorzystuje się promieniowanie UV oraz jonizujące. Do ich emisji stosuje się specjalne lampy przenośne lub montowane na stałe na ścianach czy sufitach gabinetów. Lampa ultrafioletowa emituje fale o długości od 210 do 328 nm, które zmieniają strukturę kwasów nukleinowych. W tym drugim przypadku wykorzystuje się promieniowanie elektromagnetyczne (gamma, X) lub cząstkowe (korpuskularne).
