Co to jest mammografia?
Mammografia jest badaniem obrazowym stosowanym w profilaktyce oraz diagnostyce raka piersi. Umożliwia wykrycie zmian na wczesnym etapie, zwiększając tym samym szanse pomyślnego leczenia. Z tego powodu jest uważana za jedno z najskuteczniejszych narzędzi w walce z chorobą, na którą w samej tylko Polsce rocznie zapada 19 tysięcy kobiet (dane: zwrotnikraka.pl).
Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że badanie to nie należy do najdokładniejszych. Pokazuje nieprawidłowości, ale nie pozwala na ich dokładniejszą analizę ani interpretację. W sytuacji więc, gdy uzyskany wynik jest niepokojący, pacjentka jest kierowana na dalszą, pogłębioną diagnostykę.
Badanie mammograficzne to nic innego, jak rentgen (RTG) piersi. Niezależnie od tego, czy jest wykonywane tradycyjną techniką analogową, czy nowoczesną cyfrową, wymaga naświetlenia ciała relatywnie niewielką dawką promieniowania jonizującego. Dzięki temu jest możliwe zobrazowanie tkanek znajdujących się pod skórą.
W terminologii medycznej badanie to często jest opisywane jako MMG lub MRTG. Skróty te, choć różne, odnoszą się do jednego i tego samego badania (mammografia, mammografia RTG).
Reklama
Rodzaje mammografii. Kiedy i jakie badanie wykonać?
Wyróżnia się różne rodzaje mammografii, przede wszystkim ze względu na typ stosowanego urządzenia i technikę obrazowania, ale też cel, w jakim jest wykonywane badanie.
W najprostszym ujęciu istnieje:
- mammografia analogowa - uzyskany obraz jest rejestrowany na tradycyjnej kliszy, przypominającej nieco tę wykorzystywaną w fotografii. W związku z postępem technicznym rozwiązanie to jest stosowane coraz rzadziej.
- mammografia cyfrowa - obraz zapisywany jest w postaci cyfrowej, co zwiększa możliwości jego obróbki oraz dokładniejszej analizy w powiększeniu. Wbrew utartym mitom, także wymaga ona naświetlenia ciała promieniowaniem rentgenowskim.
Jedną z odmian mammografii cyfrowej jest tomosynteza. O ile w zwykłym badaniu wykonuje się zaledwie dwa zdjęcia każdej piersi, o tyle w tym przypadku przesuwający się wokół piesi aparat tworzy serię ujęć, które pozwalają uzyskanie obrazu trójwymiarowego. Tego typu wizualizacja ma wyższą wartość diagnostyczną.
Innowacją wprowadzoną w ostatnich latach jest mammografia spektralna. Jest to połączenie zwykłego badania radiologicznego z bardziej zaawansowanym, jakim jest mammografia z kontrastem.
Zdjęcia wykonuje się w obydwu technikach, po czym są one łączone w jedną całość. Środek kontrastujący pozwala wykryć naczynia krwionośne wytworzone przez powstający guz. Wyraźnie zwiększa to zatem czułość diagnostyki.
Badania tego typu dzieli się jeszcze ze względu na cel, w jakim są przeprowadzane. Kontrolnie i profilaktycznie jest wykonywana tak zwana mammografia przesiewowa (skryningowa). Pozwala ona wykryć chorobę u kobiet, które nie mają żadnych niepokojących podejrzeń odnośnie swojego stanu zdrowia.
Dla odmiany mammografia diagnostyczna, celowana, wykonywana jest u kobiet z podejrzeniem raka piersi i zwykle ma nieco dokładniejszy charakter.
Reklama
Jak wygląda mammografia? Przebieg badania
Jak wygląda mammografia? Aby wykonać badanie, pacjentka rozbiera się do pasa, po czym staje przed aparatem rentgenowskim i umieszcza jedną pierś na specjalnej płytce. Następnie sutek zostaje dociśnięty przez drugą płytę, dla uzyskania lepszego obrazu.
Czy mammografia boli? Dla wielu kobiet jest lekko dyskomfortowa, a przy większej tkliwości może być nieco bolesna, tym bardziej, że nacisk jest stopniowo zwiększany. Nie są to jednak poważne uciążliwości.
W klasycznym badaniu wykonywane są po dwa zdjęcia każdej piersi, zwykle z boku oraz z góry, przy innych zaś opisanych wyżej metodach, ujęć jest więcej. Pacjentki często pytają, czy rozmiar sutków ma znaczenie, utarło się bowiem sądzić, że mammografia przy małych piersiach jest trudniejsza do wykonania, a wręcz niemożliwa.
W rzeczywistości badanie można wykonać u każdej pacjentki - doświadczony lekarz bez problemu zastosuje techniki pozwalające uzyskać wystarczającą kompresję między płytkami. Mammografię wykonuje się nawet przy minimalnej ilości tkanki tłuszczowej, choć technicznie może to być nieco trudniejsze.
Nie należy się też przesadnie obawiać ryzyka związanego z jonizacją. We współczesnych czasach dawka promieniowania jest na tyle niewielka, a badanie wykonywane na tyle rzadko, że nie stanowi ono dużego zagrożenia (więcej na ten temat poniżej).
Ile trwa mammografia? Całość badania nie powinna zająć więcej niż 15 minut.
Reklama
W którym dniu cyklu mammografia? Przygotowanie do badania
Szczególne przygotowanie do mammografii bez kontrastu nie jest potrzebne, należy jednak pamiętać o kilku istotnych rzeczach:
- Dla własnego komfortu warto założyć strój dwuczęściowy, tak by łatwiej było się rozebrać do pasa, odsłaniając jedynie górną część ciała.
- W dniu badania nie należy używać kosmetyków takich jak dezodorant, perfumy czy balsam do ciała. Mogą one zakłócać obraz mammograficzny, przez co stanie się on niewiarygodny diagnostycznie.
- Nie powinno się także zakładać biżuterii, w tym zwłaszcza łańcuszków, zawieszek, kolczyków etc.
- Na badanie należy zabrać ze sobą wyniki poprzednich mammografii, a także przygotować się do krótkiego wywiadu lekarskiego. Pomocna może być dokumentacja lekarska, jeśli pacjentka była w ostatnim czasie z jakiegoś powodu leczona.
- Jeśli pacjentka przyjmuje hormonalną terapię zastępczą (HTZ), dobrze jest z niej zrezygnować na 4 tygodnie przed badaniem.
Więcej zaleceń sformułowanych jest odnośnie tego, jak się przygotować do mammografii z kontrastem. Podanie środka kontrastującego wymaga wcześniejszego wykonania badań laboratoryjnych (oznaczenie kreatyniny, eGFR i TSH). Na cztery godziny przed badaniem należy zaprzestać jedzenia, jednocześnie trzeba zadbać o dobre nawodnienie organizmu.
Z praktycznego punktu widzenia ważna jest też odpowiedź na pytanie, w którym dniu cyklu powinno się zgłosić na mammografię. Zaleca się, by badanie wykonywać między 5 a 10 dniem. W tym czasie jest najmniejszy obrzęk piersi oraz ich tkliwość. Lepiej też wychodzą badania z kontrastem. W przypadku kobiet aktywnych seksualnie najmniejsze jest również ryzyko bycia w początkowej fazie ciąży.
Reklama
Od jakiego wieku mammografia i jak często? Wskazania
Kiedy powinno się wykonać mammografię? Zawsze, kiedy istnieje uzasadnione podejrzenie guza w piersi, zaś w grupach podwyższonego ryzyka (obciążenie rodzinne/genetyczne) oraz po przekroczeniu określonego pułapu wiekowego regularnie co 2 lata lub częściej.
Wskazaniem do wykonania mammografii diagnostycznej są:
- niepokojące zmiany w piersiach, w tym wyczuwalne guzki, wciągnięcie skóry lub brodawki, wyciek z brodawki;
- bóle piersi oraz wszelkie nietypowe doznania zmysłowe płynące z tej części ciała;
- nieprawidłowe wyniki innych badań.
Natomiast badania przesiewowe wykonuje się w związku z wiekiem i obciążeniem dziedzicznym. Od ilu lat powinno się wykonywać mammografię kontrolną? Na badania profilaktyczne każda kobieta powinna zacząć chodzić po 40 roku życia.
Jak często, czyli co ile lat powtarzać diagnostykę? W piątej dekadzie zazwyczaj zaleca się to czynić zgodnie z indywidualną oceną ryzyka. Natomiast w przedziale wiekowym 50-69 lat rekomendowane jest już regularne wykonywanie kontrolnej mammografii co 2 lata. Po 70 urodzinach znów powraca schemat badań zgodnie z oceną prawdopodobieństwa choroby.
Szczególną grupę stanowią kobiety obciążone dziedzicznie. Jeżeli w rodzinie pacjentki występowały przypadki raka sutka, bądź też są stwierdzone mutacje w genach BRCA1 i BRCA2, mammografię piersi należy wykonywać co rok, naprzemiennie z rezonansem magnetycznym piersi (de facto więc badanie kontrolne wypada co 6 miesięcy).
Oprócz tego, wszystkim kobietom po 20 roku życia zaleca się najprostszą formę kontroli, jaką jest palpacyjne oraz naoczne samobadanie piersi co miesiąc.
Reklama
Czy mammografia wykrywa raka?
Badanie mammograficzne uważane jest za najczulszą metodą pozwalającą na wykrycie raka piersi już we wczesnym stadium choroby. Pokazuje ono zmiany o wielkości 0,5 cm, które często są niewyczuwalne i niewidoczne w samobadaniu, a także nie powodują żadnych niepokojących objawów.
Tak jak zostało wspomniane wyżej, MMG pokazuje pewne struktury, nie pozwala jednak na definitywne określenie czym są. Choć doświadczony radiolog może postawić wstępne wnioski i zawrzeć je w opisie, do stwierdzenia, czy guz jest złośliwy niezbędne jest wykonanie biopsji piersi i pobranie wycinka do badań histopatologicznych.
Co wykrywa mammografia ponadto? Między innymi tzw. mikrokalcynaty, czyli niewielkie grudki wapnia. Mogą one być zmianami niezłośliwymi i zupełnie niegroźnymi, ale mogą też wskazywać na początek procesu prowadzącego do rozwoju nowotworu w przyszłości.
Mammografia pokazuje też różne zgrubienia, na przykład powstałe z tkanki tłuszczowej, czy też zmiany naczyniowe. Wszystkie one podlegają dalszej ocenie.
Wiele kobiet pyta, czy mammografia wykrywa torbiele. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że nie. Zmiany tego typu są jednak widoczne w innych badaniach.
Reklama
Mammografia czy USG? A może tomografia?
Mammografia nie jest jedynym badaniem obrazowym, jakiemu można poddać piersi. Oprócz tego wykonuje się jeszcze USG, a niekiedy również rezonans magnetyczny.
Czy mammografia jest dokładniejszym badaniem niż USG? Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest oczywista, każda z metod ma bowiem swoje zalety i ograniczenia.
Jeżeli chodzi o wykrywanie zmian nowotworowych, mammografia wykazuje większą skuteczność u kobiet starszych, natomiast USG u młodszych. Ma to związek m.in. z gęstością tkanki piersiowej, zazwyczaj zmniejszającą się po 45 roku życia.
Oprócz tego USG pozwala zobrazować torbiele oraz różnicować je guzami nowotworowymi. Z drugiej jednak strony badanie ultrasonograficzne nie wykaże zwapnień.
Niewątpliwą zaletą USG jest całkowita bezinwazyjność. W tym przypadku nie jest emitowane szkodliwe promieniowanie rentgenowskie, w związku z tym badanie może być powtarzane niezliczoną ilość razy bez jakiegokolwiek ryzyka dla pacjentki.
W praktyce, w badaniach diagnostycznych, przy istniejącym podejrzeniu nowotworu, obie metody często są stosowane równolegle, a uzyskane wyniki uzupełniają się.
Bardziej szczegółowy niż mammografia RTG oraz USG, jest rezonans magnetyczny. Wykazuje on czułość w wykrywaniu inwazyjnego raka na poziomie 98 procent przy swoistości 90-95 proc. (dane: onkonet.pl).
Badanie to jest droższe i bardziej skomplikowane, niż MMG, dlatego wykonuje się je rzadziej. W diagnostyce zalecane jest m.in. w przypadku, gdy planowane jest tzw. leczenie oszczędzające pierś.
Przesiewowo natomiast stosuje się rezonans u kobiet z grupy wysokiego ryzyka, to jest z onkologiczną historią rodzinną oraz odkrytymi mutacjami genetycznymi predestynującymi do zachorowania.
Pacjentki pytają niekiedy o tomografię piersi. W odróżnieniu od rezonansu, akurat w diagnostyce piersi tomograf komputerowy nie jest używany, mimo iż wykazuje on dużą skuteczność przy wykrywaniu innych schorzeń onkologicznych.
Jak wygląda mammografia w mammobusie?
Od kilkudziesięciu lat w wielu krajach świata funkcjonują niewielkie mobilne centra medyczne, w których można badać piersi. To tak zwane mammobusy. Mogą to być autobusy, ciężarówki lub naczepy do ciągników siodłowych. Mniej istotna jest forma, najważniejsza jest zasada działania.
Mammobusy to nic innego, jak „mammografy na kółkach”. Stanowią one doskonałe rozwiązanie zwłaszcza dla pacjentek z mniejszych miejscowości, pozbawionych łatwego i bezpośredniego dostępu do profesjonalnej opieki medycznej. W wielu przypadkach ich oddziaływanie ma też wymiar psychologiczny - nierzadko widok zaparkowanego mammobusa skłania panie do zbadania piersi, mimo iż nie miały tego w planach, czy to z braku świadomości, czy też niedostatku czasu.
Czy mammografia w mammobusie jest wiarygodna? Jak najbardziej. Tego typu diagnostyka mobilna niczym nie różni się od stacjonarnej. Wykorzystywane są takie same urządzenia, a badania mają identyczną czułość. Jedyna różnica, to większa dostępność mammografów na kółkach, które w wielu przypadkach dosłownie podjeżdżają pod dom.
Co do szczegółów, różne kryteria i zasady obowiązują w różnych państwach. W Polsce mammobusy jeżdżą po całej Polsce w ramach Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Piersi finansowanego przez NFZ. Z badania może skorzystać każda kobieta, która:
- ma 50-69 lat,
- jest ubezpieczona,
- nie wykonywała mammografii w ramach wspomnianego programu w ciągu ostatnich 2 lat.
Co bardzo ważne, badanie w mammobusie jest całkowicie bezpłatne. Można je wykonać bez skierowania. Nie trzeba się nawet umawiać. Wystarczy przyjść danego dnia w miejsce, gdzie będzie stacjonować mammobus. Ich trasy i harmonogram kursowania można znaleźć w Internecie, m.in. na stronach oddziałów NFZ, bądź korzystając z wyszukiwarek.
Ile się czeka na wyniki mammografii? Interpretacja
Czy można liczyć na wyniki mammografii od razu? Nie, opracowanie, interpretacja oraz opis uzyskanego obrazu wymagają czasu, a podpisujący się pod nimi radiolog ponosi ogromną odpowiedzialność - pośpiech nie jest więc wskazany. Dlatego nawet na wyniki mammografii z mammobusu trzeba poczekać do 15 dni. Taki termin graniczny podaje NFZ.
Jeśli pacjentka wykonywała badanie stacjonarnie, może odebrać wyniki osobiści, jeżeli zaś mobilnie, otrzyma je listem poleconym na wskazany przez siebie adres.
Po otwarciu koperty oczom ukaże się opis. Będzie on dość enigmatyczny. Oczywiście finalnej interpretacji powinien dokonać specjalista onkolog lub ginekolog, ewentualnie lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Niemniej warto z grubsza wiedzieć, co oznaczają użyte skróty i symbole.
Przed opisaniem uzyskanego obrazu, radiolog może określić typ utkania piersi, czyli jej zagęszczenie, przyznając jedną z kategorii zgodnych z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Radiologicznego:
- A: pierś całkowicie zbudowana z tkanki tłuszczowej,
- B: pierś w większości zbudowana z tkanki tłuszczowej z pojedynczymi skupiskami tkanki gruczołowej,
- C: pierś z kilkoma większymi skupiskami tkanki gruczołowej,
- D: pierś gęsta, w większości zbudowana z tkanki gruczołowej.
W przypadku wykrycia nieprawidłowości, radiolog opisuje zmianę, w tym jej kształt, wielkość oraz lokalizację. Lewa pierś może być oznaczona skrótowo Lt, prawa zaś Rt (od ang. left i right).
Umiejscowienie zmiany zwykle oznacza się odwołując się do położenia na tarczy zegara. Przykładowo, jeśli znajduje się ona po prawej stronie, oznacza to, że jest na godzinie trzeciej.
Zmiana powinna też zostać opisana wedle kryteriów międzynarodowej klasyfikacji BI-RADS, które odnoszą się do ewentualnej złośliwości zmian (szacowanej na podstawie uzyskanych obrazów) oraz wskazówek odnośnie dalszego postępowania.
Możliwe są zatem takie oznaczenia, jak:
- BI-RADS 0 - zmiana wymagająca dalszej diagnostyki ze względu na niejednoznaczny wynik mammografii (obraz niewyraźny lub trudny do interpretacji);
- BI-RADS 1 - pierś prawidłowa, bez zmian łagodnych i złośliwych;
- BI-RADS 2 - pierś ze zmianami o łagodnym charakterze, takimi jak gruczolakowłókniaki;
- BI-RADS 3 - pierś ze zmianami najprawdopodobniej łagodnymi, gdzie ryzyko złośliwości jest mniejsze niż 2 procent. W przypadku kobiet z grupy ryzyka zalecana jest wówczas biopsja, pozostałe powinny się poddać kolejnej mammografii za 6 miesięcy;
- BI-RADS 4 - obecność zmian, których wygląd może wskazywać na złośliwy charakter, co stanowi wskazanie do dalszej diagnostyki W tej grupie wyróżnia się 3 podkategorie w zależności od skali ryzyka złośliwości:
- 4a: 2-10 procent,
- 4b: 10-50 procent,
- 4c: 50-95 procent.
- BI-RADS 5 - zmiany, których obraz radiologiczny z dużą dozą prawdopodobieństwa (powyżej 95 procent) wskazuje na nowotwór złośliwy, w związku z czym pacjentka powinna jak najszybciej wykonać biopsję;
- BI-RADS 6 - rak piersi, który wcześniej został potwierdzony badaniem histopatologicznym, po czym został uwieczniony na obrazie mammograficznym.
Czy mammografia jest szkodliwa? Skutki uboczne
Czy mammografia jest bezpieczna? Tak, aczkolwiek nie jest to odpowiedź bezwarunkowo i jednoznacznie twierdząca. Najbardziej adekwatne wydaje się twierdzenie, że spodziewane korzyści z poddawania się tego typu profilaktyce i diagnostyce przewyższają związane z nią ryzyka.
Międzynarodowa Agencja Badania Raka podaje, że przesiewowa mammografia obniża prawdopodobieństwo zgonu na raka piersi aż o 35 procent. Niewątpliwie więc gra jest warta świeczki.
Z drugiej strony należy pamiętać, że promieniowanie rentgenowskie w swojej istocie jest rakotwórcze. Stosowane w badaniu dawki są wprawdzie bardzo niskie, potencjalnego zagrożenia nie można jednak wyeliminować w stu procentach. Stąd też zalecenie, by prześwietleń nie wykonywać zbyt często.
Zdecydowana większość lekarzy bez wahania poleca regularną mammografię kobietom po 40-50 roku życia, szczególnie jeśli należą do grup ryzyka.
Tak jak jednak w wielu innych obszarach, także w tej materii szerzą się rozmaite teorie spiskowe. Istnieje w nich element zmowy osób czerpiących jakoby zyski z badań, a także fałszujących wyniki dla swoich korzyści. Poszukiwana jest „prawda o mammografii”, a poszukujący od czasu do czasu mogą się natknąć na opinie specjalistów potwierdzających jej szkodliwość tudzież podważających jej skuteczność.
Do tych ostatnich należy choćby Duńczyk Peter Goetzsche, szef organizacji Nordic Cochrane Collaboration. Po przeanalizowaniu 10-letnich danych dotyczących badań przesiewowych zakwestionował on szacunki mówiące o ponad 30-procentowym obniżeniu ryzyka zgonu na raka dzięki przesiewowej mammografii.
Według niego skryning realnie ratuje jedną kobietę na 2 tysiące poddających się badaniu. W związku z czym, a także mając na uwadze potencjalne zagrożenia wynikające z naświetlania ciała, należałoby przyznać, iż mammografia jako badanie przesiewowe, jest nieuzasadniona. Tego typu głosy pozostają jednak w zdecydowanej mniejszości.
Przeciwwskazania do mammografii
Jedynym bezwzględnym przeciwwskazaniem do mammografii jest ciąża. Nawet niewielka dawka promieniowania rentgenowskiego mogłaby być zagrożeniem dla płodu. Między innymi dlatego badanie wykonuje się niedługo po okresie, a przed owulacją, kiedy prawdopodobieństwo wczesnej ciąży jest praktycznie zerowe (poza przypadkami, gdy domniemany okres w rzeczywistości był tzw. krwawieniem implementacyjnym). U ciężarnych diagnostykę pod kątem raka piersi rozpoczyna się zatem od USG.
Tak jak zostało zasygnalizowane wcześniej, pewnych trudności technicznych może nastręczać wykonanie mammografii u kobiet o małych piersiach, a także młodszych pacjentek, u których dominuje tkanka gruczołowa (w takich przypadkach skuteczniejsze może się okazać USG). Nie są to jednak bezwzględne przeciwskazania, które uniemożliwiałby lub wykluczały przeprowadzenie badania.
Oprócz tego należy pamiętać, że mammografii przesiewowej, a więc u pacjentek hipotetycznie zdrowych, nie powinno się wykonywać zbyt często (złotym środkiem w większości przypadków jest wspomniany wyżej odstęp 2 lat). Ma to oczywiście związek z ekspozycją na dawki promieniowania rentgenowskiego.
Mammografia na NFZ. Czy trzeba mieć skierowanie?
Bezpłatną mammografię może wykonać w Polsce każda kobieta, istnieje jednak wyraźny podział na dwie grupy. Szczególną kategorię stanowią pacjentki w przedziale wiekowym 50-69 lat, które są na zachorowanie narażone w największym stopniu.
Mogą one skorzystać ze wspomnianego wyżej Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Piersi, w ramach którego mammografię wykonają za darmo i bez skierowania.
Pozostałe osoby także mogą się zbadać bez ponoszenia kosztów, pod warunkiem, że posiadają skierowanie od lekarza specjalisty. W praktyce najczęściej wystawia je ginekolog lub onkolog. Nie jest do tego uprawniony lekarz rodzinny.
Cena mammografii. Gdzie wykonać prywatnie?
Czas oczekiwania na bezpłatne badanie jest różny w poszczególnych miastach i placówkach. Niekiedy można je zrobić z marszu (np. w mammobusie), w innych przypadkach trzeba poczekać kilka tygodni (zarówno ze względu na terminy w pracowni mammografii, jak też terminy lekarzy specjalistów wypisujących skierowania).
Dlatego wiele pacjentek wybiera szybszą alternatywę, jaką są badania płatne. Można je wykonać w wielu placówkach służby zdrowia, a koszty są umiarkowane.
Cena mammografii prywatnie w zależności od miasta, konkretnej poradni oraz metody badania waha się obecnie od 100 do 250 złotych.
