Choroba Heinego-Medina - objawy, zapobieganie, leczenie, szczepienia

Choroba Heinego-Medina jest wysoce zakaźną chorobą wywoływaną przez 3 typy poliowirusów. Najczęściej do zachorowania dochodzi w dzieciństwie, przed ukończeniem 5 roku życia. U większości osób (około 95%) przebieg choroby jest bezobjawowy lub z niewielkim nasileniem objawów, u jednej na kilkaset wirus atakuje komórki układu nerwowego prowadząc do zwiotczenia mięśni oraz trwałego porażenia kończyn i kalectwa. Porażenie w 5-10% przypadków kończy się śmierci z powodu paraliżu mięśni oddechowych. Niestety na tą chorobę nie ma lekarstwa, a jedynym sposobem walki z polio jest profilaktyka w postaci szczepień ochronnych.

Choroba Heinego-Medina - czym jest?

Odkrywcami choroby byli Hein i Medin. W1875 roku niemiecki lekarz Jakob Hein, zgłosił na posiedzeniu Niemieckiego Towarzystwa Przyrodników i Lekarzy we Freiburgu. zaobserwowany przez siebie już 35 lat wcześniej przypadek paraliżu u dzieci. W 1890 roku szwedzki lekarz Karl Oskar Medin zwrócił uwagę na zakaźny charakter choroby i zdolność do wywoływania epidemii. Na cześć tych badaczy chorobę nazwano chorobą Heinego-Medina.

Najbardziej interesujący jest fakt, że do XIX w poliomyelitis występowało na świecie sporadycznie, dopiero w latach 90 ubiegłego stulecia nastąpiła pandemia choroby, obejmująca głównie półkulę północną. Dzięki wprowadzeniu obowiązkowych szczepień przeciwko polio liczba zachorowań drastycznie spadła. W 2001 Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała Europę za wolną od tej choroby.

Obecnie miejscami występowania zakażeń wirusem polio pozostają nadal północne Indie, północna Nigeria i granica między Afganistanem a Pakistanem. W epoce globalizacji i nasilonej migracji ludności uważa się, że dopóki chociaż jedno dziecko choruje na polio wszystkie kraje świata są narażone na chorobę spowodowaną importem wirusa.

• Przeczytaj: Współczesne epidemie. Jakie choroby są dziś najgroźniejsze dla świata?

Reklama

Choroba Heinego-Medina - przyczyny

Chorobę wywołują trzy typy poliowirusów - typ1, 2 i 3. Należą one do rodzaju Enterovirus z rodziny Picornaviridae. Przed wprowadzeniem szczepionki wirus typu 1 był odpowiedzialny za 85% przypadków porażeń.

Cząstki wirusa znajdują się w kale i ślinie osób chorych. Do o zakażenia może dojść drogą fekalno-oralną (przy niskiej higienie osobistej) oraz droga kropelkową poprzez bliski kontakt z osobą chorą np. przez:

• pocałunek,
• kaszel,
• kichnięcie,
• przedmioty zanieczyszczone wydzieliną z gardła lub kałem.

Źródłem zakażenia może być również woda pitna zanieczyszczona ściekami, a także skażona woda w basenach. Pewną rolę w szerzeniu się choroby przypisuje się muchom domowym przenoszącym cząstki wirusa na żywność.

Wrotami wnikania wirusa do ustroju jest śluzówka jamy nosowo-gardłowej i dalszych odcinków układu pokarmowego. Po przedostaniu się do organizmu patogen namnaża się w tkance limfoidalnej gardła i jelit. Czas inkubacji wynosi średnio od 7-14 dni, ale może wahać się w zakresie od 3 do 21 dni.

W kolejnym etapie dochodzi rozwoju infekcji w obrębie węzłów chłonnych oraz rozprzestrzeniania się wirusa poprzez układ krwionośny, także do centralnego układu nerwowego, gdzie wywołuje aseptyczne zakażenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jest to tzw. wiremia pierwotna. Na tym etapie na ogół dochodzi do zahamowania rozwoju zakażenia przez odpowiedź humoralną gospodarza. Taki przebieg choroby występuje u 95 % osób zakażonych, objawy wówczas nie występują lub są skąpe i mało charakterystyczne. U 1 na 200 osób wirus nie zostaje unieszkodliwiony przez układ odpornościowy i może rozprzestrzeniać się po całym organizmie atakując komórki układu nerwowego. Wirus namnażając się w komórkach układu nerwowego powoduje ich uszkodzenie lub zniszczenie. Może to być powodem powstawania trwałych porażeń.

Wyróżnia kilka postaci klinicznych choroby:

• postać zakażenia bezobjawowego,
• postać poronna w której pojawiające się objawy nie są charakterystyczne, może to być ból głowy, gorączka czy objawy żołądkowo-jelitowe,
• postać septycznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych ustępującego na ogół samoistnie i bez powikłań,
• postać porażeniowa - porażenie następuje zwykle w ciągu kilku pierwszych dni choroby i towarzyszy mu gorączka. Wiotkie porażenia obejmują mięsnie tułowia i kończyn. Są one na ogół niesymetryczne lecz mogą występować przypadki porażenia obu kończyn górnych lub dolnych, a nawet wszystkich czterech kończyn i niektórych mięśni tułowia. Niedowłady mają charakter trwały chociaż obserwuje się ich cofanie w różnym stopniu po tygodniach lub miesiącach.
• zespól poporażenny tzw. PPS (ang. Post-Polio Syndrome) dotyka części osób, które przebyły porażenną postać choroby Heinego-Medina. Zespół PPS rozwija się u osób tych średnio po 30-40 latach po przebytej chorobie. Objawami są na ogół: osłabienie, bóle mięśni i stawów, patologiczna męczliwość bez współistniejącej depresji, drżenia pęczkowe, kurcze mięśni, zaburzenia chodu, zaburzenia snu, oddychania, zaniki mięśniowe oraz trudności w połykaniu.

Reklama

Choroba Heinego-Medina - diagostyka

Rozpoznanie poliomyelitis zgodnie z programem WHO wprowadzonym w 1997 roku opiera na rozpoznaniu klinicznym (objawy choroby) i pozytywnym wywiadzie epidemiologicznym oraz na izolacji i identyfikacja szczepu poliowirusa z materiału pobranego od pacjenta.

Zwykle do badań pobiera się 2 próbki kału w odstępie 1-2 dni, w okresie do 4 tygodnia od wystąpienia porażeń. Izolacja wirusa polega na jego namnożeniu w liniach komórkowych RD i L20 B według metodyki i procedur zalecanych przez WHO.

Następnie przeprowadzana jest identyfikacja wirusa metodami biologii molekularnej. Izolacja i identyfikacja szczepów poliowirusa są wykonywane w specjalnych jednostkach akredytowanych przez WHO, w Polsce jest to Państwowy Zakład Higieny. Próbki materiał klinicznego od pacjenta muszą zostać przesłane do laboratorium do 3 dni od pobrania.

Reklama

Choroba Heinego-Medina - droga zakażenia

Na ryzyko zakażenia chorobą Heinego-Medina narażone są przede wszystkim dzieci, choć choroba może atakować także osoby dorosłe. Ponieważ polio szerzy się drogą fekalno–oralną ryzyko rozprzestrzeniania się choroby wiąże się m.in.:

• niską higiena osobistą,
• złymi warunkami sanitarno-higienicznymi,
• obecnością much i innych owadów siadających na żywności,
• zanieczyszczeniem wód fekaliami,
• kontaktowaniem się z osobą chorą.

Na zakażenie chorobą są najbardziej narażone:

• małe dzieci,
• osoby nie szczepione,
• osoby przebywające na terenach endemicznego występowania polio,
• lekarze, rodzina i inne osoby kontaktujące się z chorymi na polio,
• osoby pracujące w laboratoriach w których badany jest materiał kliniczny potencjalnie zawierający poliowirusy.

Nie wiadomo dokładnie co sprawia, że u części chorych zakażenie wirusem prowadzi do ciężkiej postaci choroby. Na szczególne ryzyko wystąpienia formy porażeniowej narażone są:

• osoby z niedoborami immunologicznymi,
• kobiety w ciąży
• osoby po zabiegu usunięcia migdałków,
• osoby przyjmujące leki w postaci domięśniowej,
• osoby poddane intensywnemu wysiłkowi fizycznemu,
• osoby z obrażeniami i zranieniami ciała.

Reklama

Choroba Heinego-Medina - szczepienia

Ponieważ ponad 90% osób zakażonych nie rozwija żadnych objawów lub objawy te są mało nasilone i niespecyficzne jedynym skuteczny sposobem na uniknięcie zarażenia się jest szczepienie.

Obecnie stosuje się dwie szczepionki:

• Szczepionkę IPV (ang. Inactivated Poliovirus Vaccine) – jest to tzw. szczepionka Salka, zawiera on zabite wirusy podawane w formie zastrzyku. Sczepienie to powoduje aktywację odpowiedzi ogólnoustrojowej, ale ponieważ wirusy nie przedostają się do jelit nie powstają odpowiednie przeciwciała klasy IgA.
• Szczepionka OPV (ang. Oral Poliovirus Vaccine) tzw. szczepionka Sabina, jest szczepionką doustną zawierającą żywe, atenuowane cząstki wirusów polio. W zależności od ilości typów wirusa (1-3) rozróżnia się sczepionkę OPV monowalentną (mOPS) lub trójwalentną (tOPV). Sczepionka ta posiada wiele zalet m.in. podanie doustne umożliwia masowe szczepienia, nawet przy braku wykwalifikowanego personelu medycznego, a poza tym naśladuje naturalny przebieg zakażenia i stymuluje także miejscową odpowiedź immunologiczną w błonie śluzowej jelita. Jednakże podanie atenuowanych cząstek wirusa zawsze wiąże się z ryzykiem ponownej aktywacji wirusa. Zachorowania poszczepienne zdarzają się jednak wyjątkowo rzadko.

W Polsce stosuje się serię kombinowaną – podaje się dwukrotnie szczepionkę Salka, a następne dwie-trzy dawki szczepionki Sabina. Szczepienie IPV wprowadzono w celu zredukowania zachorowań związanych z podaniem wirusa atenuowanego (OPV).

Dzieci powinny być szczepione 4 dawkami szczepionki w następujących grup wiekowych:

• w 2 miesiącu życia,
• po 4 miesiącu życia,
• w 6-18 miesiącu życia,
• w wieku 4-6 lat – dawka przypominająca.

Większość osób dorosłych nie musi być szczepiona, gdyż byli zaszczepieni w dzieciństwie. W przypadku braku szczepień oraz niepełnego szczepienia można rozważyć podanie szczepionki jedynie w przypadku zwiększonego ryzyka zakażenia w następujących sytuacjach:

• podróż do krajów endemicznego występowania choroby,
• praca w laboratorium z próbkami, które mogą zawierać wirusy polio,
• praca w placówkach opieki zdrowotnej w których leczeni są chorzy na polio,
• bliskie kontakty z osobą chorą na chorobę Heinego-Medina.

Reklama

Choroba Heinego-Medina - leczenie

Osoby chore lub z podejrzeniem choroby Heinego-Medina powinny być hospitalizowane i izolowane na oddziale zakaźnym. Jak w przypadku wielu chorób wirusowych brak jest skutecznych metod leczenia. Pacjentom podaje się leki uśmierzające ból i zmniejszające skurcze mięśni. W niektórych przypadkach konieczna jest sztuczna wentylacja i nawadnianie. Chory musi przebywać w szpitalu do czasu ustąpienia ostrych objawów choroby (4-6 tygodni).

Bardzo istotne jest jak najszybsze rozpoczęcie rehabilitacji chorego. Niektóre z porażeń mięśni mają charakter przejściowy, inne długoterminowy. Zabiegi fizjoterapeutyczne można rozpocząć od momentu ustąpienia fazy ostrej choroby do 2 lat, jednakże najważniejsze efekty uzyskuje się na ogół w ciągu pierwszych 6 miesięcy. W przypadku lekkich porażeń można odzyskać całkowitą sprawność, w cięższych przypadkach zmiany są trwałe. Zakres regeneracji mięśni jest odwrotnie proporcjonalne do stopnia uszkodzenia komórek nerwowych .W ciężkich przypadkach przykurczów z unieruchomieniem kończyn pacjent może skorzystać z chirurgii ortopedycznej (zabieg uwolnienia przykurczu i przywrócenia funkcji kończyny).