Odma płucna (odma opłucnowa) - objawy, leczenie

Odma może wystąpić w każdym wieku, jednakże najczęściej zachorowania mają miejsce między 2-3 dekadą oraz w 6. dekadzie życia.

Pierwszy szczyt zachorowań związany jest prawdopodobnie ze zwiększoną aktywnością fizyczną, drugi – związany z wiekiem i spowodowany zmianami o charakterze rozedmowym oraz innymi chorobami płuc.

Mężczyźni chorują na odmę 4-5 razy częściej niż kobiety. Częstość występowania odmy opłucnowej szacuje się na 24-32 przypadków na 100 tys. ludzi w ciągu roku.

Ze względu na mechanizm powstawania, odmę opłucnową klasyfikuje się jako: odmę zamkniętą, otwartą i prężną (inaczej wentylową). Odma prężna jest stanem naglącym i wymaga pilnej interwencji chirurgicznej. Natomiast klasyfikacja przyczynowa odmy stwierdza odmę samoistną, pierwotną, wtórną, pourazową i jatrogenną.

Przyczyny odmy opłucnowej

Ze względu na przyczynę odmę dzielimy na:

• samoistną,
• pierwotną,
• wtórną,
• pourazową
• jatrogenną.

O odmie pierwotnej mówimy wtedy, gdy przypadek zachorowania stwierdza się u osoby, u której wcześniej nie stwierdzono żadnej choroby płuc. Jest to najczęstsza przyczyna odmy, dotyczy około połowy wszystkich jej przypadków. Natomiast odma wtórna ma miejsce wtedy, gdy wystąpi u osoby chorującej na choroby układu oddechowego.

Najczęstszą przyczyną odmy wtórnej jest pęknięcie pęcherza rozedmowego, stąd chorzy na rozedmę płuc są szczególnie narażeni na wystąpienie odmy opłucnowej, a także przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Odma może być również konsekwencją zapalenia płuc, gruźlicy, ropnia płuca czy raka tego narządu. U kobiet odma opłucnowa może pojawiać się regularnie w czasie krwawienia miesięcznego i spowodowana jest obecnością ognisk endometriozy w płucach.

Odma pourazowa następuje jako skutek urazu klatki piersiowej. Odma jatrogenna ma miejsce wtedy, gdy powstaje jako skutek lub powikłanie czynności medycznych, np. zakładania cewnika do dużych żył klatki piersiowej (np. żyły podobojczykowej czy szyjnej wewnętrznej), zabiegów w obrębie klatki piersiowej, mechanicznej wentylacji czy nakłucia opłucnej.

Odmę ze względu na mechanizm powstawania dzielimy na odmę:

• zamkniętą,
• otwartą
• wentylową (prężną).

W przypadku odmy zamkniętej, do jamy opłucnej powietrze dostaje się jednorazowo. Od ilości tego powietrza zależą objawy i następstwa. W przypadku odmy otwartej powietrze swobodnie dostaje się do jamy opłucnej i z niej wychodzi poprzez otwór w klatce piersiowej lub drogach oddechowych. W obu przypadkach „napompowana” powietrzem jama opłucnej powiększa swoje rozmiary i doprowadza od ucisku na płuco. Ucisk doprowadza do pogorszenia się wentylacji płuca i wymiany gazowej.

Patomechanizm powstawania odmy prężnej związany jest z otworem w klatce piersiowej (np. pourazowym), w którym tworzy się pewnego rodzaju zastawka, niepozwalająca na „ucieczkę” powietrza już tam zgromadzonego. Wskutek tego z każdym wdechem objętość powietrza w jamie opłucnowej zwiększa się. Stale rosnące ciśnienie w jamie opłucnowej doprowadza do uciśnięcia miąższu płuca i przesunięcia się śródpiersia na drugą, „zdrową” stronę.

Następuje znaczne pogorszenie się wymiany gazowej, zmniejszenie przepływu przez duże żyły klatki piersiowej, w konsekwencji maleje powrót żylny (objętość krwi napływającej do serca) i jego rzut, czyli objętość krwi z niego wypompowywana. Skutkiem tych zmian jest obniżenie wysycenia tlenem krwi i obniżenie jej ciśnienia w tętnicach, a dalej nawet zatrzymanie akcji serca.

Reklama

Odma opłucnowa - objawy

Objawy odmy zależą od jej rodzaju i rozległości. Objawy dużej odmy mogą gwałtownie narastać, niewielka odma może objawiać się na tyle dyskretne, że wręcz niezauważalnie. Należy zaznaczyć, iż nawet do kilkunastu procent chorych nie odczuwa żadnych objawów. Najczęściej występującymi objawami są:

• ból w klatce piersiowej,
• kaszel,
• duszność.

Uczucie duszności jest bardziej nasilone u osób starszych. Objawom tym mogą towarzyszyć omdlenia i ogólne osłabienie.

O wiele bardziej gwałtowne objawy charakteryzują wystąpienie odmy prężnej. Duszność nasila się gwałtownie, następuje przyspieszenie częstości oddechów i akcji serca, skóra na górnej połowie ciała staje się sina, a wartość ciśnienia tętniczego krwi obniża się. Żyły szyjne są poszerzone, a klatka piersiowa ma kształt „beczkowaty”. W wyniku ucisku może dojść do zatrzymania krążenia.

W normalnych, fizjologicznych warunkach, w szczelinowatej jamie opłucnowej nie znajduje się powietrze. Powietrze do jamy opłucnej może dostać się z dróg oddechowych (wskutek uszkodzenia struktury płuc, np. urazu oskrzela, pęknięcia pęcherzyków płucnych), jamy brzusznej przy wlocie powietrza lub z środowiska zewnętrznego (wskutek uszkodzenia ściany klatki piersiowej).

Reklama

Odma opłucnowa - wizyta u lekarza

Lekarzami zajmującymi się leczeniem odmy są:

• interniści
• pulmonolodzy,
• chirurdzy klatki piersiowej (torakochirurdzy),
• w nagłych przypadkach specjaliści medycyny ratunkowej i ratownicy medyczni.

Pomoc medyczną w trybie pilnym należy wezwać w każdym przypadku szybko narastającej duszności, zwłaszcza poprzedzonej urazem klatki piersiowej (tak objawiać się może odma prężna oraz odma krwotoczna - poza powietrzem do jamy opłucnej dostaje się krew) lub gdy pacjent choruje lub chorował wcześniej na choroby układu oddechowego (odma obustronna - w obu jamach opłucnej, duża odma jednostronna), stany te wymagają szybkiego leczenia.

• Zobacz, jak wygląda: Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

Reklama

Odma opłucnowa - jakie są czynniki ryzyka?

Do czynników powstania odmy opłucnowej należą:

• choroby płuc, najczęściej POChP, a także rak płuca, ropień płuca, zapalenie płuc, gruźlica,
• zespół Marfana, mukowiscydoza, sarkoidoza,
• urazy klatki piersiowej, a pośrednio czynności które mogą doprowadzić do urazu,
• procedury medyczne, zabiegi w obrębie klatki piersiowej,
• u kobiet endometrioza miąższu płucnego,
• płeć męska,
• wystąpienie odmy u spokrewnionego członka rodziny,
• wystąpienie odmy zwiększa ryzyko zaistnienia kolejnego epizodu.

Reklama

Diagnostyka odmy opłucnowej

Rozpoznanie odmy ma miejsce na podstawie danych z zebranego wywiadu, badania fizykalnego i badań dodatkowych. Obok objawów klinicznych opisanych powyżej, lekarz podczas badania może stwierdzić asymetryczność ruchów klatki piersiowej podczas oddychania, po stronie odmy ruchy te są słabsze.

Podczas opukiwania klatki piersiowej daje się usłyszeć tzw. wypuk bębenkowy. Osłuchiwaniem stwierdzi nieobecność szmerów oddechowych. Należy zaznaczyć, iż powyżej przytoczone objawy mogą być słabo zaznaczone lub nie występować w ogóle (za wyjątkiem odmy prężnej, której objawy są dosyć wyraźne).

Diagnostyki dopełnia zdjęcie RTG klatki piersiowej, a gdy nie jest ono rozstrzygające, wykonuje się tomografię komputerową. Inne badania mogą wykazać pogorszenie wymiany gazowej w płucach - po założeniu pulsoksymetru stwierdza się obniżenie wysycenia hemoglobiny tlenem, a wynik gazometrii (badania prężności gazów we krwi tętniczej) informuje o obniżonej prężności tlenu i rzadziej zwiększonej dwutlenku węgla.

W przypadku odmy prężnej, która jest bezpośrednim zagrożeniem życia i wymaga natychmiastowego leczenia, rozpoznane odbywa się często na podstawie objawów stwierdzonych w szybkim badaniu fizykalnym. Są one jednak na tyle charakterystyczne, iż rozpoznanie jest stosunkowo proste (poparte dodatkowo krótkim wywiadem zebranym np. od świadków wypadku).

Reklama

Odma opłucnowa - leczenie

W leczeniu odmy opłucnowej stosuje się cztery metody:

• odpoczynek,
• drenaż ssący,
• pleurektomia,
• leczenie powtarzanymi nakłuciami.

W przypadku niewielkich rozmiarów odmy wystarczającym leczeniem jest leczenie odpoczynkiem. Choremu zaleca się przebywanie większości czasu w łóżku, leżąc na boku po stronie którego znajduje się odma. Nie jest konieczne przyjęcie do szpitala, jednakże w przypadku narastania duszności należy się niezwłocznie do niego zgłosić. Po kilku dniach wykonuje się kontrolny radiogram klatki piersiowej. W przypadku gdy odma utrzymuje się dalej, stosuje się bardziej intensywne metody leczenia.

W leczeniu odmy opłucnowej najczęściej stosuje się metodę drenażu ssącego. Metoda ta polega na wprowadzeniu drenu do jamy opłucnej w celu usunięcia przez niego zalegającego powietrza. Zabieg wykonuje się po podaniu choremu środków przeciwbólowych i uspokajających. W okolicę wprowadzania drenu podaje się znieczulenie miejscowe. Skórę i tkankę podskórną nacina się na długości około 2 cm, po czym preparuje się głębiej położone tkanki.

W momencie wprowadzenie drenu do jamy opłucnej słychać świst uchodzącego powietrza. Dren mocuje się i uszczelnia szwami. Następnie podłącza się jego wolny koniec do układu ssącego – systemu pojemników, który zapewnia przepływ powietrza tylko w jedną stronę dzięki tzw. zastawce wodnej. Przy zakładaniu drenu pacjent może odczuwać duszność, lecz jest to uczucie przejściowe, samoistnie ustępujące. Po założeniu drenu wykonuje się kontrolne, tzw. przyłóżkowe zdjęcie RTG klatki piersiowej.

Dren usuwa się przy spełnieniu trzech warunków:

• przez dren nie przepływa już powietrze,
• zdjęcie RTG klatki piersiowej daje obraz całkowicie rozprężonego płuca,
• objętość płynu drenowanego z jamy opłucnej jest mniejsza niż 200 ml w czasie 24 godzin.

Leczenie operacyjne odmy sprowadza się do usunięcia pęcherzy rozedmowych, które mogą być przyczyną odmy oraz usunięciu opłucnej ściennej (tej części opłucnej, która znajduje się bliżej wewnętrznej ściany klatki piersiowej, zabieg ten nazywa się pleurektomią).

Pleurektomia w znakomitej większości przypadków zabezpiecza przed nawrotem choroby. Zabieg wykonuje się w przypadku chorych, u których odma nawraca oraz w przypadku ludzi wykonujących zawody, które są czynnikiem ryzyka nawrotu odmy (pilot, pracownik huty szkła, marynarz, płetwonurek, trębacz). Operację wykonuje się poprzez klasyczny dostęp operacyjny – torakotomię przednio-boczną lub przednią.

W przypadku torakotomii przednio-bocznej chory leży na stole operacyjnym na boku, a pod bok klatki piersiowej leżący na stole podkłada się wałek uzyskując wygięcie drugiego boku w stronę operowaną. Chirurg prowadzi cięcie od pachy równolegle do przebiegu żeber ku przodowi i dołowi ciała. Wielkość cięcia zależy od rozległości planowanej operacji. Wykonując torakotomię przednią, u chorego leżącego na plecach chirurg wykonuje cięcie między 4 a 5 lub 5 i 6 żebrem po stronie operowanej od bocznego brzegu mostka do linii pachowej środkowej. Zabieg można wykonać także z dostępu wideotorakoskopowego, jednakże niektórzy klinicyści twierdzą, iż ten sposób leczenia daje nieco większy odsetek nawrotów w przypadku zabiegu torakoskopowego w porównaniu do operacji klasycznej. Nie ma to jednak jednoznacznego potwierdzenia w piśmiennictwie.

Leczenie odmy prężnej polega na jak najszybszym jej odbarczeniu. Dokonuje się tego poprzez wprowadzenie kaniuli do jamy opłucnej (w ten sposób odmę prężna niejako zamienia się w odmę otwartą, która nie stanowi już zagrożenia życia). Jamę opłucną nakłuwa się kaniulą zwykle między II i III lub III i IV żebrem mniej więcej w połowie ich długości. Kaniulę pozostawia się do czasu wprowadzenia drenu

Reklama

Odma opłucnowa - jak wygląda życie z chorobą?

Osoby, które przebyły już jeden epizod odmy otrzewnowej powinny unikać sytuacji, w których dochodzi do szybkiego zmiany ciśnienia otoczenia, np.

• lotów samolotem,
• nurkowania,
• skoków spadochronowych,
• skoków na bungee.

Także uprawianie sportów wysiłkowych i gra na instrumentach dętych jest przeciwwskazana. Chorzy, którzy palą papierosy, powinni tego zaprzestać.

Odma opłucnowa - ankieta

Wspieranie decyzji – leczenie operacyjne odmy

1. Czy wystąpiła u ciebie odma samoistna
a) tak
b) nie

2. Czy wystąpił u ciebie epizod odmy więcej niż raz?
a) tak
b) nie

3. Czy często podróżujesz samolotem?
a) tak
b) nie

4. Czy wykonujesz któryś z poniższych zawodów: pilot, płetwonurek, pracownik huty szkła, grasz na instrumentach dętych?
a) tak
b) nie

Interpretacja:
Gdy: 1a i 2a i 3a i 4a
Występuje u ciebie poważne ryzyko nawrotu odmy. Wspólnie ze swoim lekarzem powinieneś rozważyć leczenie operacyjne.
Gdy 1a lub 2a lub 3a lub 4a albo przynajmniej dwie i mniej niż cztery odp. „a”
Występuje u ciebie ryzyko nawrotu odmy. Porozmawiaj ze swoim lekarzem na temat prewencji nawrotów pod postacią leczenia operacyjnego.
Gdy 1b i 2b i 3b i 4b
Nie występują u ciebie poważne czynniki ryzyka nawrotu odmy, porozmawiaj ze swoim lekarzem na temat dalszego postępowania w twojej chorobie.