Co to jest kleptomania?
Kleptomania to niekontrolowana i niepohamowana skłonność do kradzieży przedmiotów w żaden sposób nie będących osobiście przydatnymi. Kleptomania ujmowana jest w klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD-10 i jako taka stanowi odrębną jednostkę diagnostyczną, naukowcy dalecy są jednak od zgodności co do charakteru zaburzenia.
Wzajemnie się wykluczające lub uzupełniające hipotezy zakładają, że może ona być traktowana, jako:
- zaburzenie obsesyjno-kompulsywne,
- zaburzenie afektywne (nastroju),
- uzależnienie,
- działanie patologiczne typowe dla osobowości psychopatycznej.
Tym, co pozwala odróżnić kleptomanię od pospolitej kradzieży, jest brak wyraźnego motywu, jeśli chodzi o przywłaszczanie cudzych przedmiotów, powtarzalność tego typu aktów, a także swoiste doznania psychiczne, w tym w szczególności uczucia napięcia oraz rozładowania, jakie towarzyszą osobie dotkniętej tym właśnie zaburzeniem.
Reklama
Co czuje kleptoman?
Badania wykazują, że kleptoman w okresie poprzedzającym kradzież, odczuwa narastające napięcie, intensywny, nieodparty, a przy tym całkowicie irracjonalny popęd skłaniający do popełnienia przestępstwa.
Po dokonaniu aktu kradzieży, kleptoman czuje natomiast daleko idącą satysfakcję i poczucie rozładowania napięcia, co przez psychologię rozpatrywane jest w kategoriach gratyfikacji. Co istotne, kleptoman nie kieruje się chęcią zysku – kradzione przedmioty nie mają dla niego wartości materialnej. Nie zamierza ich sprzedawać, ani nawet używać osobiście, dlatego często lądują one na śmietniku.
Warto zauważyć, że kleptomania nierzadko współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi (jest często diagnozowana u pacjentów oddziałów psychiatrycznych), jednak nie uznaje się za kleptomańskie zachowań, które powodowane są omamami, urojeniami czy urojeniami, a wyłącznie takie, które można wyodrębnić jako samoistne.
Reklama
Przyczyny kleptomani
Przyczyny kleptomani nie zostały jak dotąd definitywnie określone, mimo iż badania nad tym zjawiskiem prowadzone są od początków XIX wieku. Pierwotnie uważano, że jest ona chorobą psychiczną, później tego typu zachowania wiązano z chorobami macicy lub zespołem napięcia przedmiesiączkowego, uważając ją za przypadłość typowo kobiecą. Wiek XX przyniósł rewizję wcześniejszych ustaleń.
Obecnie wiemy, że kleptomania nie dotyczy wyłącznie płci żeńskiej, aczkolwiek mniej więcej 75 proc. tego typu aktów można przypisać kobietom, a jedynie 25 proc. mężczyznom. Z pewnością nie jest ona też pochodną zaburzeń funkcjonowania układu rozrodczego.
Współczesne teorie zaliczające kleptomanię do grupy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, kładą nacisk na mechanizm odczuwanego przymusu dokonania kradzieży, który bez jakiegokolwiek uchwytnego motywu rodzi się w umyśle pacjenta (tak jak przymus drapania się, nieustannego odkurzania, układania odzieży, podpalania śmieci etc.).
Psychologowie i psychiatrzy rozpatrujący kleptomanię w kategoriach zaburzenia afektywnego skupiają się natomiast w większym stopniu na zmianach nastroju, związanych z niezaspokojeniem oraz rozładowaniem napięcia. Te same czynniki uprawdopodobniają jednak także hipotezy uzależnieniowe.
Sięgając głębiej, podejrzewa się, że kleptomania może być związana z różnego typu zmianami obserwowanymi w mózgu, takimi jak m.in. uszkodzenie obwodów orbitalno-czołowo-podkorowych, czy nieprawidłowości w obrębie płata czołowego lub skroniowego. Zbyt mała jednak ilość przypadków klinicznych została poddana badaniom, by tezy te mogły zostać uznane za wystarczająco dowiedzione.
Reklama
Objawy kleptomanii
Objawy kleptomanii stosunkowo łatwo jest zdiagnozować, pod warunkiem, że lekarz ma pełny ogląd sytuacji.
Kleptoman odczuwa:
- napięcie emocjonalne, niepokój, pobudliwość przed aktem kradzieży,
- satysfakcję, euforię w czasie kradzieży i bezpośrednio po niej,
- poczucie winy, wstyd, stany depresyjne i lękowe w dłuższej perspektywie po dokonaniu kradzieży.
Osoby cierpiące na kleptomanię zazwyczaj kradną przedmioty o obiektywnie niskiej wartości, aczkolwiek wraz z upływem lat ich tolerancja w tym względzie rośnie, a łupem zaczynają padać także cenniejsze eksponaty (których wartość jest jednakże subiektywnie zaniżana).
Charakterystyczne jest wyrzucanie, rozdawanie lub ukrywanie skradzionych przedmiotów i nie korzystanie z nich osobiście. Typowa jest też swoista spontaniczność, brak przygotowania i nieprofesjonalne podejście do samego aktu kradzieży, co sprawia, że przeszło 80 procent kleptomanów prędzej czy później zostaje złapanych na gorącym uczynku i oskarżonych o pospolite przestępstwo.
Reklama
Kleptomania u dzieci
Kleptomania w większości przypadków rozwija się po 14 roku życia, a średni wiek osób diagnozowanych pod kątem tego zaburzenia to około 35 lat, wtedy też problem występuje z największym nasileniem.
Zdarza się jednak, że zaburzenie ujawnia się już w młodszym wieku – odnotowywane są przypadki kradzieży na tym tle nawet u maluchów w wieku 4-5 lat. Należy jednak podkreślić, że kleptomania u dzieci jest zjawiskiem sporadycznym. Ze względu na obiektywne problemy komunikacyjne, kleptomanię u najmłodszych pacjentów trudniej jest też trafnie diagnozować – często tego typu zachowania zrzucane są na karb nieświadomości znaczenia czynu czy niedojrzałości emocjonalnej.
Reklama
Test na kleptomanię
W odróżnieniu od na przykład depresji, diagnostyka kleptomani wymaga zastosowania wielu zaawansowanych narzędzi. Nie istnieje jeden prosty test na kleptomanię, taki jak kwestionariusz Becka wykorzystywany do określenia natężenia zaburzeń depresyjnych. W celach diagnostycznych, osoby podejrzewane o kleptomanię poddawane powinny być badaniom różnego rodzaju.
Należą do nich:
- szczegółowy wywiad lekarski pod kątem zaburzeń kleptomańskich, ale też innych dysfunkcji i schorzeń psychicznych,
- badanie neuroobrazowe z wykorzystaniem tomografu komputerowego, mające unaocznić ewentualne zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego,
- testy oceniające impulsywność, takie jak skale Baratta, Eysencka czy Dickmana.
Reklama
Jak leczyć kleptomanię?
Leczenie kleptomanii zazwyczaj bazuje na wykorzystaniu środków farmakologicznych, aczkolwiek i w tej materii nie ma między ośrodkami naukowymi zgodności co do oceny skuteczności poszczególnych leków. Nie ma też opracowanej ani jednej substancji czynnej, którą można byłoby uznać za typowy lek na kleptomanię.
Pierwotnie w terapii zaczęto stosować leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, takie jak fluoksetyna, fluwoksamina i paroksetyna (używane też w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych), później okazało się, że u niektórych pacjentów nie tylko nie redukują one patologicznych zachowań, lecz wręcz zwiększają skłonność do nich. Stąd próby zastosowania innych środków, takich jak leki przeciwdrgawkowe walproinian i topiramat, a także antagonisty opioidów wykorzystywane na co dzień w leczeniu uzależnień, oddziałujące na układ dopaminowy. W świetle powyższych wątpliwości, dużego znaczenia nabierają działania psychoterapeutyczne, zwłaszcza w nurcie psychologii poznawczo-behawioralnej, których celem jest okiełznanie starych i wyrobienie nowych schematów zachowań.
Czytaj też:
