Kserostomia - przyczyny, objawy, leczenie, leki, dieta

Blisko 1/3 ludzi na świecie skarży się na uczucie suchości w jamie ustnej. Nie jest to problem wyłącznie osób starszych, a odczuwany dyskomfort potrafi znacząco obniżyć jakość życia. Pierwsze objawy bywają często bagatelizowane.

Niestety zaawansowana kserostomia wiąże się z bólem, rozwojem ostrej próchnicy i zakażeń.

Przyczyny jej powstawania bywają złożone i wiążą się m.in. ze skutkami ubocznymi radioterapii nowotworów głowy i szyi, powikłaniami chorób ogólnych czy nawet przyjmowanymi lekami. Doraźna terapia polegająca na nawilżaniu, przynosi zwykle jedynie chwilową ulgę. Dlatego warto skonsultować się z lekarzem, który ustali przyczyny i plan leczenia. Z wizytą u specjalisty nie należy zwlekać, ponieważ terapia zaawansowanych przypadków kserostomii jest bardzo trudna.

Co to jest kserostomia?

Kserostomia to nic innego jak odczuwanie suchości jamy ustnej. Wynika ona z redukcji lub zupełnego braku wytwarzania śliny, czemu towarzyszy zespół nieprzyjemnych objawów. Należy pamiętać, że kserostomia to stan utrzymujący się przez dłuższy czas,

Istnieją dwa rodzaje kserostomii - rzekoma i prawdziwa. Przyczyną kserostomii prawdziwej jest zmniejszenie wydzielania śliny przez gruczoły ślinowe, co wiąże się z licznymi objawami ubocznymi (np. nasileniem próchnicy) oraz bardzo często z zanikiem błony śluzowej jamy ustnej.

Z kolei kserostomia rzekoma polega na odczuwaniu suchości jamy ustnej, pieczenia itp. pomimo prawidłowej pracy ślinianek. Wynika ona zwykle ze schorzeń i problemów psychicznych np. nerwicy.

Aby zrozumieć skąd biorą się objawy kserostomii, trzeba wcześniej poznać liczne funkcje, jakie pełni ślina w jamie ustnej.

Dziennie organizm produkuje aż do 1,5 litra śliny, która w 99% składa się z wody. Pozostały jeden procent stanowią substancje nieorganiczne i organiczne, które nadają jej wyjątkowe właściwości.

Ślina:

• nawilża błonę śluzową;
• zawiera substancje sprzyjające regeneracji nabłonka;
• zapewnia ochronę mechaniczną dzięki zawartym w niej substancjom poślizgowym tzw. mucynie, która ma dodatkowo zdolność zlepiania bakterii;
• zawiera komórki układu immunologicznego - leukocyty, które walczą z drobnoustrojami;
• dzięki zawartym w niej jonom wpływa na remineralizację szkliwa. Jony te również mają zdolność buforowania, czyli utrzymywania stałego pH w jamie ustnej;
• dzięki bezustannemu obmywaniu kubków smakowych umożliwia odczuwanie smaku;
• zawarte w niej enzymy, m.in. amylaza ślinowa i lipaza umożliwiają wstępne trawienie pokarmu;
• umożliwiam poprawną mowę;
• oczyszcza jamę ustną i zęby z resztek pokarmowych;
• bierze udział w wydalaniu substancji organicznych i nie organicznych - np. mocznika.

Reklama

Objawy kserostomii

Biorąc pod uwagę różnorodność funkcji śliny łatwo się domyślić, że dolegliwości i objawy kserostomii potrafią być bardzo uciążliwe. Należą do nich m.in.:

• pieczenie, palenie, ból w obrębie błony śluzowej jamy ustanej i języka,
• gęsta, ciągnąca ślina,
• zwiększone pragnienie,
• zaburzenia odczuwania smaku,
• utrudniona mowa, konieczność ciągłego popijania wody,
• skłonność do owrzodzeń błony śluzowej i wtórnych zakażeń bakteryjno-grzybiczych,
• szybko postępująca próchnica okrężna,
• kandydoza,
• suchość i zmiana barwy błony śluzowej - od bladoróżowej do ognistoczerwonej,
• wygładzenie lub pobrużdżenie języka, zanik brodawek na języku, gładka lśniąca lub pomarszczona błona śluzowa jamy ustnej,
• nieprzyjemny zapach z ust - wiąże się z zalegającymi resztkami pokarmowymi, które nie są usuwane przez ślinę,
• trudności w używaniu protez dentystycznych,
• utrata wagi - jest wynikiem bólu i trudności w spożywaniu pokarmów, przez co chorzy redukują liczbę i wielkość posiłków.

Kserostomia może być samodzielną chorobą, wywołaną nieprawidłowym funkcjonowaniem ślinianek. Często jednak towarzyszy poważnym schorzeniom ogólnym i dlatego nigdy nie należy jej lekceważyć. Ustalenie przyczyn kserostomii jest pierwszym krokiem w jej prawidłowym leczeniu.

Reklama

Kserostomia - przyczyny

Do powstania kserostomii przyczynia się najczęściej:

1. Przewlekłe stosowanie leków:

• moczopędnych - tzw. diuretyki,
• przeciwdepresyjnych,
• o działaniu przeciwhistaminowym - stosowane przy wszelkiego rodzaju uczuleniach, astmie, alergiach, itp.,
• hipotensyjnych - stosowane w nadciśnieniu,
• o działaniu neuroleptycznym - stosowane w leczeniu zaburzeń psychicznych,
• pobudzających układ współczulny - wchodzą w skład specyfików hamujących łaknienie (np. efedryna, fenfluramina, metamfetamina),
• rozszerzających oskrzela - stosowane w leczeniu astmy,
• przeciwlękowych,
• chemioterapeutyków - stosowane w infekcjach bakteryjnych i wirusowych,
• przeciwbólowych - np. morfiny, kodeiny, metadonu,
• cytostatyków,
• stymulujących układ immunologiczny - np. interferon alfa, interleukina 2.

2. Choroby ogólne takie jak:

• nadczynność tarczycy,
• cukrzyca - szczególnie przy braku kontroli poziomu cukru we krwi,
• reakcja odrzucania po przeszczepach - szczególnie po przeszczepach szpiku,
• sarkoidoza,
• amyloidoza,
• lipoidoproteinemia,
• stany lękowe, depresja,
• anemia mikrocytarna i deficyt żelaza,
• awitaminozy - szczególnie niedobór wit. B1 i B6,
• AIDS,
• guzy kąta mostowo-móżdżkowego – kserostomia jest spowodowana uciskiem na korzenie nerwu twarzowego, który m.in. za wydzielanie śliny przez ślinianki,
• odwodnienie - szczególnie ludzie starsi,
• kolagenozy (zespół Sjögrena),
• grzybica jamy ustnej,
• choroby alergiczne.

3. Leczenie radiologiczne guzów głowy i szyi.
4. Czynniki miejscowe - np. palenie tytoniu, używanie całkowitych protez zębowych, oddychanie przez usta.
5. Wiek powyżej 50 r.ż. - obecnie udowodniono, że za pojawienie się kserostomii powyżej 50 r.ż. odpowiadają choroby ogólnoustrojowe i przyjmowane leki, a nie sam wiek.

Reklama

Kserostomia - wizyta u lekarza

Diagnostyka kserostomii opiera się w pierwszej kolejności na wywiadzie. Ze swoimi problemami można zgłosić się do lekarza stomatologa, będzie on w stanie przeprowadzić podstawową diagnostykę i udzielić wskazówek.

W przypadku bardziej zaawansowanej kserostomii warto od razu zgłosić się do specjalisty od chorób błon śluzowych, który posiada większe doświadczenie w leczeniu tego schorzenia. Może się zdarzyć, że pacjent zostanie odesłany na konsultację do lekarzy różnych specjalności, w zależności od podejrzenia, jaka jest przyczyna dolegliwości.

Podczas standardowej wizyty lekarz stomatolog pyta pacjenta o odczuwanie przez niego dolegliwości oraz bada jamę ustną. Dodatkowo może wykonać tzw sialometrię. Sialometria polega na mierzeniu szybkości i ilości wydzielania śliny. Pacjent przez kilka minut odpluwa ślinę do specjalnego, wykalibrowanego naczynia. W przypadku sialometrii stymulowanej należy dodatkowo żuć plasterek parafiny lub przepłukać jamę ustną roztworem kwasu cytrynowego.

Wydzielanie śliny niestymulowanej poniżej 0,1 ml/min i stymulowanej poniżej 0,2-0,5 ml/min wskazują na kserostomię. Należy jednak pamiętać, że w wydzielaniu śliny występują duże wahania i dlatego wyniki powinien interpretować lekarz.

Reklama

Kserostomia - jak leczyć?

W leczeniu kserostomii bardzo ważne jest postawienie właściwej diagnozy. Jeżeli suchość jamy ustnej jest skutkiem ubocznym choroby ogólnej, należy jak najszybciej rozpocząć jej terapię. Również leki oraz interakcje pomiędzy nimi mogą wpływać na zmniejszenie wydzielania śliny. W takim wypadku warto rozważyć ich zmianę.

Kserostomię leczy się dodatkowo przez leki stymulujące wydzielanie śliny:

• pilokarpina – szczególnie polecana pacjentom po radioterapii guzów głowy i szyi. Jej działanie sprzyja regeneracji funkcji gruczołów ślinowych. Niestety pilokarpina często bywa nieskuteczna oraz daje nieprzyjemne objawy uboczne (np. nudności, biegunki, bradykardię, skurcz oskrzeli);
• neostygmina, fizostygmina;
• anethole trithione - lek stymulujący wydzielanie żółci;
• terapię menopauzy - polegającą na podawaniu estrogenów. Zaburzenia w wydzielaniu hormonów płciowych w okresie menopauzy przyczyniają się do zmniejszenia wydzielania śliny;
• ssanie pastylek, żucie gumy (TYLKO BEZ CUKRU!!!), najlepiej o lekko kwaskowym smaku, intensywne żucie pokarmów (żucie i ssanie pobudza ślinianki do pracy).

Często jednak pobudzenie ślinianek do produkcji większej ilości śliny jest niemożliwe. W takim przypadku wprowadza się leczenie, które ma zmniejszyć nasilenie nieprzyjemnych objawów kserostomii. Polega ono na stosowaniu substytutów śliny - nazywanych inaczej sztuczną śliną.

Są to preparaty, których rola polega na:

• zmiękczaniu, nawilżaniu błony śluzowej np.: preparaty z karboksymetylocellulozą, preparaty z mucyną, spray, tabletki do ssania;
• profilaktykę próchnicy: idealna higiena jamy ustnej, stosowanie przyborów do higieny przestrzeni międzyzębowych (nici i szczoteczek), płukanki i żele z fluorem, płukanki z chlorheksydyną, dieta bezcukrowa, unikanie miękkich i lepkich pokarmów;
• profilaktyka chorób przyzębia - regularne korzystanie z profesjonalneg zbiegów higienizacyjnych (np. skalingu),
• leczenie infekcji grzybiczych jamy ustnej.

Reklama

Zespół Sjögrena a kserostomia

Zespół Sjögrena to trzecia co do częstości przyczyna kserostomii (po lekach i radioterapii). W chorobie tej, przeciwciała organizmu atakują elementy ślinianek i gruczołów łzowych, rozpoznając je błędnie jako obce.

Kserostomia wynikająca z tego zespołu manifestuje się podobnymi objawami jak suchość jamy ustnej spowodowana innymi przyczynami. Dodatkowo można jednak zaobserwować:

• ropne zapalenia ślinianek przyusznych - obserwuje się zaczerwienienie skóry ponad obrzmiałą ślinianką przyuszną, tkliwość, podwyższoną temperaturę,
• powiększenie ślinianek przyusznych, pomimo braku zapalenia,
• zaburzenia ze strony oczu - spadek wydzielania łez, zapalenie spojówek i uczucie ciała obcego, dają ryzyko poważnych zaburzeń widzenia ze ślepotą włącznie,
• zmiany skórne - świąd, nagłe zblednięcie palców dłoni itp.,
• zmiany stawowe.

Reklama

Domowe sposoby na kserostomię

Istnieje wiele domowych sposobów na zmniejszanie dolegliwości związanych z kserostomią. Warto z nich korzystać, ale po fachową poradę należy udać się do lekarza stomatologa. Szczególnie szybkie narastanie objawów powinno stanowić sygnał ostrzegawczy i skłonić nas po skorzystanie z pomocy specjalisty.

Osoby cierpiące na kserostomię powinny:

• często popijać małe ilości wody - warto nosić ze sobą zawsze małą butelkę wody mineralnej i popijać kilka łyków wody, łącznie nawet do 8-12 szklanek dziennie;
• płukać jamę ustną przynajmniej raz dziennie siemieniem lnianym - siemię lniane ma działanie powlekające, osłaniające, zmiękczające i świetnie chroni wysuszoną błonę śluzową jamy ustnej. Płukanki warto stosować szczególnie na noc;
• korzystać ze specjalnych past dla osób z kserostomią i miękkich szczoteczek - należy unikać past wybielających i zapobiegających paradontozie, ponieważ ich składniki mogą wysuszać śluzówkę;
• nie stosować płukanek jamy ustnej zawierających alkohol, który podrażnia błonę śluzową;
• stosować odpowiednia dietę - spożywać potrawy letnie, ograniczyć do minimum używanie soli, cukru oraz ostrych przypraw. Aby ułatwić sobie jedzenie i zmniejszyć dolegliwości bólowe pojawiające się przy przełykaniu, warto popijać płyn między kęsami.

• nawilżać usta odpowiednią pomadką ochronną,
• ssać tabletek z witamina C - stymuluje wydzielanie śliny, łagodzi też objawy zapalne w jamie ustnej. Niestety może wywoływać podrażnienia.
• korzystać z nawilżaczy powietrza, szczególnie podczas snu,
• zapewniać umiarkowaną aktywność fizyczną - regularna dawka ruchu wpływa pozytywnie nie tylko na dolegliwości związane z kserostomią, ale i na cały organizm.