Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest zaliczane do szerszej grupy tzw. zakażeń układu moczowego - w skrócie ZUM, w którym proces zapalny obejmuje struktury nerki , przede wszystkim miedniczki nerkowe i tkanki je otaczające (stąd nazwa). Jest to jedna z najczęstszych chorób nerek. Ze względu na czas trwania procesu zapalnego wyróżnia się ostre oraz przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek.
Przyczyny odmiedniczkowego zapalenia nerek
Najczęstszymi czynnikami wywołującymi infekcję dróg moczowych są bakterie, głównie Escherichia Coli – drobnoustrój będący składnikiem prawidłowej flory bakteryjnej jelita grubego człowieka, rzadziej są to wirusy lub grzyby. Bliskość układu moczowego i końcowego odcinka układu pokarmowego sprzyja przenoszeniu bakterii normalnie bytujących w jelitach w okolice cewki moczowej – gdzie w przypadku istnienia sprzyjających warunków dochodzi do jej kolonizacji i rozwoju infekcji.
Rzadziej bakterie trafiają do układu moczowego drogą kontaktów seksualnych. W dalszej kolejności bakterie zajmują kolejne odcinki układu moczowego – pęcherz moczowy, moczowody i nerki. Jest to tzw. infekcja wstępująca (zakażenie wstępuje do góry od cewki do nerek). Odmiedniczkowemu zapaleniu nerek praktycznie zawsze towarzyszy zakażenie dolnego odcinka układu moczowego.
Infekcje układu moczowego dotyczą w szczególności kobiet. Związane jest to z różnicami w budowie anatomicznej. Kobiety posiadają krótszą cewkę moczową, w drogach moczowych nie występują czynniki antybakteryjne, które są produkowane przez gruczoł krokowy u mężczyzn. Dodatkowo mikrourazy cewki moczowej – do których może dojść w trakcie stosunków seksualnych, a także niektóre sposoby antykoncepcji ; sprzyjają rozwojowi zakażeń.
Reklama
Odmiedniczkowe zapalenie nerek - czynniki ryzyka zachowowania
Czynniki ryzyka rozwoju odmiedniczkowego zapalenia nerek są podobne jak w przypadku innych zakażeń układu moczowego, należą do nich:
- płeć żeńska – różnice anatomiczne sprzyjają infekcją układu moczowego u kobiet,
- kamica moczowa - wywołuje między innymi problemy z odpływem moczu, co z kolei powoduje jego zastój który sprzyja rozwojowi infekcji,
- refluks pęcherzowo-moczowodowy, czyli nieprawidłowe zarzucanie moczu z pęcherza moczowego do moczowodów, jest to głównie zaburzenie wrodzone, występujące najczęściej u dzieci,
- cukrzyca – zwiększa ogólną podatność na zakażenia,
- ciąża i połóg – infekcje układu moczowego często dotyczą II i III trymestrowi ciąży; stan ten zwiększa ryzyko groźnych powikłań takich jak nadciśnienia indukowanego ciążą lub wzrostu umieralności okołoporodowej,
- starszy wiek - wiąże się z ogólnym osłabieniem odporności organizmu, dodatkowo u mężczyzn z wiekiem zwiększa się częstość chorób prostaty, u kobiet z kolei zmiany hormonalne powodują łatwiejszy rozwój infekcji w drogach moczowych,
- cewnik w pęcherzu moczowym - wiąże się z ryzykiem łatwiejszego penetrowania drobnoustrojów do dróg moczowych - jest to ciało obce w drogach moczowych, które samo może być źródłem infekcji (brak sterylności) oraz zaburza naturalne mechanizmy obronne,
- terapia lekami hamującymi układ odpornościowy (immunosupresyjnymi) - za rozwój niektórych chorób odpowiedzialne jest nieprawidłowe działanie układu immunologicznego (tzw. choroby autoimmunologiczne), wówczas celowe jest częściowe hamowanie jego działania, niestety ten stan sprzyja również rozwojowi różnych typów infekcji;
- pobyty w szpitalu z innych przyczyn – wiąże się z dużym narażeniem na infekcje spowodowane rzadkimi drobnoustrojami, opornymi na wiele typów leków.
Reklama
Odmiedniczkowe zapalenie nerek - objawy
W typowo przebiegającym odmiedniczkowym zapaleniu nerek (zwłaszcza postaci ostrej) – początek choroby jest nagły, z silnymi bólami w okolicy lędźwiowej (dół pleców – miejsce lokalizacji nerek) z towarzyszącą gorączką, dreszczami, osłabieniem. Dodatkowo występują cechy podrażnienia pęcherza moczowego i cewki moczowej; trudności w oddawaniu moczu:
- pieczenie,
- bolesność,
- parcie na pęcherz,
- uczucie niepełnego wypróżnienia.
Chorobie mogą również towarzyszyć mało charakterystyczne objawy – szczególnie w przypadku przewlekłego odmiedniczkowego zapalenia nerek, takie jak:
- bóle głowy,
- nudności i wymioty, bóle brzucha,
- gorączka o niewyjaśnionej przyczynie (zwłaszcza u dzieci i osób starszych),
- ogólne rozbicie,
- tępe bóle pleców,
- zmniejszenie masy ciała (szczególnie u dzieci).
Reklama
Odmiedniczkowe zapalenie nerek - powikłania
Powikłania przewlekłego odmiedniczkowego zapalenia nerek:
- Przewlekła niewydolność nerek
- Posocznica
- Upośledzony rozwój u dzieci
- Nadciśnienie tętnicze
- Roponercze, ropień nerek, ropień okołonerkowy – wskutek gromadzenia się ropy w nerkach.
W typie ostrym odmiedniczkowego zapalenia nerek – rozwój infekcji i wystąpienie objawów jest gwałtowne, w typie przewlekłym stan zapalny w nerkach utrzymuje się długotrwale. Ma to duże znaczenie jeśli chodzi o konsekwencje. Ostre zapalenie w większości przypadków nie pozostawia po sobie trwałych następstw.
Natomiast przewlekłe, stopniowe uszkadzanie nerek może prowadzić do upośledzenia ich funkcji, a tym samym rozwoju przewlekłej niewydolność nerek oraz innych poważnych powikłań. Przewlekłe zapalenie rozwija się tylko w przypadku wystąpienia czynników upośledzających odpływ moczu lub wstecznego zarzucania moczu z pęcherza moczowego do moczowodów i dalej do nerek (tzw. refluks pęcherzowo-moczowodowy) - związane są one często z wrodzonymi wadami w układzie moczowym. W większości przypadków przewlekłego odmiedniczkowego zapalenia nerek początek choroby sięga dzieciństwa.
Reklama
Odmiedniczkowe zapalenie nerek - badania
W typowej sytuacji nagle występujące objawy skłaniają chorego do wizyty u lekarza rodzinnego. W przypadku nasilonych objawów, lub nawrotów wymagana może być hospitalizacja. Początkowo wykonywane są:
- Badanie ogólne moczu – które ujawnia zazwyczaj leukocyturię, czyli nieprawidłową liczbę białych ciałek krwi (leukocytów) w moczu, oraz bakteriomocz – obecność bakterii w moczu, do stwierdzenia infekcji w drogach moczowych liczba bakterii w standardowej próbce moczu musi przekroczyć 105/ml (tzw. bakteriomocz znamienny).
- Posiew moczu - jest to hodowla drobnoustrojów z moczu na specjalnych pożywkach. Mocz pobierany jest do specjalnych sterylnych pojemników i wysyłany jest do laboratorium gdzie identyfikuje się konkretny patogen odpowiedzialny za infekcję, oraz sprawdza dobór którego leku będzie w tym przypadku najskuteczniejszy.
- Badania obrazowe – najczęściej USG (ultrasonografię) układu moczowego wykonuje się w przypadkach wątpliwości co do rozpoznania, pogorszenia stanu chorego mimo leczenia, konieczności leczenia szpitalnego, kolejnego epizodu ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek.
W przypadku przewlekłego procesu zapalnego mniej nasilone objawy powodują często późne zgłaszanie się do lekarza zazwyczaj w zaawansowanym stadium choroby. W badaniach laboratoryjnych, oprócz cech infekcji, występują parametry przewlekłej niewydolność nerek. Badania obrazowe mają w tym przypadku szersze zastosowanie – wykorzystywane są do poszukiwania przyczyny powodującej utrudnienie w odpływie moczu (by w miarę możliwości dążyć do jej usunięcia).
Reklama
Odmiedniczkowe zapalenie nerek - leczenie
Podstawą leczenia jest stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych, najczęściej są to antybiotyki. Pacjenci w dobrym stanie ogólnym mogą być leczeni w domu lekami przyjmowanymi doustnie. Ciężki stan jest wskazaniem do pobytu w szpitalu i podania leków dożylnie. Leczenie modyfikuje się na podstawie wyników posiewu moczu. Zazwyczaj 1-2 tyg. po zakończeniu leczenia wykonuje się kontrolne badanie moczu (w celu ustalenia czy cechy infekcji ustąpiły).
W przypadku przewlekłego odmiedniczkowego zapalenia nerek leczenie skoncentrowane jest usuwaniu przyczyny upośledzonego odpływu moczu oraz hamowaniu postępu patrz: przewlekła niewydolność nerek.
Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek jest chorobą o dobrym rokowaniu, w przypadkach braku zaburzeń w odpływie moczu objawy choroby u niemalże połowy chorych mogą się cofnąć samoistnie. Zazwyczaj trwają kilka dni, a po zastosowaniu odpowiedniej antybiotykoterapii uzyskuje się pełne wyleczenie. Jednak przy utrzymywaniu się czynników predysponujących do wystąpienia choroby mimo prawidłowego leczenia, mogą występować nawroty choroby – dlatego istotna jest (jeśli jest to możliwe) ich eliminacja (np. prawidłowe leczenie kamicy nerkowej, cukrzycy), jak też odpowiedni tryb życia zapobiegający infekcji.
Sytuacja jest poważniejsza w przypadku przewlekłego odmiedniczkowego zapalenia nerek. Początek choroby jest zazwyczaj skryty, objawy są mało charakterystyczne, szczególnie w przypadku dzieci – co utrudnia postawienie prawidłowego rozpoznania. Często choroba charakteryzuje się powolnym, wieloletnim przebiegiem. Niestety w części przypadków postępujące uszkodzenie nerek jest na tyle duże, że wymagane jest włączenie dializ lub nawet przeszczep nerki.
Reklama
Odmiedniczkowe zapalenie nerek - zapobieganie
Sposoby zapobiegania rozwojowi odmiedniczkowego zapalenia nerek są podobne jak w przypadku innych zakażeń układu moczowego:
- Właściwa higiena – często drobnoustroje przenoszą się z okolic odbytu w okolice cewki moczowej – powodując jej kolonizację i dalsze wstępujące zakażenie. Dbanie o higienę zmniejsza ryzyko ich przeniesienia.
- Przyjmowanie zwiększonych ilości płynów (ponad 2 litry na dobę), częste opróżnianie pęcherza – „wymywa” bakterie bytujące w układzie moczowym.
- Spożywanie preparatów zawierających żurawinę.
Odmiedniczkowe zapalenie nerek - najczęściej zadawane pytania
Czy odmiedniczkowe zapalenie nerek to poważne schorzenie?
Jest to bardzo częsty rodzaj infekcji układu moczowego. Rokowanie zależy od typu odmiedniczkowego zapalenia nerek. Postać ostra (najczęstsza) trwa kilka dni, a po zastosowaniu odpowiedniej antybiotykoterapii uzyskuje się pełne wyleczenie. Sytuacja jest poważniejsza w przypadku przewlekłego odmiedniczkowego zapalenia nerek - które może wywołać między innymi przewlekłą niewydolność nerek.
Kto jest narażony na zachorowanie?
Przede wszystkim kobiety (różnice anatomiczne w porównaniu z mężczyznami), małe dzieci, oraz osoby cierpiące na schorzenia upośledzające odpływ moczu. Pozostałe grupy narażone omówione są w punkcie Czynniki ryzyka.
Czy można zapobiegać nawrotom odmiedniczkowego zapalenia nerek?
Tak, między innymi poprzez właściwy tryb życia – omówiony w dziale Czynniki ryzyka i sposoby zapobiegania.
Jak rozpoznać odmiedniczkowe zapalenie nerek?
Zazwyczaj charakterystyczne objawy w połączeniu z wynikami badania ogólnego moczu są wystarczające do rozpoznania choroby i włączenia leczenia.
Co to jest Escherichia coli?
Jest to bakteria wywołująca większość zakażeń układu moczowego, w tym odmiedniczkowego zapalenia nerek. U zdrowego człowieka wchodzi w skład flory bakteryjnej jelita, nie wywołując chorób.
