Rak endometrium - objawy, rokowania, przerzuty

Rak endometrium to złośliwy nowotwór rozwijający się z komórek nabłonka budujących błonę śluzową macicy. W Polsce jest piątym co do częstości występowania złośliwym nowotworem u kobiet. Najczęściej rozwija się u kobiet w wieku pomenopauzalnym.

Macica - funkcje

Macica to nieduży, owalny narząd rozrodczy zlokalizowany centralnie pomiędzy jajnikami w obrębie miednicy u kobiet. Jest zbudowana z mięśni, które od wewnątrz są wyścielone błoną śluzową (tzw. endometrium). Macica składa się z trzech części – trzonu, cieśni i szyjki. Wnętrze macicy jest nazywane jamą macicy. U zdrowej kobiety w okresie rozrodczym, błona śluzowa macicy ulega cyklicznym przemianom pod wpływem hormonów płciowych (specyficznych substancji sterujących ludzkim organizmem).

Reklama

Owulacja - jak do niej dochodzi?

Co mniej-więcej miesiąc w jednym z jajników dojrzewa pęcherzyk, wewnątrz którego znajduje się komórka jajowa. Dojrzewaniem pęcherzyka sterują hormony – głównie hormon folikulotropowy (FSH) i lutenizujący (LH) (wydzielane przez fragment mózgu – przysadkę). Gdy pęcherzyk dojrzeje (na skutek działania FSH) – pęka (pod wpływem wysokiego poziomu LH), a uwolniona z niego komórka jajowa przemieszcza się jajowodem do jamy macicy. Proces ten nosi nazwę owulacji. W tym samym czasie pęknięty pęcherzyk przekształca się w tzw. ciałko żółte. Równocześnie jajnik produkuje znaczną ilość estrogenów, które stymulują endometrium do wzrostu - staje się ono grube, rozpulchnione, nabrzmiałe krwią.

Reklama

Zapłodnienie lub jego brak - co dzieje się w organizmie?

Jeżeli dojdzie do zapłodnienia (czyli połączenia plemnika z komórką jajową), ciałko żółte rozrasta się, produkując liczne hormony, głównie progesteron, dzięki któremu zapłodniona komórka jajowa może zagnieździć się w macicy, a ciąża zostaje utrzymana. Jeżeli do zapłodnienia nie dojdzie, to ciałko żółte zaczyna zanikać. Gwałtownie spada poziom estrogenów i progesteronu, co powoduje, że endometrium zaczyna się złuszczać i wraz z niezapłodnioną komórką jajową i krwią jest usuwane przez pochwę (co nosi nazwę krwawienia miesięcznego, czyli miesiączki).

Reklama

Menopauza a zmiany poziomu hormonów

U kobiet, które przeszły menopauzę powyższe cykliczne zmiany poziomu hormonów nie zachodzą. Poziom estrogenów i progesteronu jest znacznie obniżony, a poziom LH i FSH stale podwyższony. W związku z powyższymi zmianami śluzówka macicy u kobiet w okresie pomenopauzalnym nie jest już stymulowana do wzrostu, a następnie złuszczania (czego widocznym objawem jest ustanie miesiączek). Jeżeli jednak dojdzie do zaburzenia równowagi hormonalnej (podniesie się poziom estrogenów), endometrium znów zacznie rosnąć. Dodatkowo, ze względu na brak hormonów hamujących wzrost i pobudzających złuszczanie się endometrium, proces ten znajdzie się poza kontrolą organizmu.

Reklama

Nowotwór złośliwy - co to jest?

Każda komórka ludzkiego organizmu ma swój cykl życiowy. Informacje o nim zakodowane są w DNA znajdującym się w jądrze komórki. Komórka powstaje, następnie rośnie, dzieli się, starzeje i w końcu umiera. Zaprogramowana śmierć komórki nosi nazwę apoptozy. Nowotwór złośliwy to nic innego jak zbiór uszkodzonych komórek, które „zapomniały”, że nadszedł czas ich śmierci. Komórki te nie są w stanie ulec apoptozie – stają się nieśmiertelne i zaczynają się mnożyć bez końca. Zmiana zdrowej komórki w komórkę nowotworową nosi nazwę transformacji nowotworowej.

Zobacz wideo: Znaczenie odpowiedniego żywienia

Żywienie jest ważne dla osób zdrowych, ale jeszcze ważniejsze dla chorych - mówi dietetyk Ewalina Bancerz-Poźniak.

Reklama

Rak endometrium - co to jest?

Aby doszło do rozwoju raka endometrium, błona śluzowa macicy musi zostać pobudzona przez estrogeny. Na skutek hiperstymulacji (nadmiernego pobudzenia), komórki endometrium zaczynają się szybko dzielić. Sytuację taką nazywamy rozrostem endometrium. Rozróżniamy dwa główne typy rozrostu endometrium: bez atypii i z atypią. Każdy z nich może spowodować występowanie nieprawidłowych krwawień z dróg rodnych. Jednakże tylko rozrost z atypią jest stanem przednowotoworowym (tzn. jego wystąpienie prowadzi do rozwoju raka).

Dzielące się szybko komórki endometrium przechodzą transformację nowotworową i zaczynają formować guz nowotworowy. Początkowo może on rosnąć do wewnątrz macicy, powoli wypełniając jej jamę. U chorującej kobiety pojawiają się wówczas ropno-krwiste upławy. Gdy guz jest odpowiednio duży, może zamknąć ujście szyjki macicy i zablokować odpływ krwisto-ropnej treści, która zaczyna gromadzić się wewnątrz macicy tworząc tzw. ropomacicze. Guz nowotworowy może też rozrastać się w stronę przeciwną – „wgryzać się” w ścianę macicy, naciekać jej mięśniówkę, a następnie naciekać sąsiadujące z macicą narządy, powodując np. ból podczas oddawania moczu czy stolca.

Reklama

Rak endometrium - przyczyny

Najważniejszą przyczyną rozwoju choroby jest długotrwała stymulacja błony śluzowej macicy przez estrogeny przy równoczesnym niedoborze progesteronu. Do zaburzeń tego typu dochodzi najczęściej u otyłych kobiet w okresie pomenopauzalnym. Jednakże istnieje również szereg innych czynników ryzyka rozwoju tego raka.

Rak endometrium rozwija się znamiennie częściej u kobiet, które:

1. Są otyłe, mają cukrzycę, nadciśnienie tętnicze czy zespół Cushinga – u kobiet z tymi zaburzeniami dochodzi do spadku produkcji progesteronu, a produkcja estrogenów pozostaje taka sama lub rośnie. Efektem tych zmian jest zaburzenie stosunku estrogeny-progesteron i zwiększenie ryzyka rozwoju raka endometrium.

2. Nie rodziły – podczas ciąży dochodzi do znacznego wzrostu poziomu progesteronu we krwi, co powoduje zmniejszenia ryzyka wystąpienia w przyszłości raka endometrium.

3. Wcześnie rozpoczęły i późno skończyły miesiączkować – w związku z czym ich endometrium było przez wiele lat wystawione na działanie estrogenów, co zwiększa ryzyko rozwoju raka.

Do innych czynników ryzyka należą:

1. Długotrwałe stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) – ze względu na obecność w preparatach podczas niej stosowanych estrogenów.

2. Stosowanie tamoksifenu – leku używanego w leczeniu raka piersi, który blokuje receptory estrogenowe na komórkach tego raka – jego stosowanie powoduje jednak wzrost stężenia estrogenów we krwi.

3. Zespół policystycznych jajników (PCOS) i inne zaburzenia, w których dochodzi do zatrzymania miesiączki, a także występują długie i nieregularne cykle (dochodzi wówczas do podniesienia stężenia estrogenów, które nadmiernie stymulują endometrium).

4. Hormonalnie czynne guzy jajnika – które mogą produkować m.in. estrogeny.

5. Niedoczynność tarczycy – mechanizm, w jakim zwiększa ona ryzyko raka endometrium jest nieznany.

6. Nadmierne spożywanie alkoholu.

7. Wysoki status ekonomiczny – który sprzyja otyłości.

8. Rasa biała.

Palenie papierosów zmniejsza ryzyko zachorowania na raka endometrium (w związku z obniżonym poziomem hormonów płciowych – w tym estrogenów, który występuje u palaczy). Należy jednak pamiętać, iż palenie papierosów znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia innych chorób nowotworowych (m.in. raka płuc, raka szyjki macicy), chorób serca (choroba niedokrwienna serca), chorób płuc (przewlekła obturacyjna choroba płuc).

Rak endometrium - objawy

Wyrwane spod kontroli organizmu, nadmiernie rozrastające się komórki błony śluzowej macicy mogą ulec transformacji nowotworowej, co prowadzi do rozwoju raka endometrium.

Najczęstszym objawem raka endometrium jest nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych (krwawienie między miesiączkami u kobiet w wieku przedmenopauzalnym i jakiekolwiek krwawienie lub plamienie z dróg rodnych u kobiet po menopauzie).

Do innych objawów, narastających w miarę rozwoju nowotworu należą:

• upławy,

• ból okolicy krzyżowej,

• ból ze strony pęcherza moczowego (podczas oddawania moczu) lub odbytnicy (podczas oddawania stolca).

Wystąpienie któregokolwiek z powyższych objawów jest wskazaniem do pilnej wizyty u ginekologa!

Rak endometrium - wizyta u ginekologa

W razie wystąpienia jednej z wymienionej wcześniej dolegliwości, należy skontaktować się z lekarzem. Diagnostyką i leczeniem raka endometrium zajmuje się lekarz ginekolog.

Wizyta u lekarza ginekologa powinna mieć następujący przebieg:

Lekarz zbiera wywiad, tzn. zapyta o:

• dotychczasowy stan zdrowia pacjentki,

• przebyte przez nią choroby,

• hospitalizacje,

• zabiegi operacyjne,

• ogólne samopoczucie,

• występowanie problemów ze snem, apetytem, wypróżnianiem się,

• uczulenia (w tym także na leki),

• stosowane używki (papierosy, alkohol, substancje psychoaktywne, czyli np. narkotyki),

• choroby, które występowały w najbliższej rodzinie (u rodziców, dziadków, rodzeństwa),

• objawy obecnej choroby, a także o czas ich trwania, stopień nasilenia.

Lekarz ginekolog dodatkowo skupi się na wywiadzie ginekologicznym, w którym spyta o:

• wiek, w którym wystąpiła pierwsza miesiączka,

• regularność i długość cykli miesięcznych,

• obfitość i czas trwania krwawienia miesięcznego,

• występowanie krwawień i plamień między miesiączkami,

• obecność skrzepów w krwi miesiączkowej,

• zespół napięcia przedmiesiączkowego,

• datę pojawienia się ostatniej miesiączki,

• przebyte ciąże (w tym także te zakończone poronieniem),

• ich czas trwania,

• sposób rozwiązania (naturalny, cięcie cesarskie),

• występujące powikłania,

• przebyte zabiegi ginekologiczne,

• aktywność seksualną,

• choroby przenoszone drogą płciową.

Rak endometrium - diagnostyka

Diagnostyka raka endometrium we wczesnych stadiach zaawansowania jest trudna. Dotychczas nie stworzono badania przesiewowego dla tej choroby.

W diagnostyce raka endometrium wykorzystuje się:

• USG przezpochwowe – jest najważniejszym narzędziem służącym do diagnostyki raka endometrium. Podczas tego badania lekarz mierzy grubość błony śluzowej macicy. Badanie ma nieprawidłowy wynik, jeżeli grubość endometrium jest większa od prawidłowej. O pogrubiałej błonie śluzowej macicy mówimy, gdy jej grubość przekracza:

1. 4-5 mm u kobiet po menopauzie, nie stosujących HTZ,

2. 8 mm u kobiet po menopauzie, stosujących HTZ.

Grubość endometrium > 12 mm sugeruje rozrost, który prowadzi do rozwoju raka.

• Wyłyżeczkowanie macicy – wykonywane po uzyskaniu nieprawidłowego wyniku badania USG, celem potwierdzenia wystąpienia raka endometrium. Polega ono na usunięciu błony śluzowej wyścielającej jamę macicy za pomocą specjalnego narzędzia wprowadzanego przez pochwę. Uzyskany w ten sposób materiał poddaje się badaniu histopatologicznemu, które odpowiada na pytanie, czy mamy do czynienia jedynie z rozrostem, czy też doszło do rozwoju raka.

• Histeroskopia z pobraniem wycinków – jest alternatywną w stosunku do wyłyżeczkowania macicy metodą potwierdzenia obecności raka endometrium. Polega ona na obejrzeniu błony śluzowej macicy przy użyciu optycznego przyrządu – histeroskopu, który jest wprowadzany przez pochwę, a także pobraniu przy pomocy specjalnych szczypczyków podejrzanie wyglądających fragmentów endometrium. Fragmenty te są później poddane badaniu histopatologicznemu.

• Badania laboratoryjne i genetyczne – w Polsce są stosowane niezwykle rzadko.

Rak endometrium - badanie ogólne

Następnie lekarz powinien przystąpić do tzw. badania ogólnego. Jego wygląd różni się istotnie w zależności od wieku i ogólnego stanu zdrowia danego pacjenta. Lekarz zwraca szczególną uwagę na części ciała i narządy, których wygląd bądź funkcja ulegają zmianie pod wpływem danej choroby. Do niezbędnego minimum badania należy: dokładne obejrzenie ciała pacjenta, zbadanie dotykiem głowy, szyi, brzucha, pachwin i kończyn.

Rak endometrium - badanie piersi

Kolejnym etapem badania powinno być badanie gruczołów sutkowych (piersi). Polega ono na oglądaniu i badaniu palpacyjnym piersi i ich okolic w różnych pozycjach ciała przyjmowanych przez pacjentkę. Podczas badania lekarz poszukuje:

• zaczerwienienia,

• zsinienia,

• owrzodzeń,

• innych uszkodzeń skóry pokrywającej piersi,

• guzków,

• zgrubień lub stwardnień wewnątrz gruczołu piersiowego, mogących świadczyć o toczącym się tam procesie nowotworowym.

Badanie dotykiem okolic pachy umożliwia wykluczenie powiększenia węzłów chłonnych (które następuje m.in. w przypadku zapalenia piersi lub rozwoju w nich zmian nowotworowych). Lekarz uciśnie też brodawki sutkowe – sprawdzi w ten sposób, czy nie pojawia się wyciek, który (poza okresem ciąży i laktacji) świadczyć może o schorzeniu rozwijającym się w gruczołach piersiowych (np. zapalenie, zmiany nowotworowe).

Rak endometrium - badanie ginekologiczne

Następnie lekarz przystępuje do badania ginekologicznego. Przeprowadza się je na fotelu ginekologicznym – kobieta znajduje się w pozycji leżącej z podpartymi i rozchylonymi nogami. Pacjentka przed badaniem powinna oddać mocz, a także – w miarę możliwości, wypróżnić się.

Lekarz kolejno:

• obejrzy narządy płciowe zewnętrzne,

• zbada ściany pochwy i szyjkę macicy za pomocą wziernika (niewielkiego plastikowego urządzenia służącego do rozchylenia warg sromowych i ścian pochwy),

• przeprowadzi badanie narządów płciowych wewnętrznych (pochwy, macicy, jajników).

Dokona tego za pomocą dwóch rąk – jeden lub dwa palce jednej ręki wprowadzi do pochwy, drugą ręką natomiast będzie badał brzuch (u dziewic palec jednej ręki wprowadzany jest do odbytnicy zamiast do pochwy).

Rak endometrium - badanie USG

Końcowym elementem badania powinno być badanie ultrasonograficzne (USG). Badanie to odbywa się za pomocą sondy, którą wprowadza się przezpochwowo lub przezodbytniczo – umożliwia ona pokazanie na ekranie aparatu wyglądu narządów wewnętrznych.

Jeżeli lekarz podczas badania wykryje nieprawidłowości mogące sugerować rozwój raka endometrium, skieruje pacjentkę na dodatkowe badania.

Jak wcześniej wspomniano, ryzyko rozwoju raka endometrium zależy od proporcji między stężeniami estrogenów a progesteronu. Zwiększenie stężenia estrogenów względem progesteronu we krwi wywiera niekorzystny wpływ na błonę śluzową macicy.

Rak endometrium - stopnie zaawansowania

Sposób leczenia rozrostów błony śluzowej macicy i raka endometrium zależy w głównej mierze od stopnia zaawansowania choroby. Skala FIGO służy do oceny stopnia zaawansowania nowotworu. Raka przyporządkowuje się do jednego ze stopni zaawansowania, biorąc pod uwagę:

• lokalizację i wielkość guza nowotworowego,

• obecność nacieku nowotworowego na narządy sąsiednie,

• obecność przerzutów w węzłach chłonnych i do narządów odległych.

Poniżej przedstawiono uproszczoną wersję klasyfikacji stopnia zaawansowania klinicznego raka endometrium:

Klasyfikacja FIGO z 2009 roku

Rak endometrium - leczenie

Sposoby leczenia rozrostu endometrium z atypią jako stanu przednowotworowego są następujące:

1. Hormonalne – jest ono stosowane u kobiet w wieku rozrodczym, które chcą zachować płodność. Polega na wielomiesięcznym stosowaniu preparatów z progesteronem. Mogą być one podawane:

• doustnie – np. Provera, Megace (codziennie lub kilkanaście dni w miesiącu),

• domięśniowo – np. Depo-Provera (zastrzyk raz w miesiącu).

• bezpośrednio do jamy macicy – w postaci wkładek wewnątrzmacicznych uwalniających hormony – np lewonorgestrel

W 6 miesięcy po rozpoznaniu i wdrożeniu leczenia wykonuje się diagnostyczne wyłyżeczkowanie macicy, aby sprawdzić czy zastosowane leczenie przyniosło skutek. 

2. Operacyjne – stosuje się je u kobiet w wieku pomenopauzalnym. Polega ono na chirurgicznym usunięciu macicy (histerektomia) wraz z przydatkami (jajnikami, jajowodami).

Sposoby leczenia raka endometrium podzielić można na kilka głównych grup:

1. Leczenie operacyjne.

2. Radioterapia

3. Postępowanie indywidualne.

Jak już wcześniej wspomniano zakres i sposób leczenia zależą przede wszystkim od stopnia zaawansowania nowotworu wg skali FIGO. W przypadku stopnia zaawansowania I A stosuje się chirurgiczne usunięcie macicy (histerektomię) wraz z przydatkami (jajnikami, jajowodami i tkanką łączną otaczającą i mocującą macicę). W stopniach zaawansowania od I B do III A stosuje się chirurgiczne usunięcie macicy wraz z przydatkami, a także węzłami chłonnymi zlokalizowanymi w okolicach aorty i tętnic biodrowych. Po zabiegu operacyjnym kobieta musi poddać się leczeniu za pomocą radioterapii (patrz niżej). W stopniach zaawansowania III B i IV stosuje się tzw. indywidualne postępowanie, które obejmuje:

• Chirurgiczne usunięcie macicy wraz z przydatkami, węzłami chłonnymi zlokalizowanymi w okolicach aorty i tętnic biodrowych, sklepieniem pochwy. Gdy usunięcie całości guza nowotworowego nie jest możliwe, stosuje się tzw. cytoredukcję, czyli chirurgiczne usunięcie możliwie dużej jego części.
   

• Radioterapię, która jest stosowana jako leczenie uzupełniające po zabiegu operacyjnym (służy do zabicia pozostałych komórek nowotworowych). Polega ona na napromienianiu kikuta pochwy, okolicy, w której znajdował się guz i okolicznych węzłów chłonnych z pomocą odpowiednich aparatów do naświetleń (podobnych nieco do aparatu robiącego zdjęcia RTG).

• Hormonoterapię (o zasadach takich samych, jak w leczeniu rozrostu endometrium z atypią).

• Chemioterapię z wykorzystaniem m.in. cisplatyny, doksorubicyny, cyklofosfamidu, 5-fluorouracylu (leki te stosuje się pojedynczo lub równocześnie). Wszystkie wymienione wyżej substancje niszczą szybko dzielące się komórki nowotworowe. Należy jednak pamiętać, że w organizmie człowieka występują również inne szybko dzielące się komórki (tworzące włosy, wyścielające jelita, produkujące elementy krwi w szpiku kostnym), które niestety również giną w trakcie stosowania chemioterapii. Właśnie dlatego działaniem niepożądanym chemioterapii są m.in. wypadanie włosów, biegunki czy anemia i upośledzenie odporności.

W razie wystąpienia wznowy choroby nowotworowej, stosuje się chemioterapię w takim samym schemacie, jaki opisano powyżej.

Rak endometrium - szansa przeżycia

Pomimo zastosowania różnorakich metod leczniczych, czasami rokowanie pacjentki jest niekorzystne, a choroba kończy się śmiercią. Poniższa tabela przedstawia odsetek 5-letnich przeżyć pacjentek leczonych na raka endometrium w zależności od jego stopnia zaawansowania.

Rak endometrium - zapobieganie

Ponieważ nie istnieje badanie przesiewowe wykrywające raka endometrium (takie jak cytologia w przypadku raka szyjki macicy czy mammografia w przypadku raka piersi), niezwykle istotne jest szybkie zgłoszenie się do lekarza w razie dostrzeżenia niepokojących objawów. Tylko szybka wizyta u lekarza i diagnostyka pozwalają uchwycić zmianę nowotworową endometrium we wczesnym stadium, co znacznie zwiększa szansę na całkowite wyleczenie.

Jak do tej pory nie wynaleziono badania przesiewowego wykrywającego raka endometrium. Najważniejszym sposobem jego zapobieganiu są więc regularne wizyty u lekarza połączone z badaniem ginekologicznym i USG przezpochwowym (zwłaszcza kobiet, u których występują czynniki ryzyka). To właśnie dzięki regularnym badaniom można wykryć raka endometrium we wczesnym stopniu zaawansowania.

Rak endometrium - działania niepożądane leczenia

Leczenie zaawansowanego raka endometrium jest procesem długotrwałym. Stosowane podczas niego metody (chirurgiczne usunięcie, radioterapia, hormonoterapia, czasem chemioterapia) są bardzo obciążające dla organizmu człowieka. Powodują one zaburzenia funkcji różnych narządów, co prowadzi do wystąpienia wielu działań niepożądanych, m.in.:

• ból,

• nudności i wymioty,

• biegunki lub zaparcia,

• wypadanie włosów,

• zmiana wyglądu skóry i paznokci,

• zwiększona podatność na infekcje,

• niekorzystny wpływ na życie seksualne,

• niekorzystny wpływ na psychikę,

• zmęczenie.

Niezwykle ważnym aspektem leczenia choroby nowotworowej jest wsparcie bliskich pacjentki.

Rak endometrium - domowe sposoby zapobiegania

Rak endometrium to złośliwy nowotwór narządu rodnego – należy pamiętać, że NIE ISTNIEJĄ żadne domowe sposoby leczenia choroby nowotworowej!

Poza stosowaniem się do zaleceń lekarskich, regularnym stosowaniem leków i odbywaniem kontrolnych wizyt lekarskich, warto stosować dobrze zbilansowaną dietę zawierającą wszystkie niezbędne skladniki odżywcze. Dieta taka musi również zawierać wystarczającą liczbą kalorii (koniecznych, by utrzymać wagę) i być bogata w białko (konieczne do regeneracji uszkodzonych narządów wewnętrznych). Zaleca się również wypijanie dużej ilości płynów, aby zmniejszyć niekorzystne działanie chemioterapii na pęcherz moczowy i nerki.