Rzęsistkowica jest najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową wywoływaną przez pasożyta o nazwie rzęsistek pochwowy (łac. Trichomonas vaginalis). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że na całym świecie chorobą zakaża się około 170 milionów osób rocznie, a duża częstość zakażeń koreluje z niskim statusem społeczno-gospodarczym i jest bardziej rozpowszechniona w krajach rozwijających się niż w rozwiniętych. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że liczba zakażeń rzęsistkowicą stanowi prawie połowę wszystkich infekcji na świecie.
Reklama
Rzęsistkowica - co to jest?
Chorobę wywołuje rzęsistek pochwowy. Jest on jednokomórkowym pasożytem zaliczanym do pierwotniaków, wiciowców - posiada wić, dzięki której może przemieszczać się. Cykl życiowy T. vaginalis jest prosty i występuje nim tylko jedna forma tzw. trofozoit, nie stwierdza się form przetrwanych tj. cysty. Pasożyt rozmnaża się poprzez podział poprzeczny, a najlepszym siedliskiem życia dla tego pierwotniaka jest wilgotna i ciepła powierzchnia błony śluzowej układu moczowo-płciowego.
Reklama
Rzęsistkowica - przyczyny
Formą inwazyjną rzęsistka jest trofozoit. Do zakażenie dochodzi głównie w trakcie stosunku płciowego, zdarzają się również zrażenia poprzez kontakt z nie wyschniętą wydzieliną od chorej osoby znajdującą się na przedmiotach codziennego użytku tj.:
- ręczniki,
- urządzenia sanitarne,
- pościel,
- przedmioty kąpielowe,
- ale także w wodach solankowych, borowinach.
Najczęściej jednak dochodzi do transmisji typu człowiek-człowiek, pasożyt jest przenoszony drogą płciową poprzez kontakt z zakażonym partnerem. Kobiety mogą nabywać choroby zarówno od mężczyzn, jak i innych kobiet, ale mężczyźni zwykle tylko od zakażonych kobiet. U kobiet pasożyt najczęściej zakaża pochwę, u mężczyzn napletek, żołądź oraz cewkę moczową. Choroba ma charakter wstępujący z pochwy przemieszcza się do:
- szyjki macicy,
- gruczołu Bartholina oraz Skenego,
- a także do cewki moczowej.
U mężczyzn inwazja obejmuje:
- gruczoł krokowy,
- czasem kanaliki wyprowadzające jąder,
- a nawet najądrza.
Często dochodzi do zakażenia wyższych odcinków układu moczowego.
Wśród czynników ryzyka nabycia zakażenia rzęsistkiem należy wymienić:
- ryzykowne zachowania seksualne tj.: duża liczba partnerów seksualnych, przygodni partnerzy lub partner z rozpoznanym zakażeniem przenoszonym drogą płciową,
- udział w prostytucji,
- gwałt lub wykorzystanie seksualne,
- nie stosowanie prezerwatywy,
- nie poddanie się leczeniu przez oboje partnerów seksualnych stwarzające ryzyko ponownego nabycia choroby.
Reklama
Rzęsistkowica - objawy
Choroba atakuje zarówno kobiety, jak i mężczyzn, ale objawy są częstsze u kobiet. Jest przyczyną ropnych upławów u kobiet, może również powodować:
- podrażnienie i stany zapalne sromu,
- bolesne oddawanie moczu,
- zapalenie szyjki macicy.
U większości mężczyzn choroba przebiega bezobjawowo lub daje objawy związane z zapaleniem cewki moczowej tj. ból i trudności w oddawaniu moczu.
Ocenia się, że u około 30% chorych zakażenie może przebiegać bezobjawowo lub z niewielkimi objawami. Forma bezobjawowa występuje około 5 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet.
Objawy występują zwykle w ciągu 5 do 28 dni po zakażeniu pasożytem. U kobiet rzęsistkowicy towarzyszy często zapalenie sromu i pochwy oraz szyjki macicy. W badaniu kolposkopowym można stwierdzić zmiany w postaci obrzęku i zaczerwienienia błony śluzowej pochwy, rozsiane plamki i grudki oraz nadżerki szyjki macicy (tarcza części pochwowej szyjki macicy przypomina truskawkę). U 5-15% chorych kobiet w czasie badania nie wykrywa się żadnych nieprawidłowości.
Objawy u kobiet obejmują:
- w rzęsistkowicy ostrej:
- żółte lub zielonkawe upławy pochwowe o różnej konsystencji: od rzadkich i skąpych do obfitych i gęstych. Upławy stwierdza się nawet u 70% pacjentek. U 10-30% chorych kobiet wydzielina jest charakterystyczna, pienista;
- dyskomfort, ból lub pieczenie podczas stosunku;
- nieprzyjemny zapach z pochwy;
- czasem podrażnienie i świąd okolicy narządów płciowych;
- bolesne oddawanie moczu;
- częstomocz lub parcie na mocz;
- ból podbrzusza (w rzadkich przypadkach).
- w rzęsistkowicy przewlekłej:
- upławy nasilające się przed i po miesiączce;
- zamiany dysplastyczne w nabłonku części pochwowej szyjki macicy.
Większość zakażonych mężczyzn nie ma objawów, a zakażenie na ogół wiąże się ze współżyciem z chorą partnerką. Jeżeli pojawią się symptomy zakażenia cewki moczowej to obejmują w ostrej rzęsistkowicy:
- białawą wydzielinę z cewki moczowej, czasem wydzielina jest obfita i ropna;
- bolesne lub utrudnione oddawanie moczu;
- ból w trakcie ejakulacji (wytrysku);
- świąd i podrażnienie (kłucie, pieczenie, ból) wzdłuż cewki moczowej;
- zaczerwienie i obrzęk ujścia zewnętrznego cewki moczowej;
- wydzielina z cewki moczowej przypominająca rozrzedzone mleko: obfita, ropna, śluzowa, mętna lub przezroczysta, czasem pienista;
- częstomocz;
- w niektórych przypadkach może dojść do zapalenia żołędzi lub/i napletka, objawiającego się obrzękiem, zaczerwienieniem i nadżerkami na powierzchni żołędzi i napletka;
- w przypadku zapalenia gruczołu krokowego obserwuje się podwyższoną temperaturę, dreszcze, ból okolic krocza, odbytu i/lub podbrzusza.
U dzieci rzęsistkowica zawsze przebiega w sposób objawowy, a symptomy choroby i ich nasilenie zależy od płci i okresu rozwojowego (wieku) dziecka, objawy mogą obejmować gorączkę oraz:
- u dziewczynek:
- obrzęk i zaczerwienienie sromu,
- plamki lub nadżerki w przedsionku pochwy,
- objawy zapalenia cewki moczowej,
- wyparzenia skóry krocza i pachwin;
- u chłopców:
- obrzęk i zaczerwienie ujścia cewki moczowej,
- ropomocz.
Reklama
Rzęsistkowica - leczenie
Rzęsistkowicę można skutecznie leczyć za pomocą antybiotyków. Ponieważ nawet przy braku objawów zakażonych człowiek może infekować partnera seksualnego istotne jest, aby oboje partnerzy poddali się leczeniu w tym samym czasie. Poprawne użycie prezerwatyw znacznie zmniejsza, ale nie eliminuje, ryzyka zachorowania lub rozprzestrzeniania rzęsistkowicy.
Obecnie w leczeniu rzęsistkowicy najczęściej jest stosowany metronidazol, jednak w ostatnich latach odnotowuje się wzrost liczby szczepów opornych na ten lek. Pojawiają się także ważne pytania dotyczące:
- immunologii,
- powikłania ciąży,
- dokładnego rozpoznania i kontroli zdrowia publicznego tego zakażenia.
Mimo łatwego diagnozowania i leczenia w przypadku rzęsistkowicy, w przeciwieństwie do wielu innych chorób przenoszonych drogą płciową, nie kładzie się wystarczającego nacisku na kontrolowanie rozprzestrzeniania się choroby i prewencję. Ostatnio jednak świadomość wysokiej częstości zarażeń chorobą i poważnych powikłań związanych z zachorowaniem kobiet w czasie ciąży oraz zwiększonym ryzykiem zakażenia HIV, wskazują na potrzebę stworzenia programów kontroli epidemiologicznej tej choroby.
Reklama
Rzęsistkowica - przebieg choroby`
Choroba ma przebieg ostry lub przewlekły. Rzęsistkowica ostra z charakterystycznymi objawami klinicznymi występuje u około 30% kobiet i do 15% mężczyzn. Na ogół choroba u kobiet rozprzestrzenia się do wyższych odcinków dróg moczowo-płciowych, a forma ograniczona choroby (pochwa, szyjka macicy) występuje tylko u około 30% pacjentek. U mężczyzn zakażenie bezobjawowe jest średnio 5 razy częstsze niż u kobiet, ale mimo braku objawów pierwotniaki okresowo wydzielane w spermie mogą zakażać partnerkę.
U większości kobiet z rzęsistkowicą rozwija się równolegle bakteryjne zakażenie pochwy. Choroba dotyka aktywne seksualnie kobiety ze wszystkich grup wiekowych oraz ich partnerów. Najwięcej zarażeń stwierdza się u kobiet pomiędzy 20 a 40 rokiem życia, najmniej po 60. Stwierdzono, że dla przebiegu zakażenia rzęsistkiem pochwowym ma znaczenie poziom hormonów płciowych u kobiet.
Zakażenia T. vaginalis stanowią wyznacznik zachowań seksualnych wysokiego ryzyka i są często diagnozowane wraz z innymi współistniejącymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, szczególnie rzeżączką.
Reklama
Rzęsistkowica - zakażenia u dzieci
Rzęsistki mogą również zakażać dziecko urodzone przez chorą matkę. Do organizmu dziecka trofozoity dostają się w okresie okołoporodowym, a zakażenie rozwija się u około 5% dzieci zakażonych matek.
Zakażenie u dziecka, które ukończyło 1. rok życia może świadczyć o molestowaniu i kontaktach seksualnych, aczkolwiek sugeruje się także możliwość zakażenia rzęsistkiem innymi drogami. Zakażenie u noworodków ma najczęściej przebieg ostry.
U dziewcząt przed okresem pokwitania, kiedy poziom estrogenów jest niski, zakażenia stwierdza się rzadko i są one związane z przeniesieniem od chorych, dorosłych kobiet pasożytów obecnych w środowisku (ręcznik, wanna, gąbka).
Reklama
Rzęsistkowica - diagnostyka
Wszelkie nietypowe objawy obserwowane u siebie lub partnera sugerują konieczność jak najszybszej konsultacji lekarskiej. W tym celu należy udać się na wizytę do lekarza ginekologa, urologa, lub dermato-wenerologa. Zarówno u kobiet, jak i mężczyźni, u których stwierdzono zakażenie rzęsistkiem pochwowym powinno się wykonać badania przesiewowe w kierunku innych współistniejących zakażeń przenoszonych drogą płciową.
W przypadku zdiagnozowania rzęsistkowicy należy przeanalizować wszystkie kontakty seksualne w ostatnim okresie, a osoby, które miały kontakty intymne z chorym, należy poddać leczeniu przeciwrzęsistkowemu niezależnie od wyników wykonanych u nich badań.
Utrzymywanie się objawów chorobowych mimo zakończonego leczenia, a także w razie ich nawracania sugeruje konieczność wykonania badań kontrolujących skuteczność leczenia i ewentualne wdrożenie innego leku. W przypadku jakichkolwiek obaw lub wątpliwości można skorzystać z anonimowej informacji, TELEFON ZAUFANIA, choroby weneryczne pod numerem: 012-266-09-51, od poniedziałku do piątku w godzinach od 9 do 17.
Rzęsistkowica - powikłania
Nieleczona rzęsistkowica może z rozprzestrzeniać się z dolnych odcinków układu moczowo-płciowego do narządów miednicy mniejszej i powodować u kobiet:
- zapalenie gruczołu Bartolina,
- zapalenie gruczołu Skenego,
- zapalenie szyjki macicy,
- zapalenie wyższych odcinków układu moczowego.
U mężczyzn konsekwencją rozwoju choroby może być:
- stan zapalny prostaty,
- czasem stan zapalny kanalików wyprowadzających jąder,
- w rzadkich przypadkach dochodzi nawet do rozwoju stanu zapalnego najądrza.
Istnieje wciąż kontrowersyjna teoria mówiąca, że zakażenie HIV jest wzmacniane przez koinfekcję z T.vaginalis. W badaniach przeprowadzonych na populacji ludności afrykańskiej stwierdzono, że zapalenie narządów płciowych wywołane przez rzęsistka może zwiększyć podatność kobiet na infekcję HIV, w przypadku narażenia na kontakt z wirusem. Także rzęsistkowica u kobiety chorej na HIV zwiększa prawdopodobieństwo zakażenia wirusem jej partnera.
Związek między HIV i rzęsistkowicą jak również innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, może odnosić się do:
- zwiększenia wydzielania cząstek wirusa HIV w wyniku lokalnych stanów zapalnych wywołanych przez choroby przenoszone drogą płciową;
- zwiększonej podatności na zakażenie wirusem HIV w wyniku dużych, a czasem wręcz mikroskopijnych przerw w błonach śluzowych spowodowanych chorobą pasożytniczą;
- większej częstości występowania chorób przenoszonych drogą płciową wśród osób zakażonych wirusem HIV w wyniku wspólnych czynników ryzyka zarówno dla zakażenia (ryzykowne kontakty seksualne, duża liczba partnerów seksualnych, prostytucja) i/lub, zwiększoną podatność na choroby przenoszone drogą płciową, w wyniku osłabienia układu odpornościowego związanego z zakażeniem wirusem HIV.
Rzęsistkowica u kobiet w ciąży
W przypadku kobiet w ciąży zakażenie rzęsistkiem pochwowym może wpływać na przebieg ciąży i prowadzić do przedwczesnego pęknięcia błon płodowych i urodzenia dziecka z niską wagą urodzeniową. Dokładne powiązania między kolonizacją lub zakażeniem dolnych dróg rodnych w okresie ciąży i przedwczesnym porodem pozostaje dyskusyjne.
Istnieje hipoteza, że zakażenie wywołane rzęsistkiem powoduje lokalne uwalnianie mediatorów stanu zapalnego tj. cytokiny, co z kolei może powodować wystąpienie akcji porodowej. Niektóre badania wykazały, że zakażenia narządów rodnych, w tym rzęsistkowica, były związane z podwyższonym poziomem enzymów i cytokin w obrębie pochwy i szyjki macicy, a także w płynie owodniowym. Konsekwencją jest związane z rzęsistkowicą zapalenie błon płodowych, ich pęknięcie i poród przedwczesny.
Rzęsistkowica - badania
Zarówno dla mężczyzn jak i kobiet w celu zdiagnozowania rzęsistkowicy wykonuje się badania fizykalne i laboratoryjne. Pasożyt jest trudniejszy do wykrycia u mężczyzn niż u kobiet. U kobiet badanie fizykalne może ujawnić małe czerwone owrzodzenia (rany) na ściany pochwy i szyjki macicy, często w przypadku rzęsistkowego zapalenia szyjki macicy jest ona zaczerwieniona i opuchnięta, a w badaniu kolposkopowym ma wygląd truskawki.
Badania mikrobiologiczne opierają się na bezpośrednim badaniu mikroskopowym rozmazu oraz na hodowli rzęsistka z materiału pobranego od pacjentki.
Ocena wymazów cytologicznych w kierunku obecności rzęsistka pochwowego jest raczej mało przydatna. U kobiet do badań pobiera się po założeniu suchego wziernika ginekologicznego treść szyjki macicy i pochwy (pobrane 2-3 dni przed, lub po miesiączce) oraz wymaz z tylnego sklepienia i ścian pochwy.
W przypadku rzęsistkowicy dróg moczowych materiał do badań stanowi wymaz z cewki moczowej oraz pierwsza poranna próbka moczu. Posiew wydzieliny na podłoża mikrobiologiczne jest bardzo czułą metodą (czulszą od preparatów mikroskopowych) i pozwala na wykrycie 95% przypadków rzęsistkowicy.
Niestety tego typu badanie można przeprowadzić tylko w niewielu laboratoriach specjalistycznych.
Natomiast w przypadku diagnozowania rzęsistkowicy mężczyzn do badań pobiera się:
- wydzielinę lub wymaz z cewki moczowej,
- treść spod napletka,
- wydzielinę z gruczołu krokowego,
- nasienie,
- ewentualnie pierwszą poranną próbkę moczu.
Czułość metod badania mikroskopowego wydzieliny w przypadku mężczyzn pozwala na ustalenie rozpoznania tylko u około 30% chorych, a posiew wydzieliny z cewki moczowej lub z pierwszej porcji moczu umożliwia postawienie diagnozy w 60-80% przypadków, przy czym jednoczesne wykonanie obu badań zwiększa czułość diagnostyczną.
Pobieranie wymazów z zewnętrznych narządów układu moczowo-płciowego nie jest przydatne w diagnostyce rzęsistkowicy.
W ostatnich latach do pojawiły się testy do diagnozowania zakażenia Trichomonas vaginalis, oparte na metodach serologicznych oraz reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR). Metody molekularne wykorzystujące reakcję PCR są wysoce czułe i swoiste, ale niestety również stosunkowo drogie, mogą także generować wyniki trudne do interpretacji.
Rzęsistkowica - leczenie
Zwalczanie rzęsistkowicy utrudnia łatwość przenoszenia się pierwotniaka oraz znaczna częstość zakażeń bezobjawowych. W leczeniu rzęsistkowicy zazwyczaj stosuje się pochodne 5-nitroimidazolu, tj. metronidazol lub tinidazol.
Leki podawane są doustnie i dopochwowo w pojedynczej dawce, lub 2 razy na dobę przez kilka dni. W przypadku szczepów opornych na metronidazol zleca się stosowanie pochodnych furanu tj. nifuratel.
Pacjenci w trakcie leczenia oraz co najmniej 2 dni po zakończeniu leczenia nie powinni spożywać alkoholu, ze względu na możliwość wystąpienia reakcji disulfiramopodobnej. Istnieją przeciwwskazania do stosowania metronidazolu w ciąży. Producenci leków nie zalecają stosowania pojedynczych dużych dawek leków w okresie ciąży i karmienia piersią.
Rzęsistkowica - leczenie w ciąży
U pacjentek, u których objawy choroby występują do trzeciego trymestru ciąży, nie jest zalecane stosowanie chemioterapeutyków doustnych i można zastosować leczenie preparatami podawanymi miejscowo w postaci globulek i tabletek dopochwowych zawierających:
- chlorchinaldol,
- trychomycynę,
- natamycynę.
Skuteczność tych leków często nie jest zadowalająca. W przypadku ostrej rzęsistkowicy lekarz może zalecić miejscowe podanie metronidazolu lub ornidazolu.
Rzęsistkowica - zapobieganie
Objawy rzęsistkowicy mogą ustąpić w ciągu kilku tygodni, także bez leczenia. Częstość samoistnych wyleczeń szacuje się na 20-25%. Jednak nawet osoby, które nigdy nie miały objawów lub u których objawy samoistnie zanikły mogą nadal infekować partnera.
Dlatego też oboje partnerzy powinni być leczeni w tym samym czasie i powstrzymać się od kontaktów seksualnych do czasu wyeliminowania pasożyta. Przebycie choroby i jej wyleczenie nie chroni człowieka przed kolejnym zakażeniem rzęsistkiem.
Najpewniejszym sposobem uniknięcia przeniesienia chorób przenoszonych drogą płciową jest powstrzymanie się od kontaktów seksualnych, lub monogamiczny związek ze zdrowym partnerem.
Drugim istotnym elementem zapobiegania zarażeniu jest przestrzeganie zasad higieny osobistej i bezpiecznego seksu, a przede wszystkim:
- konsekwentne stosowanie prezerwatyw lateksowych,
- dbanie o higienę, nie używanie cudzych ręczników i bielizny, przyborów toaletowych, gąbki czy nawet miski do mycia należącej do innej osoby,
- unikanie kąpieli w brudnych wannach, basenach,
- samoobserwacja i skuteczna diagnostyka osób zakażonych, szczególnie z bezobjawowym przebiegiem choroby i podjęcie natychmiastowego leczenia przez oboje partnerów.
