Tłuszczak jest jednym z najczęściej rozpoznawanych niezłośliwych nowotworów skóry, tkanki podskórnej oraz narządów wewnętrznych. W większości przypadków zbudowany jest wyłącznie z dojrzałych komórek tłuszczowych (tzw. adipocytów) i charakteryzuje go powolny wzrost. Niekiedy obok w pełni zróżnicowanych komórek tkanki tłuszczowej pojawiają się drobne, liczne naczynia krwionośne, niedojrzałe adipocyty (tzw. blasty), komórki mięśniowe gładkie lub tkanka szpikowa.
Tłuszczak - co to jest?
Tłuszczaki zwykle otoczone są torebką łącznotkankową, dzięki czemu utrzymują swój owalny kształt oraz z łatwością można je wybadać palpacyjnie (za pomocą dotyku). W przypadku braku tej specyficznej osłony komórki tłuszczowe wykazują tendencję do przenikania w obręb otaczających tkanek (np.: nienowotworowej podskórnej tkanki tłuszczowej, poprzecznie prążkowanych lub gładkich włókien mięśniowych).
Warto zaznaczyć, iż zwykle rozpoznawane są zmiany pojedyncze. Mnogie ogniska spotykane są niezwykle rzadko, głównie jako składowe charakterystycznych zespołów oraz chorób (np.: choroby Madelunga lub zespołu Gardnera).
Reklama
Tłuszczak - rodzaje
Ze względu na charakterystyczną budowę nowotworu widoczną w badaniu mikroskopowym oraz obraz kliniczny, w obrębie tłuszczaka wyróżniono kilka typów:
- lipoma – zmiana pojedyncza, wyraźnie odgraniczona, z łatwością badalna palpacyjnie, zbudowana wyłącznie z dojrzałych, wolno dzielących się komórek tkanki tłuszczowej, o skąpym utkaniu naczyniowym, powolnym wzroście, braku skłonności do transformacji w kierunku zmiany złośliwej;
- angiolipoma – badanie mikroskopowe uwidacznia obok w pełni dojrzałych adiopocytów drobne, liczne naczynia krwionośne; zmiana również otoczona jest łącznotkankową torebką, wyraźnie odgraniczona, badalna palpacyjnie; transformacje złośliwą obserwuje się wyjątkowo rzadko;
- myolipoma – obok dojrzałych adipocytów obecne są nieliczne włókna tkanki mięśniowej gładkiej (w warunkach prawidłowych buduje ściany i miąższ narządów wewnętrznych oraz naczyń krwionośnych); zmiana, podobnie jak wymienione wyżej, jest wyraźnie odgraniczona, otoczona łącznotkankowa torebką, badalna palpacyjnie, nie wykazuje skłonności do złośliwienia;
- myelolipoma – zbudowany analogicznie do typów omówionych wyżej, gdzie obok dojrzałych komórek tkanki łącznej stwierdza się prawidłowo zbudowaną tkankę szpikową, zwykle w niewielkich ilościach; wyraźne odgraniczenie oraz brak skłonności do złośliwienia należą do korzystnych czynników rokowniczych;
- tłuszczak z komórek wrzecionowatych oraz tłuszczak wielopostaciowy – są zmianami całkowicie niezłośliwymi, w utkaniu histologicznym wyjątkowo stwierdza się nieliczne, drobne naczynia krwionośne oraz liczne, wielokształtne i wrzecionowate adipocyty; pomimo łagodnego charakteru wymaga różnicowania ze zmianą złośliwą;
- lipoblastoma – występujący najczęściej u niemowląt oraz dzieci kilkuletnich, podobnie jak zmiany omówione wyżej, jest całkowicie łagodny, wymaga jednak dokładnego różnicowania z nowotworami złośliwymi;
- zimowiak – typ spotykany wyjątkowo rzadko, zwykle u małych dzieci, jest zmianą niezłośliwą zbudowaną ze specyficznych adipocytów brunatnej tkanki tłuszczowej, odpowiedzialnej w pierwszych miesiącach życia za utrzymywanie prawidłowej, podstawowej temperatury ciała, (przede wszystkim dlatego, iż w tym okresie mechanizmy termogenezy drżeniowej oraz funkcja tarczycy nie są w pełni dojrzałe).
Reklama
Tłuszczak - zachorowalność
Oprócz niektórych typów tłuszczaka, jak lipoblastoma oraz zimowiak, większość odmian spotykana jest u osób dorosłych, zwykle między 40. a 50. rokiem życia. Zapadalność na ten rodzaj nowotworu nie jest zależna od płci.
Reklama
Tłuszczak - przyczyny
Nie znane są jednoznaczne przyczyny powstawania tłuszczaków. Retrospektywne badania prowadzone w rodzinach, u których liczba rozpoznanych nowotworów u przedstawicieli poszczególnych pokoleń jest znacząca, wskazują na bliżej nieokreśloną predyspozycję genetyczną powstawania zmian. Z kolei inne dane mogą wskazywać na udział mechanizmów zapalnych oraz specyficznych cząstek wydzielanych przez komórki układu immunologicznego, które pobudzają podziały oraz wzrost zdrowych adipocytów. Żadna z postulowanych przyczyn nie została potwierdzona.
Do najważniejszych czynników ryzyka tłuszczaków należą:
- obecność nowotworu u członków rodziny oraz u samego pacjenta (w przeszłości, który został usunięty lub jest nadal obecny);
- wiek – między 40. a 50. rokiem życia (większość typów), niemowlęta oraz dzieci najmłodsze (lipoblastoma i zimowiak);
- obecność schorzeń szczególnie predysponujących do rozwoju nowotworów tkanek miękkich, w tym tłuszczaków – choroba Cowdena, zespół Gardnera, choroba Madelunga oraz choroba Dercuma (tzw. adiposis dolorosa – obecność mnogich, bolesnych tłuszczaków).
Reklama
Tłuszczak - objawy
Warto dodać, iż w większości przypadków obecność tłuszczaka nie wywołuje dolegliwości bólowych, niekiedy niewielki dyskomfort. Stąd jedynie w nielicznych przypadkach (np.: znacznego zwiększenia rozmiarów, kiedy guz zaczyna przeszkadzać głównie jako element estetyczny) dokonuje się chirurgicznego usunięcia.
Do najważniejszych objawów tłuszczaka zalicza się:
- obecność badalnej dotykiem masy – miękkiej, wyraźnie odgraniczonej, przesuwalnej względem podłoża oraz pokrywającej skóry; wielkość guza jest zmienna, waha się do kilku do niekiedy kilkunastu centymetrów co zależy głównie od czasu, jaki się utrzymuje;
- lokalizacja – w zależności do typu jest to głównie tkanka podskórna okolicy karkowej, powłok brzucha oraz pleców (lipoma, angiolipoma, lipoblastoma, zimowiak), rzadziej miąższ narządów wewnętrznych (wątroba, nerki, dotyczy głównie myelolipoma), przestrzeń za gałką oczną (tłuszczak wielopostaciowy i z komórek wrzecionowatych) oraz pochewki ścięgniste i osłonki nerwowe (lipoma, angiolipoma, tłuszczak z komórek wrzecionowatych);
- brak zmian skórnych nad guzem – skóra nie jest zmieniona zapalnie, zaczerwieniona, ocieplona lub bolesna;
- brak dolegliwości bólowych wynikających z obecności masy nowotworowej;
- dyskomfort – zwykle niewielki, pojawia się rzadko, wynika z ucisku wolno rosnącego guza na otaczające struktury; obok widocznej gołym okiem, niekiedy szpecącej masy, jest najczęstszą przyczyną zgłoszenia się do lekarza (chirurga) celem usunięcia;
- brak objawów ogólnych – podwyższonej temperatury ciała, rozbicia, złego samopoczucia;
- objawy wynikające z lokalizacji guza w obrębie narządów wewnętrznych – nadciśnienie tętnicze, zaburzenie czynności nerek, niedokrwistość (pojawiają się jedynie w przypadków guzów skrajnie dużych, obejmujących większą część obu nerek i doprowadzające do ich przewlekłej niewydolności), żółtaczka, zaburzenia krzepnięcia oraz obrzęki (ujawniają się w długo utrzymujących się tłuszczakach wątroby, doprowadzających do zniszczenia większości jej czynnego miąższu);
- duże guzy zlokalizowane w śródpiersiu (niezmiernie rzadko) mogą uciskać drogi oddechowe (np.: tchawicę), tym samym utrudniają wentylację płuc.
Reklama
Tłuszczak - jak powstaje?
Patomechanizm powstawania tłuszczaków nie został jednoznacznie określony. Uważa się, iż znaczącą rolę odgrywają genetyczne predyspozycje, co zdaje się potwierdzać zwiększona częstość rozpoznawania nowotworu wśród osób spokrewnionych w jednej linii.
Rola procesów zapalnych, również niepotwierdzona, może w istotny sposób łączyć się z podłożem genetycznym choroby. U osób podatnych część komórek tkanki łącznej może prezentować na swojej powierzchni pewne specyficzne białka zwane receptorami. W wyniku reakcji z innymi cząstkami dochodzi do ich aktywacji oraz zmiany dotychczasowych procesów wewnątrzkomórkowych. Pobudzeniu ulegają mechanizmy odpowiedzialne za dzielenie się komórek oraz ich dojrzewanie. W perspektywie czasu, przy pobudzeniu odpowiedniej liczby adipocytów oraz dzięki ich intensywnym podziałom, może dojść do powstania autonomicznej masy zbudowanej z całkowicie dojrzałych komórek tłuszczowych.
Skąd w takim razie bierze się łącznotkankowa torebka otaczająca większość tłuszczaków?
Jest to struktura typowa dla nowotworów łagodnych, która odróżnia je od zmian złośliwych. Dzięki niej, powolnemu wzrostowi oraz braku czynników niszczących otaczające tkanki (w tym naczynia krwionośne oraz chłonne) nie wykazują inwazyjności, nie naciekają oraz nie tworzą przerzutów, tak typowych dla większości nowotworów złośliwych. Łącznotkankowa osłona tłuszczaków powstaje w mechanizmie ucisku wzrastającej masy na otaczające adipocyty, które nie wchodzą w skład guza. Dochodzi do ograniczenia przepływu krwi w drobnych naczyniach, niedokrwienia komórek oraz ich obumarcia z rozplemem komórek tkanki łącznej, która otacza guza.
Reklama
Tłuszczak - zapobieganie
Nie istnieją jasne metody zapobiegania tłuszczakom.
W większości przypadków osoby, u których się rozwinie, cechuje uwarunkowana genetycznie skłonność. Ponadto szereg schorzeń, w przebiegu których mogą ujawnić się mnogie tłuszczaki, jest dziedziczna. U każdej osoby posiadającej wadliwy gen (jedną lub obie jego kopie) choroba ujawni się, na co w obecnych czasach, przy dotychczasowym poziomie wiedzy medycznej, nie mamy wpływu. Nie istnieją bowiem skuteczne metody terapii genomowej wymieniającej wadliwe kopie genu na funkcjonujące prawidłowo.
Warto jednak wyraźnie podkreślić, iż w większości przypadków obecność tłuszczaków nie jest wywołuje dolegliwości bólowych lub szeroko pojętych objawów ogólnych. Stąd nawet jeśli nowotwór pojawi się, wyjątkowo rzadko przeszkadza pacjentom w codziennym życiu i tylko w niektórych przypadkach jest powodem zgłoszenia się do lekarza celem usunięcia chirurgicznego.
Tłuszczak - leczenie
W większości przypadków leczenie tłuszczaków nie jest konieczne. Zmiany są pojedyncze, niewielkich rozmiarów, cechują się powolnym wzrostem i tym samym nie stanowią istotnego obciążenia dla pacjenta. W takich wypadkach jedynym bodźcem skłaniającym pacjenta do podjęcia leczenia jest przyczyna kosmetyczna (większe zmiany oraz newralgiczna lokalizacja mogą niekiedy szpecić, a tym samym zaniżać samoocenę osoby chorej).
Indywidualne życzenie pacjenta oraz zalecenie lekarza wysunięte na podstawie badania fizykalnego oraz wyników badań dodatkowych skutkują zwykle chirurgiczną resekcją nowotworu. Ta forma terapii przewidziana jest przede wszystkim wobec zmian rozległych, gwałtownie zwiększających swe rozmiary, bolesnych palpacyjnie lub samoistnie, nieprzesuwalnych względem podłoża i otaczającej skóry oraz wywołujących w jej obrębie odczyn zapalny (bolesność, ocieplenie, zaczerwienie). Usunięcie chirurgiczne w większości przypadków zapewnia całkowite wyleczenie i nie daje nawrotów.
Tłuszczak - częściowa eliminacja
Istnieją ponadto metody częściowej eliminacji guza. Można zastosować wstrzyknięcia glikokortykoidów w obręb zmiany. Wywołują efekt redukcji masy poprzez niszczenie większości komórek tkanki tłuszczowej. Zabieg jednorazowy jest zwykle niewystarczający i aby osiągnąć zamierzony efekt wymaga wielokrotnych powtórzeń.
Metoda mechanicznego odsysania tkanki tłuszczowej (liposukcja) jest najmniej skuteczną. W obręb zmiany wprowadza się dość grubą igłę, następnie za pomocą strzykawki odsysa zawartość guza.
Tłuszczak - kiedy nie leczyć?
Pomimo, iż tłuszczaki są jednymi z najczęściej rozpoznawanych niezłośliwych nowotworów tkanek miękkich, zwykle nie stanowią istotnego obciążenia dla pacjenta. Typowy kilkucentymetrowy podskórny guz, wykazujący wszelkie kliniczne cechy łagodności:
- brak gwałtownego zwiększania rozmiarów,
- brak bólu samoistnego lub przy palpacji,
- przesuwalność względem podłoża oraz pokrywającej skóry
może być pozostawiony do dalszej obserwacji i nie wymaga leczenia (np.: usunięcia chirurgicznego). Pilnej kontroli i leczenia może wymagać zmiana nabierająca cech złośliwości. W przypadku tłuszczaka dochodzi do tego niezmiernie rzadko. Nie należy się zatem obawiać, a jedynie uważnie i systematycznie obserwować guza w zaciszu własnego domu.
Tłuszczak - najczęściej zadawane pytania
Czym jest tłuszczak i w jakim mechanizmie powstaje?
Tłuszczak jest najczęstszym niezłośliwym nowotworem tkanek miękkich. W większości przypadków jest zbudowany w dojrzałych komórek tkanki tłuszczowej (tzw. adipocytów), ponadto w skład niektórych typów tego nowotworu wchodzą również komórki mięśniowe gładkie, drobne naczynia krwionośne oraz komórki szpikowe. Nie znany jest dokładny patomechanizm odpowiedzialny za powstanie nowotworu. Wymienia się osobniczą predyspozycję, szereg zespołów i chorób, których tłuszczak może być jedną ze składowych oraz proces zapalny aktywujący podziały oraz dojrzewanie podatnych adipocytów.
Jaka jest najczęstsza lokalizacja nowotworu?
Jest to oczywiście obszar najbogatszy w tkankę tłuszczową, np.: tkanka podskórna okolicy karkowej, międzyłopatkowej lub powłok brzusznych. Typy tłuszczaka zawierające elementy tkanki mięśniowej gładkiej mogą lokalizować się w obrębie narządów wewnętrznych (jak wątroba oraz nerki).
Czy każdy nowo rozpoznany tłuszczak wymaga leczenia? Podaj znane metody terapii tego nowotworu.
Większość nowo rozpoznanych oraz długo utrzymujących się tłuszczaków nie wymaga leczenia. Są to zmiany niewielkie, kilkucentymetrowe, nie wywołujące dolegliwości bólowych oraz ogólnych. Odmiennie wygląda sytuacja w przypadku procesu złośliwego. Wówczas po przeprowadzeniu odpowiedniej diagnostyki wskazane jest usunięcie nowotworu. Obecnie, wobec zmiany łagodnej, stosuje się trzy metody terapii: usunięcie chirurgiczne, wstrzyknięcie glikokortykoidów w obręb guza oraz liposukcja.
