Czym jest torbiel szyszynki?
Torbiel szyszynki jest łagodną zmianą nowotworową, powstającą w obrębie gruczołu wydzielniczego znajdującego się w centralnej części mózgu, a konkretnie na blaszce pokrywy śródmózgowia.
W większości przypadków nie daje żadnych objawów, dlatego zazwyczaj jest wykrywana przypadkowo, podczas obrazowych badań głowy służących diagnostyce innych schorzeń. Z tego też powodu wszelkie dane epidemiologiczne mają charakter czysto szacunkowy i bardzo istotnie się od siebie różnią.
Wszystkie wskazują jednak na to, iż problem ten jest powszechny. W 2010 roku A. Zając i wsp. pisali, że obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego wykazało torbiel na szyszynce u 10,8 procent bezobjawowych ochotników.
5 lat później A. Baranowska-Bik i W. Zgliczyński podawali, że odsetek ten w grupie osób nie skarżących się na żadne dolegliwości, wynosił aż 23 procent, co z grubsza zgadzało się z wynikami badań sekcyjnych (22 proc. zmarłych).
Znaczny przyrost liczby obserwowanych przypadków w ostatnich latach tłumaczy się nie tyle zwiększoną zachorowalnością, co zwiększeniem skuteczności metod diagnostycznych (między innymi zwiększenie rozdzielczości obrazu w rezonansie).
Szyszynka jest jednym z najbardziej tajemniczych narządów ludzkiego organizmu. Do dziś nie są znane wszystkie jej funkcje, aczkolwiek wiadomo, iż odpowiada ona za produkcję melatoniny, zwanej hormonem snu.
Substancja ta powstaje w wyniku zachodzących w tym właśnie miejscu przemian tryptofanu, a następnie serotoniny. Dzieje się to wyłącznie w ciemności, dlatego uważa się szyszynkę za gruczoł kluczowy dla regulacji tzw. cyklu okołodobowego.
Torbiel szyszynki można określić jako patologiczną przestrzeń, wypełnioną płynem zawierającym komórki zapalne (leukocyty, makrofagi czy limfocyty), a czasem też fragmenty naskórka czy łoju, otoczoną prawidłową tkanką.
Zazwyczaj zmiana ta nie jest groźna i nie wymaga leczenia operacyjnego, aczkolwiek są też notowane przypadki, które wymagają stałego monitorowania i ewentualnej interwencji.
W międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD-10, torbiel szyszynki oznaczona jest kodem D35.4, będąc zaliczoną do grupy „niezłośliwych nowotworów innych i nieokreślonych gruczołów wydzielania dokrewnego”.
Rodzaje torbieli szyszynki
Istnieje kilka rodzajów torbieli szyszynki. Podstawowy podział wyróżnia:
- Torbiele pajęczynówki okolicy szyszynki, które są wypełnione treścią o właściwościach zbliżonych do płynu mózgowo-rdzeniowego, co dobrze pokazują badania obrazowe. Mniejsze są niegroźne, bezobjawowe i nie wymagające leczenia. Większe, jeśli znajdują się w pobliżu zbiornika tzw. blaszki czworaczej, mogą powodować wodogłowie, co skutkuje koniecznością endoskopowej interwencji chirurgicznej.
- Torbiele naskórkowe, tzw. kaszaki. Te o charakterze wrodzonym zazwyczaj są wykrywane w trzeciej dekadzie życia. Wzrastają powoli, zwiększając swoją objętość w procesie złuszczania się naskórka do wnętrza guza. Mogą podlegać procesom wapnienia
- Torbiele skórzaste, które występują rzadko i są diagnozowane w młodym wieku - u dzieci i młodzieży. Mogą zawierać fragmenty włosów, gruczołów łojowych i potowych. Powiększają swoją objętość poprzez złuszczanie się elementów naskórka oraz czynności wydzielnicze gruczołów skórnych.
Ze względu na budowę wyróżnia się torbiele jedno- lub wielokomorowe z przegrodami - dotyczy to nie tylko guzów szyszynki, ale wszelkich podobnych zmian pojawiających się w organizmie, na przykład na jajnikach i w innych miejscach.
Inne pojawiające się w opisach badań sformułowanie, czyli cienkościenna torbiel szyszynki, odnosi się do grubości otoczki.
Jeśli jest ona cienka i stosunkowo gładka, świadczy to o typowym obrazie i zazwyczaj wiąże się z pozytywnymi rokowaniami.
Poważniejsze klinicznie znaczenie mają torbiele grubościenne, które są atypowe i wymagają monitorowania lub leczenia operacyjnego.
Reklama
Rozmiary torbiel szyszynki
Wielkość torbieli szyszynki jest zróżnicowana, z reguły jednak mieszcząc się w przedziale od kilku do nawet 20 milimetrów.
Nie ma w tym względzie sztywnej reguły, ale w przybliżeniu przyjmuje się, że torbiel szyszynki w granicach 5-10 mm może być uznawana za drobną.
Guzy o tym rozmiarze rzadko dają jakiekolwiek objawy i uznawane są za zmiany łagodne. Większe problemy zazwyczaj występują przy torbielach, których średnica przekracza 15 mm. Aby lepiej zobrazować istotę zagadnienia, należy dodać, że rozmiary samej szyszynki to zaledwie kilka milimetrów.
Warto pamiętać, że stwierdzona zmiana nie jest stała - powiększająca się torbiel szyszynki jest zjawiskiem częstym, przy czym dynamika tego procesu jest trudna do przewidzenia.
Tempo może być zarówno duże (istnieje wówczas zwiększone ryzyko pęknięcia), jak też bardzo wolne. Co więcej, niewykluczony jest też regres, czyli zanikanie zmiany, niekiedy nawet całkowite.
Reklama
Przyczyny powstania torbieli szyszynki
Czy torbiel szyszynki jest wrodzona? Może być - podejrzewa się, że w niektórych przypadkach wzrastający guz formowany jest z resztek tkanek będących pozostałością po życiu płodowym, a więc czasie gdy dochodzi do formowania się struktur mózgu.
Należy jednak podkreślić, że jest to jedynie hipoteza. Mimo powszechności występowania tego typu zmian w głowie, przyczyny torbieli szyszynki pozostają nieznane.
Naukowcom nie udało się ustalić ani podłoża problemu (etologia), ani dokładnego przebiegu procesów powstawania guza (patomechanizm).
Podejrzewa się, iż u podłoża może leżeć aktywność hormonalna tego gruczołu (zwłaszcza, że oprócz regulacji procesów snu, odpowiada on też za spowalnianie procesów dojrzewania płciowego - tymczasem wiele przypadków rozwija się właśnie w wieku nastoletnim).
Przyczyną mogą być też naturalne procesy zwyrodnieniowe zachodzące z upływem czasu w toku życia. Tak czy inaczej, w większości przypadków lekarze nie są w stanie autorytatywnie wyjaśnić pacjentowi, skąd w jego mózgu wzięła się taka akurat zmiana.
Reklama
Objawy torbieli szyszynki
Objawy guza szyszynki zależą przede wszystkim od jego wielkości. Tak jak zostało powiedziane wyżej, torbiele mniejsze, kilkumilimetrowe, zazwyczaj występują bez poważniejszych manifestacji klinicznych - właśnie dlatego są tak rzadko diagnozowane, jeśli pacjent nie trafi na badania z innego powodu.
Jeśli już pojawiają się w takich przypadkach jakiekolwiek objawy, zwykle jest to ból głowy, przypominający bolesność napięciową: silny, tępy, rozpierający i narastający, z towarzyszącym mu uciskiem i charakterystycznym świdrowaniem w głowie.
Ponadto uważa się, że torbiel szyszynki może być powodem występowania migreny, która także jest samoistnym bólem głowy, opisywanym jako wyjątkowo silny, pulsujący, ze współwystępującymi nudnościami lub wymiotami.
Związek ten nie jest bardzo dobrze udokumentowany i wciąż jest nieco hipotetyczny, aczkolwiek wspomina się w literaturze naukowej o przypadkach, gdy częstotliwość i nasilenie dolegliwości bólowych korespondowały z krwawieniem z torbieli oraz szybkim jej wzrostem.
O istniejącej korelacji mogą też świadczyć hipotezy, jakoby występowanie migreny było w jakiś sposób związane z produkcją melatoniny, co zachodzi właśnie w szyszynce.
Kolejnym z możliwych objawów są napady padaczki, aczkolwiek dzieje się tak głównie w przypadku dużych torbieli i przy współwystępowaniu innych zmian i zaburzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.
Sporadycznie guzy mogą powodować też inne dolegliwości, w tym zaburzenia psychiczne, neurologiczne, czy krążeniowe, takie jak:
- depresja i stany nerwicowo-lękowe,
- problemy emocjonalne okresu dojrzewania,
- tiki nerwowe,
- zaburzenia czuciowo-ruchowe,
- problemy z poruszaniem się,
- zawroty głowy,
- podwyższone ciśnienie wewnątrzmózgowe,
- zaburzenia krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego,
- zaburzenia wzroku, w tym podwójne widzenie, problemy z akomodacją, oczopląs, zespół Parinauda (braku reakcji źrenic na światło, upośledzenie ruchów gałek ocznych w płaszczyźnie pionowej),
- zaburzenia koncentracji i pamięci,
- zaburzenia snu.
Reklama
Diagnostyka torbieli szyszynki
Torbiel szyszynki diagnozuje się wykonując standardowe, ale bardzo dokładne obrazowanie. Podstawę stanowi badanie za pomocą rezonansu magnetycznego (MR lub MRI od ang.: magnetic resonanance imaging).
Pacjent umieszczany jest w specjalnej tubie, która wytwarza pole magnetyczne oraz emituje fale radiowe. Oddziałują one na protony, czyli dodatnio naładowane atomy wodoru znajdujące się w tkankach organizmu.
Te przyjmują fale, a następnie je rezonują, co po odpowiednim przetworzeniu, pozwala uzyskać dokładny obraz wewnętrznych struktur organizmu.
Badanie jest całkowicie bezpieczne, aczkolwiek u niektórych pacjentów może budzić lęk, na przykład z powodu doznań klaustrofobicznych. W związku z tym, a także koniecznością dłuższego wytrwania w bezruchu (co może być trudne w przypadku małych dzieci), stosuje się niekiedy środki sedacyjne wprowadzające w stan głębokiej relaksacji.
MRI jest badaniem, które w tej materii sprawdza się lepiej, niż tomografia komputerowa (TK). Jest bowiem bardziej szczegółowe, pozwala obrazować tkanki miękkie, a nawet płyny ustrojowe.
W sytuacji, gdy istnieje niepewność co do charakteru zmian, w tym podejrzenie jakiejkolwiek z groźniejszych chorób onkologicznych, wykonać można dodatkowo markery nowotworowe.
W przypadku, gdy tego typu diagnostyka wciąż nie daje rozstrzygnięć, a sytuacja zdaje się być poważna, konieczna może być biopsja, która pozwoli pozyskać materiał do badań histopatologicznych.
Reklama
Leczenie farmakologiczne torbieli szyszynki
Niewielkie torbiele szyszynki nie dają żadnych objawów oraz nie zagrażają życiu pacjenta, dlatego nie zaleca się w ich przypadku jakiegokolwiek leczenia.
Rekomendowana jest jedynie regularna kontrola za pomocą rezonansu magnetycznego, tak by monitorować ewentualny wzrost tego nowotworu.
Jeśli guz jest niewielki, a mimo to dostarcza dolegliwości bólowych, stosuje się nieskomplikowane leczenie farmakologiczne, z wykorzystaniem powszechnie dostępnych środków, na przykład niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które skutecznie znoszą bolesność.
Nie ma natomiast żadnych substancji pozwalających leczyć torbiel szyszynki przyczynowo, to znaczy tak, by hamować jej rozrost lub nawet wymuszać regres.
Jeśli zmiana zacznie się zmniejszać, co niekiedy zdarza się, proces ten będzie miał charakter samoczynny.
Natomiast zmiany duże lub szybko wzrastające stanowią wskazanie do wykonania operacji.
O ile więc na wcześniejszych etapach diagnostyką mógł się zajmować neurolog lub endokrynolog, o tyle w takim przypadku niezbędna jest pomoc neurochirurga.
Reklama
Operacja torbieli szyszynki
Operacja torbieli szyszynki jest wykonywana tylko w uzasadnionych przypadkach. Kiedy konkretnie?
Wskazaniem do zabiegu są:
- ucisk guza na śródmózgowie,
- zaburzenia krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego,
- podejrzenie, iż zaobserwowana zmiana nie jest niewinną torbielą, a groźniejszym nowotworem.
Jak wygląda operacja torbieli szyszynki? Usunięcie guza odbywa się głównie metoda endoskopową. Jest to działanie relatywnie mało inwazyjne w porównaniu z zabiegami otwartymi.
Niemniej jednak, jak każda interwencja w struktury mózgu, wiąże się z ryzykiem powikłań i komplikacji. Dlatego interwencja neurochirurgiczna jest traktowana jako ostateczność, której unika się, jeśli tylko jest to możliwe.
Zioła na torbiel szyszynki
Wiele osób pyta o możliwości leczenia naturalnego torbieli szyszynki, w tym zwłaszcza o to, jakie zioła mogą się okazać pomocne.
Żadne z rekomendacji medycznych nie uwzględniają ziołolecznictwa, jako metody terapii. Z racji tego, że nie są znane farmakologiczne sposoby leczenia przyczynowego, nie wiadomo, jakie substancje czynne znajdujące się w ziołach miałyby pomóc i czy w ogóle jest to możliwe.
Niekiedy stosuje się wprawdzie przeróżne mieszanki ziołowe na torbiele, trudno jednak orzec, na czym dokładnie miałoby polegać ich działanie.
Zawierają one bardzo szeroką paletę ekstraktów roślinnych, w tym wyciągi z krwawnika pospolitego, skrzypu polnego, nagietka lekarskiego, perzu i wielu innych.
Zasadność ich spożywania można skonsultować z lekarzem.
Pęknięcie torbieli szyszynki
Czy torbiel szyszynki może pęknąć? Tak, jest to możliwe, aczkolwiek przypadki takie są bardzo rzadkie, a naukowcy nie wiedzą dokładnie, co jest tego przyczyną.
Jedna z hipotez odnośnie patofizjologii takich zdarzeń zakłada, iż do pękania dochodzi pod wpływem wydzieliny gruczołu zawierającej hormony, zwłaszcza w okresie dojrzewania. Powodem może być też gwałtowne tempo wzrostu.
Pęknięcie torbieli szyszynki powoduje istotne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pacjenta. Rozlana zawartość guza może się przemieścić do przestrzeni podpajęczynówkowej oraz układu komorowego w mózgu.
Efektem tego mogą być:
- wodogłowie obturacyjne,
- napady padaczkowe,
- drgawki z utratą przytomności,
- aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
W dalszej konsekwencji zapalenie opon może prowadzić do skurczu naczyń, udaru mózgu i śmierci.
Torbiel szyszynki u dziecka
Torbiele szyszynki, a także inne guzy w obrębie tego gruczołu występują częściej u dzieci niż dorosłych.
Jak podają A.Baranowska-Bik i W. Zgliczyński, u populacji ogólnej stanowić one mają 1 proc. wszystkich zmian wykrywanych w ośrodkowym układzie nerwowym, tymczasem u dzieci jest to 3 do 8 procent.
Torbiele szyszynki u dzieci częściej mają postać skórzastą, u młodzieży natomiast naskórkową, która rośnie wolniej. W obu przypadkach są to zmiany wrodzone, powstałe z komórek wywodzących się z tzw. listka ektodermalnego.
Teoretycznie mogą więc być wykryte u noworodka, choć wówczas mają jeszcze bardzo małe rozmiary.
Objawy torbieli szyszynki u dziecka są takie same, jak u osób dorosłych, podobnie rzecz wygląda w kwestii rokowań.
Czy torbiel szyszynki jest groźna? Rokowania
Mam torbiel szyszynki, czy to groźne, czy to coś poważnego? - często pytają zdezorientowani pacjenci.
Rokowania przy guzach tego typu są pomyślne. Są one niezłośliwe i w zdecydowanej większości przypadków nie mają tendencji do złośliwienia w przyszłości. Nie powodują zatem przerzutów, czy naciekania na inne narządy.
Większe guzy mają skutki uboczne w postaci opisanych wyżej objawów, symptomy te jednak - mimo znacznej uciążliwości - nie wiążą się z ryzykiem zgonu.
Śmiertelność przy torbielach szyszynki jest sporadyczna, związana głównie z incydentami takimi, jak opisane wyżej pękniecie guza i dalsze tego powikłania.
W związku z powyższym nie należy do zdiagnozowanych torbieli podchodzić z nadmierną dawką pesymizmu. Tym bardziej, że guzy takie może mieć znaczna część populacji, co czyni je patologią niemal powszechną i na swój sposób naturalną.
Jedynym, o czym należy pamiętać to regularne kontrolowanie wielkości zmian. U wielu osób nie będą się one rozwijać w ogóle. U kobiet w wielu menopauzalnym często z kolei zauważalny jest wręcz znaczący regres, co prawdopodobnie ma związek z zachodzącymi w ich organizmach zmianami hormonalnymi.
Przeciwwskazania przy torbieli szyszynki
Jak żyć z torbielą szyszynki? Czy u pacjentów z tego typu rozpoznaniem wskazany jest wysiłek fizyczny? Czy jest możliwy lot samolotem? A może są jakieś przeciwwskazania, jeśli chodzi o poród czy spożywanie alkoholu? Torbiel szyszynki a stres - czy ten miks nie jest zabójczy?
To tylko kilka przykładów pytań zadawanych przez osoby z rozpoznaniem niezłośliwego guza gruczołu.
Należy zatem wyjaśnić, że torbiel sama w sobie nie generuje żadnych ograniczeń w normalnym funkcjonowaniu.Te mogą natomiast wystąpić w związku z objawami, czy też skutkami ubocznymi.
Wiadomym jest, że bardzo silny ból migrenowy silnie utrudnia aktywność życiową, a napady padaczki mogą stanowić zagrożenie, na przykład za kierownicą samochodu.
Jednak ze względu na masową skalę występowania torbieli, okoliczności tego typu nie traktuje się w ogóle w kategorii przeciwwskazań.
Profilaktyka torbieli szyszynki
Czy torbieli szyszynki można zapobiec? Nie, a przynajmniej nie są znane jakiekolwiek sposoby, które pozwalałby redukować ryzyko jej wystąpienia.
Brak profilaktyki tego typu guzów w dużej mierze związany jest z niewiedzą na temat dokładnych mechanizmów ich powstawania. Tym bardziej, jeśli mają one stricte naturalny i niepatologiczny charakter.
Torbieli szyszynki w żaden sposób nie wiąże się z dietą, stylem życia, piciem alkoholu, paleniem papierosów, stresem czy aktywnością seksualną.
Nie są też znane jakiekolwiek mutacje genetyczne, które zwiększałyby ryzyko jej wystąpienia. Dużo w tej materii zdaje się zależeć wyłącznie od losu.
