Postawa ciała jest charakterystyczną cechą każdego człowieka, która wpływa na jego ogólny wygląd i sylwetkę. Wady postawy (szczególnie skolioza, plecy wklęsłe i wypukłe) są bardzo popularne, zwłaszcza wśród młodzieży.
Kręgosłup - funkcje
Kręgosłup nie tylko utrzymuje prawidłową postawę ciała, ale jest także podstawowym narządem ruchu. Zdrowy kręgosłup posiada fizjologiczne krzywizny, które powstają w okresie wzrastania i które prawie dwudziestokrotnie zwiększają jego odporność na obciążenie i wstrząsy. Postawę kształtuje także układ prawidłowo napiętych mięśni, które chronią kręgosłup przed przeciążeniem.
Reklama
Kręgosłup - fizjologiczne wygięcia
Postawa ciała jest charakterystyczną cechą każdego człowieka, która wpływa na jego ogólny wygląd i sylwetkę. Wyróżnia się trzy główne fizjologiczne wygięcia kręgosłupa:
- lordoza lędźwiowa - wygięcie do przodu w odcinku lędźwiowym,
- lordoza szyjna - wygięcie ku przodowi na wysokości szyi,
- kifoza piersiowa - wygięcie do tyłu w odcinku piersiowym.
Reklama
Wady postawy - przyczyny
Wady postawy ciała mogą brać swój początek już z okresu okołoporodowego lub poporodowego.
Częstymi schorzeniami z tych okresów są:
- dysplazja stawów biodrowych,
- przetrwały kręcz szyjny,
- stopa końsko-szpotawa,
- porażenie splotu barkowego.
Nieleczone wpływają na kształtowanie się wadliwej postawy ciała w późniejszym okresie. W głównej mierze zaburzenia postawy powstają jednak w czasie dojrzewania i dorastania. Wynikają głównie z dwóch następujących czynników:
1. Czynniki środowiskowe - przyczyną powstawania wad są:
- siedzący tryb życia,
- niewłaściwe obuwie i ubiór,
- nieodpowiednie noszenie tornistra z książkami,
- niedostosowanie ławki szkolnej do warunków fizycznych dziecka,
- ograniczanie aktywności ruchowej.
Jedną z przyczyn jest również nieprawidłowe odżywianie, co prowadzi do zaburzeń podaży białka lub witamin, szczególnie potrzebnych w fazach szybkiego wzrastania w wieku rozwojowym.
2. Czynniki morfologiczne - przyczyną wad postawy są:
- zaburzenie napięcia mięśni, powięzi i więzadeł (na skutek choroby lub przemęczenia),
- zaburzenia w budowie samego kręgosłupa, lub kończyn (np. nierówność kończyn dolnych, wady kolan),
- klatka piersiowa końska,
- klatka kurza,
- inne choroby wpływające na postawę (np. wady wzroku, zaburzenia neurologiczne).
Reklama
Wady postawy - okresy powstawania
Wyróżniamy trzy okresy powstawania wad postawy:
- Zmiany czynnościowe w funkcji narządu ruchu bez utrwalonych zmian strukturalnych. Powstawanie przykurczów mięśni, więzadeł, ścięgien i torebek stawowych. Zmiany te są jeszcze odwracalne po wprowadzeniu odpowiedniego leczenia.
- Okres zmian strukturalnych, czyli utrwalonych przykurczów. Zmiany dotyczą tkanek miękkich oraz mięśni, które tracą swoją właściwości – ulegają skróceniu, tracą elastyczność i możliwość pełnego skurczu.
- Wszelkiego rodzaju niedopatrzenia i zaniedbania w stwarzaniu odpowiednich warunków rozwoju mogą spowodować utrwalanie się złych nawyków i doprowadzić do zniekształcenia w budowie i postawie ciała.
Reklama
Wady postawy - jakie wyróżniamy?
Do najczęstszych wad postawy kręgosłupa należą:
- plecy okrągłe,
- plecy wklęsłe,
- plecy okrągło-wklęsłe,
- plecy płaskie,
- boczne skrzywienie kręgosłupa, czyli skolioza.
Reklama
Plecy okrągłe - wygląd
Plecy okrągłe charakteryzują się nadmiernym wygięciem kręgosłupa ku tyłowi. Mięśnie grzbietu ulegają znacznemu osłabieniu. Jeżeli wygięcie dotyczy jedynie górnej, piersiowej części kręgosłupa, mówimy o plecach kifotycznych.
Jeżeli natomiast wygięcie dotyczy całego kręgosłupa mamy do czynienia z kifozą totalną, zwaną także pozycją siedzeniową. Charakterystyczne dla sylwetki dziecka jest:
- wysunięcie głowy i barków do przodu,
- spłaszczenie i zapadnięcie klatki piersiowej,
- rozsunięcie i odstawanie łopatek od klatki piersiowej.
Popularnie mówi się o takim dziecku, że się garbi. Mięśnie klatki piersiowej ulegają przykurczowi, co prowadzi do zaburzeń oddychania.
Wada może być wrodzona lub nabyta. Plecy okrągłe mogą powstać w następstwie takich chorób jak:
- krzywica,
- gruźlica,
- choroba Scheuermana,
- zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.
Częstą przyczyną powstawania wady jest tzw. dystonia mięśniowa polegająca na nieprawidłowym napięciu mięśni. Powstaje ona podczas nieprawidłowej pracy mięśni prostowników grzbietu, podczas niewłaściwej pozycji przy pracy lub nauce.
Wynikiem zmian powstałych przy plecach okrągłych jest szybsze męczenie się oraz zmniejszony zakres ruchów kręgosłupa i w stawach barkowych. Skośne ustawienie żeber oraz spłaszczenie górnej części klatki piersiowej zmniejszają zakres ruchów oddechowych i znacznie upośledzają oddychanie. Zmiany te także niekorzystnie wpływają na układ krążenia.
Reklama
Plecy okrągłe - leczenie
Leczenie ogrągłych pleców w głównej mierze polega na kształtowaniu u dziecka nawyku prawidłowej postawy. W tym celu należy uświadomić dziecku, co jest prawidłowe, a co wadliwe w jego postawie. Lekarze zalecają porównanie jej z jakimś wzorcem, np. fotografia ulubionego aktora.
Stopniowo dziecko koryguje swoją postawę, a więc:
- cofa głowę,
- ściąga łopatki oraz barki w tył i w dół, tak by znalazły się one na identycznym poziomie, a klatka piersiowa uwypukliła się.
Przykłady ćwiczeń korekcyjnych, zaleceń i przeciwwskazań u dziecka z plecami okrągłymi
W plecach okrągłych osłabione są mięśnie grzbietu i mięśnie ściągające łopatki, natomiast nadmiernie napięte i przykurczone mięśnie piersiowe. Poprzez ćwiczenia należy przede wszystkim rozciągnąć mięśnie piersiowe, a następnie wpłynąć na prawidłowe napięcie mięśni grzbietu.
Ćwiczenia korekcyjne:
- Klęk podparty, kolana w rozkroku. Ruch – wyciągnięcie ramion do przodu i opad tułowia do pozycji „ukłonu japońskiego”.
- Klęk podparty, kolana w rozkroku. Ruch – naprzemienne wymachy rąk w górę i skos ze skrętem głowy i tułowia w kierunku ręki wymachowej.
- Leżenie na brzuchu, ręce splecione na karku. Ruch – wyprost tułowia, ściągnięcie łopatek.
- Stanie w rozkroku przed drabinkami, chwytamy szczebel drabinki w połowie klatki piersiowej. Ruch – pogłębianie opadu w przód.
- Leżenie na brzuchu, kończyny dolne ugięte w stawach kolanowych, ręce wzdłuż tułowia, między stopami piłka. Ruch – uniesienie rąk w górę i próba włożenia piłki stopami w ręce.
Zalecenia:
- słuchanie muzyki lub radia w pozycji leżącej na plecach z ramionami ustawionymi na bok i ugiętymi w stawach łokciowych, nogi ugięte w stawach biodrowych i kolanach;
- w czasie siedzenia przy odrabianiu lekcji należy mieć dobre podparcie na odcinek lędźwiowy i dolny piersiowy;
- biurko musi posiadać odpowiednią wysokość, tak, aby dziecko nie było zmuszone pochylać się nadmiernie;
- pływanie stylem grzbietowym.
Przeciwwskazania:
- stanie na rękach, na głowie;
- jazda na rowerze z niską kierownicą;
- siady skrzyżne z wyciągniętymi ramionami w przód;
- unikać wszystkich pozycji, które zaokrąglają plecy i uwypuklają odcinek piersiowy kręgosłupa.
Plecy wklęsłe - tzw. pogłębiona lordoza lędźwiowa
W warunkach prawidłowych kręgosłup w okolicy lędźwiowej jest wygięty ku przodowi, jest to tzw. lordoza lędźwiowa. Plecy wklęsłe polegają na pogłębieniu lordozy lędźwiowej.
Cechują się:
- zwiększonym przodopochyleniem miednicy,
- wypiętym brzuchem,
- uwypukleniem pośladków.
Klatka piersiowa i odcinek piersiowy kręgosłupa mogą być nieco spłaszczone. W wyniku wady dochodzi do rozciągnięcia i zwiotczenia mięśni brzucha. Prowadzi to do rożnych zaburzeń czynności narządów wewnętrznych, obniżenia przepony - głównego mięśnia oddechowego) oraz zaburzeń odpływu krwi żylnej. Pojawiają się także bóle w okolicy lędźwiowej.
Wada może być wrodzona lub nabyta. Nabyta może powstać w następstwie tych samych chorób, co plecy okrągłe, najczęściej jednak jest ona skutkiem dystonii mięśniowej. Leczenie podobnie do wcześniejszej wady, także polega na kształtowaniu u dziecka nawyku prawidłowej postawy oraz różnego rodzaju ćwiczenia korekcyjne.
Przykłady ćwiczeń korekcyjnych, zaleceń i przeciwwskazań u dziecka z plecami wklęsłymi
Celem ćwiczeń jest przywrócenie prawidłowych stosunków anatomicznych w obrębie stawu biodrowego, wyrobienie siły mięśniom osłabionym oraz rozciągnięcie mięśni przykurczonych.
Ćwiczenia korekcyjne:
- Leżenie na brzuchu, ręce pod czołem. Ruch – naprzemianstronne unoszenie prostych nóg w górę.
- Leżenie na brzuchu, nogi ugięte w stawach kolanowych. Ruch – naprzemianstronne unoszenie ud w górę.
- Leżenie na plecach, ręce pod głową, nogi wyprostowane w stawach kolanowych a ugięte w stawach biodrowych do ok. 60 stopni. Ruch – uniesienie bioder ku górze i wytrzymanie w tej pozycji przez kilka sekund.
- Leżenie na plecach, ręce wzdłuż tułowia, opór przyłożony nad spojeniem łonowym. Ruch – uniesienie miednicy od podłoża.
- Leżenie na brzuchu, ręce obok klatki piersiowej. Ruch – wyprost rąk i podniesienie prostego tułowia. Ćwiczenie popularnie jest nazywane pompkami.
Zalecenia:
- przybieranie często pozycji klęcznych,
- leżenie codziennie 5-10 minut na plecach na twardym podłożu, ręce splecione na karku łokcie na podłożu, nogi ugięte w stawach kolanowych,
- jazda na rowerze,
- pływanie,
- narciarstwo,
Przeciwwskazania:
- unikanie pozycji zwiększających lordozę lędźwiową,
- pozycje zwiększające ból kręgosłupa
Cechą charakterystyczną wady jest zwiększona lordoza lędźwiowa i kifoza piersiowa. Jest to tak jakby połączenie dwóch wcześniej istniejących nieprawidłowości. Obie krzywizny są nadmiernie uwypuklone, a odpowiednie grupy mięśniowe osłabione lub napięte. W większości przypadków wada jest wynikiem deformacji w obrębie miednicy lub kończyn dolnych. Nadmierny kąt przodopochylenia miednicy zwiększa lordozę lędźwiową, a na drodze kompensacji dochodzi do pogłębienia kifozy piersiowej.
W wyniku tej wady dochodzi do:
- zaburzeń oddychania,
- krążenia,
- przesunięcia narządów wewnętrznych,
- bólu w okolicy lędźwiowej.
Mięśnie brzucha ulegają rozciągnięciu i zwiotczeniu, natomiast znacznie osłabione zostają mięśnie pośladkowe. Leczenie wady polega na połączeniu korekcji pleców okrągłych i wklęsłych.
Plecy płaskie - wygląd
Plecy płaskie charakteryzują się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Skutkuje to znacznym osłabieniem funkcji amortyzacyjnej kręgosłupa i prowadzi do przeciążeń i powstania zmian zwyrodnieniowych. Istnieje także zwiększona skłonność do skrzywień bocznych kręgosłupa. Podobnie jak w plecach okrągłych pojemność i ruchomość klatki piersiowej jest ograniczona. Wadę często spotyka się u dzieci wątłych o słabym umięśnieniu.
Zadaniem ćwiczeń korekcyjnych w tej wadzie postawy ciała jest ogólne, wszechstronne wzmocnienie mięśni grzbietu, brzucha oraz mięśni pośladkowych. W postępowaniu korekcyjnym nie należy unikać pozycji lordozujących i kifotyzujących. Niewskazane są natomiast ćwiczenia elongacyjne polegające na wydłużeniu kręgosłupa wzdłuż osi długiej oraz zwisy.
Plecy płaskie - ćwiczenia korekcyjne
Przykłady ćwiczeń korekcyjnych:
- Stanie w rozkroku, ręce na karku. Ruch – skłon tułowia w przód.
- Leżenie na plecach, ręce w bok, nogi podkurczone do brzucha. Ruch – jak podczas jazdy na rowerze – popularna nazwa to „rowerek”.
- Leżenie na plecach, nogi wyprostowane, ręce pod głową. Ruch – przejście do siadu prostego.
- Leżenie na brzuchu. Ruch – nożycowe ruchy nóg.
- Stanie w rozkroku, ręce wzdłuż tułowia. Ruch – skłon tułowia w przód z dotknięciem rękami podłogi, następnie wyprost z odrzutem rąk ku górze.
Wada polega na odchyleniu kręgosłupa w bok od jego długiej osi. Charakteryzuje ją różnorodność patologii: od nieznacznych skrzywień do rozległych zmian deformacyjnych połączonych z kalectwem. Jest to schorzenie ogólnoustrojowe powodujące wiele zmian wtórnych w układach narządu ruchu, oddechowego, krążenia.
Skolioza - jak powstaje?
W warunkach prawidłowych kręgosłup zachowuje swoją pionową postawę dzięki wewnętrznej równowadze, na którą składają się dwa elementy. Jeden z nich stanowią krążki międzykręgowe, które dzięki swojej elastyczności przeciwdziałają siłom ściskającym oraz równomiernie rozkładają obciążenia. Drugim elementem są mięśnie kręgosłupa i tułowia, które dzięki harmonijnemu współdziałaniu zapewniają czynną równowagę kręgosłupa w pozycji pionowej.
Skoliozy powstają, gdy pod wpływem zadziałania czynnika sprawczego dochodzi do zaburzenia równowagi statyczno-dynamicznej kręgosłupa i jego wyginanie się. W pierwszej fazie choroby patologia dotyczy krążków międzykręgowych, ulegają one zwężeniom, wygięciom oraz tracą elastyczność. Później dołączają się zmiany w kręgach oraz mięśniach przykręgosłupowych.
Organizm chcąc zrównoważyć środek ciężkości prowadzi do reakcji wyrównawczej ze strony sąsiednich odcinków kręgosłupa oraz mięśni tułowia i żeber. Deformacje w obrębie klatki piersiowej prowadzą do powstania tzw. „garbu żebrowego”. Poza tym pojawiają się zmiany ustawienia łopatek, barków i miednicy, a także przemieszczenie narządów wewnętrznych. Opisane powyżej zmiany są przyczyną obniżenia ogólnej sprawności fizycznej osób z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Mogą do tego dołączyć się objawy uciskowe ze strony układu nerwowego.
Skolioza - diagnostyka
Najbardziej wyrazistym sygnałem bocznego skrzywienia kręgosłupa jest niesymetryczne ułożenie łopatek. Jeśli jedna z nich jest bardziej wystająca lub nie leżą one na jednej wysokości, należy zgłosić się do lekarza ortopedy.
Lekarz ortopeda na podstawie badania fizykalnego oraz badań dodatkowych może stwierdzić, co przyczyniło się do powstania skrzywienia. Do skolioz może przyczyniać się:
- utrzymywanie nieprawidłowej postawy ciała,
- brak ruchu,
- noszenie ciężkich szkolnych toreb na jednym ramieniu.
Najczęściej jednak zdarza się, że wada wynika z niewłaściwego ułożenia miednicy, np. na skutek nierównej długości nóg, wad stóp, kolan lub stawu biodrowego. Często również bywa skutkiem wad wrodzonych kręgosłupa, chorób mięśni lub układu nerwowego. W większości (85%) nie udaje się ustalić przyczyny ich powstawania, są to tzw. „skoliozy idiopatyczne”.
Skolioza - ćwiczenia korekcyjne
Jeśli lekarz stwierdzi skoliozę, dziecko powinno pozostać pod stałą opieką ortopedy. Czasem wadę można usunąć regularnymi ćwiczeniami, tzw. gimnastyką korekcyjną. Jeśli jednak skrzywienie jest duże lub pogłębia się, konieczne staje się noszenie specjalnego gorsetu, a nawet zabieg chirurgiczny. Zakres leczenia jest sprawą indywidualną i decyduje o nim lekarz.
Ćwiczenia korekcyjne
Przykłady ćwiczeń korekcyjnych, wskazania oraz przeciwwskazania dla osób z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Celem korekcji skolioz jest wyrównanie napięcia mięśniowo-powięziowego, usunięcie przykurczów więzadeł i mięśni, zwłaszcza w obrębie grzbietu i miednicy oraz zrównoważenie sił układu mięśniowego. Poza tym istotne jest podniesienie ogólnej wydolności fizycznej i wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała. W gimnastyce korekcyjnej ważną rolę odgrywają ćwiczenia oddechowe.
Ćwiczenia:
- Leżenie na brzuchu, w rękach laska trzymana na karku. Ruch – wyprost rąk, wytrzymanie.
- Zwis na rękach z wytrzymaniem w tej pozycji.
- Leżenie na brzuchu, piłka przy głowie. Ruch – wypchnięcie rękami piłki do współćwiczącego.
- Leżenie na brzuchu. Ruch – podawanie piłki lekarskiej wyrzutem znad głowy.
- Klęk podparty. Ruch –wypchnięcie odcinka piersiowego w kierunku sufitu – tzw. „koci grzbiet”.
Skolioza - zalecenia i przeciwskazania
Zalecenia:
- pływanie, zwłaszcza stylem klasycznym,
- jazda na nartach,
- jazda na rowerze,
- umiarkowany bieg.
Przeciwwskazania:
- dźwiganie,
- ćwiczenia sprawiające ból, powodujące dyskomfort,
- dłuższe wysiłki w pozycji stojącej.
Podsumowując musimy pamiętać, że wady postawy same nie ustępują. Dzieci nie wyrastają z nich z wiekiem, wręcz przeciwnie - wady nieleczone utrwalają się i pogłębiają. Doprowadza to do zaburzeń w sylwetce i zdrowiu dziecka.
Wady postawy - zapobieganie
W jaki sposób możemy zapobiegać rozwojowi wad postawy?
- Częsta kontrola sylwetki dziecka – należy oglądać plecy dziecka, zwracając uwagę na symetrię tułowia, łopatek, bioder.
- Systematyczna kontrola lekarska - im wcześniej specjalista wychwyci początki powstającej wady, tym szybciej i łatwiej będzie można ją skorygować.
- Aktywność fizyczna – dziecko musi dużo chodzić i biegać. Dobrze, aby również pływało, grało w piłkę, jeździło na rowerze - krótko mówiąc, zażywało ruchu.
- Właściwy ubiór dziecka - niewygodne ubranie, obcisłe spodnie, źle wyprofilowane lub za małe buty ograniczają swobodę ruchów i sprzyjają powstawaniu wad postawy.
- Wyrabianie u dziecka nawyku przyjmowania prawidłowej postawy ciała - głowa uniesiona, ściągnięte łopatki, wciągnięty brzuch, napięte pośladki.
- Likwidowanie złych nawyków u dziecka: siedzenie z podwiniętą nogą, noszenie plecaka na jednym ramieniu, rysowanie lub pisanie z jedną ręką opartą, a drugą wiszącą poza blatem stołu.
- Bardzo ważne są ćwiczenia gimnastyczne, które pomagają zapobiegać wadom postawy oraz korygują istniejące już zmiany.
