Czym jest wyprysk kontaktowy?
Wyprysk kontaktowy, czyli inaczej kontaktowe zapalenie skóry, to stan zapalny, który jest wynikiem bezpośredniego kontaktu skóry z drażniącym lub uczulającym czynnikiem. Mogą to być na przykład kosmetyki, detergenty, rośliny, metale, lateks, środki chemiczne, leki lub produkty spożywcze. Objawia się na skórze jako zaczerwienienie, obrzęk, swędzenie, łuszczenie, nadżerkilub pęcherze.
W klasyfikacji ICD-10 kontaktowe zapalenie skóry jest kodowane jako alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (L23) lub kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia (L24). Z kolei w klasyfikacji ICD-11 tę dolegliwość można znaleźć pod numerem EK00.
Biorąc pod uwagę podłoże tego zjawiska możemy wśród nich wyróżnić:
- alergiczny wyprysk kontaktowy - spowodowany reakcją układu odpornościowego na alergeny;
- kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia - tego rodzaju zmiany pojawiają się u osób mających kontakt, np. z agresywnymi substancjami jak detergenty, silne kosmetyki, barwniki, lakiery, smary itp.;
- zawodowe - spowodowane przez szkodliwe czynniki w miejscu pracy wywołujące zwykle kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia, a także alergiczny wyprysk kontaktowy;
- fotoalergiczny lub fototoksyczny wyprysk kontaktowy - zapalenie skóry indukowane przez światło słoneczne po ekspozycji na daną substancję.
Wiele osób zastanawia się, czym różni się wyprysk kontaktowy od atopowego zapalenie skóry. Wyprysk kontaktowy może przypominać AZS bądź mu towarzyszyć. Różnice w tym przypadku dotyczą głównie przyczyny wystąpienia schorzenia oraz lokalizacji objawów na skórze. Jak podkreśla dr med. Elżbieta Grubska-Suchanek -specjalista dermatologii, wenerologii i alergologii:
Bywa, że wyprysk kontaktowy jest następstwem tego schorzenia. Ze względu na uszkodzenie bariery naskórkowej u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry (AZS) częściej niż w populacji ogólnej może pojawić się uczulenie kontaktowe na różne alergeny środowiskowe.
Kontaktowe zapalenie skóry może być ostre lub przewlekłe. W pierwszym przypadku reakcja skóry jest natychmiastowa i znacznie nasilona, podczas gdy w drugim objawy utrzymują się przewlekle, ale ich nasilenie jest znacznie mniejsze. Niektóre substancje, na przykład dinitrochlorobenzen czy żywice epoksydowe są alergenami, które mogą szybko spowodować reakcję alergiczną. Inne, jak chrom, mogą wywołać wyprysk alergiczny dopiero po dłuższym kontakcie ze skórą.
Różnicowanie między ostrym i przewlekłym wypryskiem kontaktowym jest ważne zarówno w aspektach diagnostycznych, jak i terapeutycznych. Nagła reakcja alergiczna może wymagać natychmiastowego leczenia, podczas gdy reakcja przewlekła wymaga identyfikacji źródła substancji i unikania kontaktu z nią.
Wyprysk alergiczny
Niektórzy zastanawiają się, czy wyprysk kontaktowy i alergia kontaktowa to to samo. Wyprysk kontaktowy alergiczny i alergia kontaktowa nie są tymi samymi zjawiskami. Wyprysk kontaktowy alergiczny jest wynikiem istniejącej alergii kontaktowej (jej objawem), zatem osoba z alergią kontaktową może nie mieć objawów (wyprysku), jeśli zidentyfikuje dany alergen i skutecznie będzie go unikać, ale nadal mimo braku objawów „ma” alergię kontaktową na daną substancję.
Wyprysk alergiczny występuje u nawet 5% osób mających kontakt z niklem i u nawet 3% po kontakcie z różnorodnymi składnikami produktów kosmetycznych.
Alergiczny wyprysk kontaktowy manifestuje się u osób mających uczulenie na substancję, z którą ich skóra miała kontakt. Mechanizm wywołujący alergiczne kontaktowe zapalenie skóry polega na reakcji układu immunologicznego na alergen (dokładniej hapten), z którym już wcześniej miał do czynienia. Przyczyną pojawienia się wyprysku kontaktowego są zazwyczaj substancje, takie jak metale, lateks, detergenty, kosmetyki, leki czy rośliny.
W wyniku ponownego kontaktu z alergenem dochodzi do procesu zapalnego, który wywołuje wyprysk alergiczny. Alergeny przenikają, łączą się z białkami tkankowymi, a następnie są „prezentowane” komórkom układu odpornościowego. Przy następnym kontakcie z substancją układ odpornościowy je „pamięta” przez to szybko dochodzi do objawów choroby.
Najczęstsze alergeny to:
- chrom,
- nikiel,
- kobalt,
- składniki gumy,
- żywice epoksydowe,
- związki zawarte w kosmetykach,
- formaldehyd,
- substancje zapachowe,
- balsam peruwiański,
- konserwanty,
- przyspieszacze wulkanizacji,
- leki,
- barwniki,
- kalafonia,
- lanolina,
- monomery akrylu.
W przypadku niektórych profesji alergiczne kontaktowe zapalenie skóry można nazwać chorobą zawodową. Należą do nich m.in. fryzjerzy i kosmetolodzy, opieka zdrowotna, pracownicy budowlani, rolnicy, pracownicy gastronomi, przemysłu chemicznego, metalurgicznego czy tekstylnego.
Wyprysk kontaktowy niealergiczny
Wyprysk kontaktowy niealergiczny, zwany także kontaktowym zapaleniem skóry z podrażnienia, jest pierwszą reakcją zapalną, podczas której w wyniku bezpośredniego kontaktu z substancją drażniącą, zostaje zniszczona naturalna bariera ochronna skóry. W przeciwieństwie do alergicznego wyprysku kontaktowego, tego rodzaju zmiany na skórze powstają bez wcześniejszego uczulenia.
Substancje, które wywołują podrażnienie, można podzielić na:
- łagodne drażniące, takie jak mydło, woda, oleje, rozpuszczalniki, detergenty, skórki owoców cytrusowych, które wywołują reakcję po dłuższym czasie;
- silnie drażniące, np. silne kwasy lub zasady, wybielacze, kwas fluorowodorowy, kwas siarkowy, azotan srebra, związki fenolowe, które mogą powodować zmiany już po pierwszym kontakcie ze skórą i przypominać oparzenie termiczne.
Istnieje wiele czynników, które mogą wpłynąć na to, jak reakcja toksyczna będzie przebiegała w organizmie. Są to między innymi: rodzaj substancji drażniącej, ilość substancji dostającej się do skóry, miejsce ciała, które miało kontakt z substancją, temperatura ciała, czynniki mechaniczne i warunki klimatyczne (suche powietrze, zimny wiatr). Duże znaczenie będzie mieć również podatność organizmu na substancje drażniące, wrażliwość skóry, genetyka, podatność na promieniowanie UV i wiek.
Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia występuje znacznie częściej niż to o podłożu alergicznym i może pojawić się u każdego. Diagnoza wyprysku niealergicznego jest stosunkowo prosta, ponieważ zmiany skórne pojawiają się tylko w miejscu kontaktu substancji z ciałem człowieka.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Objawy wyprysku kontaktowego
Objawy które są efektem wyprysku kontaktowego mogą być różne w zależności od rodzaju substancji, która wywołuje podrażnienie. Do najczęstszych należą:
- silny świąd, który może prowadzić do rozdrapywania i nasilać stan zapalny,
- zaczerwienienie skóry,
- sucha, łuszcząca się skóra,
- pogrubiona skóra z widocznym bruzdami,
- bolesne pęknięcia, pęcherze i obrzęk.
W niektórych przypadkach może wystąpić gorączka, nudności i ogólne złe samopoczucie.
O tym, ile trwa kontaktowe zapalenie skóry decyduje wiele czynników, takich jak: rodzaj substancji wywołującej reakcję, reaktywność skóry danej osoby oraz sposób leczenia. Może to trwać od kilku dni do kilku tygodni. W przypadku wyeliminowania substancji wywołującej reakcję oraz właściwego leczenia objawy powinny ustąpić w ciągu kilku dni.
Gdzie mogą pojawić się objawy wyprysku kontaktowego?
Zmiany skórne powstają najczęściej w miejscach kontaktu skóry z przedmiotami i substancjami. Narażone są wszystkie miejsca, gdzie dochodzi do styku ciała z alergenem. Wyprysk kontaktowy pojawia się m.in. na dłoniach, palcach, twarzy, szyi i stopach.
Do kontaktowe zapalenie skóry dłoni może dojść na wiele różnych sposobów. Powszechna jest reakcja na nikiel zawarty w biżuterii (bransoletki, sprzączki przy paskach zegarka) oraz innych metalowych elementach, które mają bezpośredni kontakt z dłońmi i palcami. Szczególnie drażniące mogą okazać się środki czystości, substancje chemiczne zawarte w farbach, smarach, lakierach itp. Reakcja na skórze twarzy może pojawić się wskutek bezpośredniego kontaktu z kosmetykiem (krem do twarzy).
Częste podrażnienia występują w okolicy pępka (miejscu przylegania niklowanego napu od spodni), między łopatkami (zapięcie od biustonosz). Swędząca wysypka może pojawić się również na stopach wyniku barwników zawartych w skarpetach, czy substancje chemiczne używane podczas ich produkcji.
Reklama
Wyprysk kontaktowy u dzieci
Wyprysk kontaktowy z podrażnienia występuje rzadziej u dzieci niż u dorosłych, ze względu na mniejszy kontakt z czynnikami drażniącymi. Wyjątkiem są najmłodsze dzieci, poniżej 6 miesiąca życia. U tych niemowląt może występować pieluszkowe zapalenie skóry (jest typowym przykładem wyprysku z podrażnienia). Przyczyną jest noszenie pieluszki i kontakt z moczem, kałem oraz tarcie. Ta dolegliwość objawia się zaczerwienieniem, bólem, świądem, obrzękiem, pęcherzami i grudkami oraz niepokojem dziecka.
Kluczowa jest w tym przypadku profilaktyka, która polega na częstej zmiany pieluszek i odpowiedniej higienie miejsc intymnych maluszka. Leczenie wyprysku kontaktowego u niemowląt, które jest efektem kontaktu z pieluchą, można podjąć samodzielnie stosując preparaty bez recepty jak maści, kremy nawilżające oraz maści o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym. W przypadku, gdy objawy nie ustąpią, jest ryzyko, że może dojść do zakażenia. Wtedy konieczna jest konsultacja lekarska.
Według Prof. dr hab. n. med. Radosława Śpiewaka cenionego specjalisty dermatologa i alergologa - weśród ogółu dzieci częstość występowania alergii kontaktowej mieści się w zakresie 13-25%, częściej u dziewcząt (12-28%)niż chłopców (10-20%). Natomiast częstość zachorowań jest znacznie niższa na alergiczny wyprysk kontaktowy przynajmniej raz w życiu chorowało 7% wszystkich dzieci oraz 17,5% wszystkich dorosłych.
Alergiczny wyprysk kontaktowy u dzieci często wywołują różne czynniki, takie jak:
- metale, z których najczęściej uczulają nikiel, chrom i kobalt (miejscowe zmiany skórne i świąd mogą spowodować zatrzaski w ubraniach, suwaki, klamry, guziki, metalowe elementy zabawek;
- kosmetyki, szczególnie te zawierające kompozycje zapachowe, barwniki i konserwanty;
- lanolina, składnik niektórych maści i kremów używanych od pierwszych dni życia,
- tiomersal, środek konserwujący stosowany w niektórych szczepionkach, maściach i lekach do oczu;
- detergenty pianotwórcze, takie jak SLS i SLES, dodawane do preparatów do mycia;
- neomycyna, balsam peruwiański, propolis, olejki eteryczne, ekstrakty z mango, skrzypu polnego, lawendy wąskolistnej i arniki górskiej;
- składniki gum i żywice epoksydowe, które są coraz bardziej powszechne w otoczeniu dzieci.
Mimo że wyprysk kontaktowy u dzieci może być kłopotliwy, z reguły nie jest bardziej niebezpieczny niż u dorosłych, choć może powodować znaczne dolegliwości. Ważne jest regularne nawilżanie i oczyszczanie skóry oraz stosowanie łagodnych środków myjących oraz kremów nawilżających.
Reklama
Leczenie wyprysku kontaktowego. Maść i inne preparaty
Leczenie wyprysku kontaktowego wymaga kompleksowego podejścia. Konieczne jest zarówno leczenie ogólne, jak i miejscowe. Pierwszym krokiem jest zidentyfikowanie substancji drażniącej lub alergenu, który wywołuje podrażnienie. W tym celu warto wykonać testy płatkowe, które pomogą zidentyfikować czynniki odpowiedzialne za stan zapalny.
Jeśli kontaktowe zapalenie skóry ma podłoże alergiczne, należy zidentyfikować dany alergen i skutecznie go unikać. W łagodzeniu stanów wypryskowych pomocne będą miejscowe preparaty glikokortykosteroidowe. Leki przeciwhistaminowe stosuje się z kolei pomocniczo w celu redukcji świądu. Podobnie, jak w przypadku wyprysku kontaktowego z podrażnienia, stosuje się leczenie miejscowe.
Popularnym preparatem stosowanym na kontaktowe zapalenie skóry jest maść kortykosteroidowa, która działa przeciwzapalnie, przeciwalergicznie oraz przeciwświądowo. W przypadku przewlekłego zapalenia skóry warto, by miała w swoim składzie także mocznik i kwas salicylowy.
Nieco rzadziej stosuje się bardzo skuteczne leki immunosupresyjne o dużo większym profilu bezpieczeństwa niż sterydy, który obniżają aktywność układu odpornościowego. W przypadku ciężkiego przebiegu choroby lekarz może zdecydować o podaniu glikokortykosteroidów doustnie.
Gdy dochodzi do zmian pęcherzykowych z wysiękiem stosuje się okłady ściągające z roztworem soli fizjologicznej, które pomagają w osuszaniu skóry i zmniejszają świąd. Warto włączyć do pielęgnacji preparaty, zawierające składniki nawilżające i odbudowujące naturalną barierę.
W leczeniu fotoalergicznego i fototoksycznego kontaktowego zapalenia skóry stosuje się preparaty zawierające filtry UVB i UVA.
A jak leczyć wyprysk kontaktowy u osób, które z uwagi na specyfikę pracy nie mogą stosować środków ochronnych?
Skuteczna może okazać się długofalowa fototerapia. W przypadku, gdy inne metody leczenia są nieskuteczne lub przeciwwskazane stosuje się fototerapię UVA lub UVB - czyli naświetlanie zmian skórnych.
Wyprysk kontaktowy można leczyć stosując leki dostępne w bez recepty jednak w wielu przypadkach zaleczyć to jedynie objawy i nie przyniesie trwałego rezultatu. Jeśli problem wraca, należy zgłosić się do specjalisty.
Czy wyprysk kontaktowy można całkowicie wyleczyć? W przypadku 30-50% chorych to zapalenie skóry ustępuje lub zmniejsza się po zaprzestaniu narażenia na alergen lub czynnik drażniący. Rokowanie jest gorsze przy przewlekłych zmianach na rękach. Zawodowy wyprysk kontaktowy może całkowicie wyleczyć się jedynie u 25% chorych po 10 latach (za: mp.pl).
Reklama
Domowe leczenie wyprysku kontaktowego
Podczas leczenia miejscowego przydatne mogą okazać się domowe sposoby na wyprysk kontaktowy. Pomocne mogą być np. okłady z naturalnego miąższu aloesu lub smarowanie podrażnionego miejsca olejem z wiesiołka. Aloes może złagodzić pieczenie, świąd i zmniejszyć zaczerwienienie skóry, a olejek z wiesiołka nawilżyć skórę, przyspieszając proces gojenia.
Gdy do powstania kontaktowego zapalenia skóry dochodzi w wyniku alergii, leczenie domowe nie wystarczy, należy w takiej sytuacji skontaktować się ze specjalistą.
Domowe sposoby na wyprysk kontaktowy można wzmocnić preparatami dostępnymi w aptece bez recepty, np. maścią na bazie hydrokortyzonu. Działa ona przeciwzapalne i łagodzi objawy zapalenia skóry, takie jak zaczerwienienie, swędzenie i łuszczenie. Można także używać łagodzącego i nawilżającego kremu z pantenolem, kremu z witaminą E lub kremu z niacynamidem. Ważne jednak, aby przed zastosowaniem jakiegokolwiek preparatu najpierw skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby potwierdzić diagnozę i zastosować odpowiednie leczenie.
Leczenie wyprysku kontaktowego to także profilaktyka. W celu zapobiegania jego wystąpienia warto stosować odpowiednie środki ostrożności i dbać o higienę skóry. Należy unikać substancji drażniącymi jak: detergenty, środki czystości, kosmetyki czy metale zawierające nikiel, które mogą wywołać reakcję alergiczną na skórze.
Dobrą praktyką jest noszenie rękawiczek ochronnych podczas wykonywania prac domowych lub zawodowych, aby nie narażać dłoni na kontakt z potencjalnymi alergenami. W przypadku osób, które wykazują szczególną wrażliwość na różnego rodzaju substancje, należy stosować delikatne kosmetyki i produkty hipoalergiczne oraz ograniczyć ekspozycję na słońce i inne czynniki mogące podrażniać skórę.
