Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba wywoływana przez wiele czynników zakaźnych atakujących układ nerwowy. Drobnoustroje mogą bezpośrednio zakażać układ nerwowy, w tym opony mózgowo-rdzeniowe oraz mózg. Objawy i powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą bezpośrednio zagrażać życiu, dlatego choroba wymaga szybkiej diagnostyki i leczenia.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - rodzaje
Ze względu na etiologię choroby zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych można podzielić na:
- Bakteryjne zapalenie opon, w którym wykryto obecność bakterii w płynie mózgowo-rdzeniowym,
- Aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, w którym nie wykryto patogennych bakterii w płynie mózgowo-rdzeniowym:
- wirusowe,
- grzybicze,
- pasożytnicze.
Reklama
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - co to jest?
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to ostra choroba, która zagraża życiu chorego. Konieczne jest jak najszybsze zastosowanie właściwego antybiotyku. W przypadku braku odpowiedniego leczenia śmiertelność sięga 10-15% chorych. Zapadalność na chorobę zależy od wieku, częściej chorują dzieci, a wraz z wiekiem spada częstość występowania bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Choroba może być wywołana przez różne bakterie, jednak najczęściej bywa to:
- dwoinka zapalenia płuc,
- dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
- pałeczka grypy typu B.
Obecnie są dostępne szczepionki przeciwko tym drobnoustrojom, dzięki czemu można się zabezpieczyć przed wystąpieniem choroby. Diagnoza stawiana jest na podstawie wyniku badania płynu mózgowo-rdzeniowego pobieranego poprzez punkcję lędźwiową. Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków.
Reklama
Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przebieg choroby i leczenie
Najczęściej powodowane jest przez:
- wirusy Coxackie A i B,
- ECHO,
- enterowirusy,
- wirusa polio.
Przebieg zapalenia jest łagodniejszy niż w przypadku zapalenia wywołanego przez bakterie. Terapia najczęściej ogranicza się do leczenia objawowego. Jeśli nie ma podejrzenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, pacjent nie musi być hospitalizowany.
Reklama
Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - co to jest?
Występuje jako:
- podostre,
- przewlekłe zapalenie.
Do zakażenia dochodzi na skutek rozsiewu prątków gruźlicy drogą krwi. Rozpoznanie stawia się na podstawie wyniku badania płynu mózgowo-rdzeniowego.
Leczenie polega na stosowaniu:
- leków przeciwprątkowych,
- sterydów,
a czasami konieczne jest wszczepienie zastawki odprowadzającej płyn mózgowo-rdzeniowy do układu krążenia, aby zapobiec narastaniu ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Reklama
Grzybicze i pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - czym jest?
Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występuje rzadko, głównie u osób z obniżoną odpornością. Najczęściej powodowane jest przez: Cryptococcus neoformans oraz Coccidioides immitis. Rozpoznanie stawia się na podstawie wywiadu – obniżony stan odporności, podróże do krajów o wysokiej zachorowalności na ten rodzaj grzybicy oraz badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Leczenie polega na hospitalizacji i stosowaniu leków przeciwgrzybiczych.
Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywoływane przez Acanthamoeba, Naegleria fowleri – na terenach endemicznych i podczas podróży do tych obszarów. Leczenie polega na stosowaniu Amfoterycyny B.
Zakażenie wywoływane przez Toxoplazma gondii – następuje po spożyciu zakażonego mięsa. Rozpoznanie stawiane jest na podstawie badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Leczenie polega na podawaniu pirymetaminy z sulfadiazyną lub spiramycyną.
Reklama
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przyczyny
Choroba może być wywołana przez różne bakterie, jednak u dzieci w wieku powyżej 1. miesiąca życia oraz u dorosłych najczęściej chorobę wywołują:
- Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc),
- Neisseria meningitidis (dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych),
- Haemophilus influaenzae typu B (pałeczka grypy).
U noworodków, poniżej 1. miesiąca życia głównymi czynnikami zakaźnymi są:
- paciorkowce grupy B
- pałeczki Gram-ujemne (np. E. Coli),
- Listeria monocytogenes.
Reklama
Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przyczyny
Najczęściej powodowane jest przez:
- wirusy Coxackie A i B, ECHO,
- enterowirusy,
- wirusa polio (według danych statystycznych w Stanach Zjednoczonych).
Liczba zachorowań na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywoływanych przez wirusa zapalenia przyusznic (świnki) spadła, ponieważ wprowadzono szczepienia ochronne przeciwko temu wirusowi. Inne wirusy mogące powodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych:
- wirus opryszczki,
- różyczki,
- cytomegalii,
- wścieklizny,
- arbowirusy oraz inne.
Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przyczyny
Przebiega jako podostre, przewlekłe zapalenie. Do zakażenia opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi najczęściej wskutek aktywacji tzw. pierwotnego ogniska zapalnego i rozsiewu prątków gruźlicy drogą krwi.
Grzybicze i pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - przyczyny
Jest dosyć rzadką chorobą. Najbardziej narażone na zakażenie są osoby w stanie upośledzonej odporności. Najczęstszymi czynnikami wywołującymi zakażenie grzybicze są: Cryptococcus neoformans oraz Coccidioides immitis.
Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Najczęstsze czynniki zakaźne to: Acanthamoeba, Naegleria fowleri – występują głównie na terenach endemicznych, a do zarażenia tymi pasożytami dochodzi często podczas podróży. W leczeniu stosuje się Amfoterycynę B. Zakażenie wywoływane przez Toxoplazma gondii może również powodować pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Do zakażenia dochodzi na skutek spożycia zakażonego mięsa.
Jeśli wystąpią objawy bólu głowy połączonego:
- ze sztywnością karku (niemożność przygięcia głowy do klatki piersiowej),
- z wymiotami i wysoką gorączką,
nigdy nie można tego lekceważyć, należy natychmiast zgłosić się do lekarza!!
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - czynniki ryzyka
Czynniki chorobotwórcze (bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty) wnikają do organizmu. Do układu nerwowego mogą dostawać się bezpośrednio z okolicznych ognisk zakażenia – zapalenie zatok obocznych nosa, zapalenie ucha środkowego, zapalenie wyrostka sutkowatego. Czasami na skutek urazu czy jako powikłanie operacji neurochirurgicznej. Mogą również rozsiewać się drogą krwi – dzieje się tak na przykład w przypadku zakażenia gruźliczego.
Drobnoustroje atakują komórki budujące opony mózgowo-rdzeniowe. Wyzwala to zapalną odpowiedź organizmu, czyli mobilizację sił przeciwko patogenom. W odpowiedzi zapalnej biorą udział różne komórki układu odpornościowego, które wędrują w kierunku zaatakowanych tkanek i wyzwalają różne czynniki mające na celu zlikwidowanie mikrobów.
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- Kontakt z osobami chorymi.
- Brak szczepień ochronnych.
- U kobiet ciężarnych: nosicielstwo paciorkowca grupy B – ryzyko zakażenia dziecka w czasie porodu.
- Bagatelizowanie infekcji wirusowej.
- Osoby z obniżoną odpornością – chorzy na AIDS, osoby po przeszczepach narządów, pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi – przyjmujący leczenie immunosupresyjne, sterydy.
- Mieszkanie na terenach endemicznych i podróże do tych obszarów.
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy
Noworodki: drażliwość, brak apetytu, wymioty, wahania temperatury ciała.
Dzieci 1-18 miesięcy: senność, drażliwość, gorączka, brak apetytu, wymioty, gorączka, płacz, napięte ciemiączka, mogą wystąpić drgawki gorączkowe.
Dzieci >18. miesiąca życia i dorośli: ból głowy, gorączka, wymioty, sztywność karku. Senność, majaczenie, splątanie, zaburzenia świadomości.
Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy
Początkowo objawy infekcji wirusowej:
- ból gardła,
- gorączka,
- osłabienie,
- złe samopoczucie.
Następnie typowe objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych:
- ból głowy,
- gorączka,
- wymioty,
- sztywność karku,
- senność,
- majaczenie,
- splątanie,
- zaburzenia świadomości.
Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy
Rozwija się powoli, na początku objawy są łagodne. Występuje:
- ból głowy,
- niska gorączka,
- zaburzenia świadomości.
Choroba przedłuża się, ból głowy i gorączka narastają. Mogą pojawić się dodatkowo:
- senność,
- majaczenie,
- splątanie,
- zaburzenia świadomości,
- drgawki,
- niedowłady,
- porażenie połowicze.
Nieleczone gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zwykle bywa śmiertelne.
Grzybicze i pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - objawy
Przebieg choroby może być różny i zależy od zaawansowania choroby i stopnia zajęcia opon mózgowo-rdzeniowych. To, co jest charakterystyczne, to fakt, iż zapalenie grzybicze przebiega:
- powoli,
- podostro,
- przewlekle.
Częściej niż w przypadku zakażenia bakteryjnego doprowadza do wodogłowia.
Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - Zakażenie Acantamoeba i Naegleria fowleri – powoduje gorączkę, ból głowy, po czym doprowadza do śpiączki i najczęściej bywa śmiertelne.
Zakażenie Toxoplasma gondii – objawy oczne – zapalenie naczyniówki i siatkówki – może doprowadzić do utraty wzroku. Podczas zajęcia mózgu powoduje objawy bólów i zawrotów głowy, porażenia spastycznego.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - kiedy wezwać pogotowie?
Bezwzględna konieczność wezwania karetki pogotowia
Wezwanie karetki pogotowia ratunkowego jest konieczne, jeśli pojawią się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych z:
- towarzyszącą sennością,
- zaburzeniami świadomości,
- splątaniem,
- stanami śpiączkowymi!
Jeśli dodatkowo występują objawy w postaci:
- drgawek,
- niedowładów,
- porażenia połowiczego,
może to świadczyć o rozwijającym się nadciśnieniu śródczaszkowym – stan ten zagraża życiu!
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - morfologia krwi
Badanie morfologiczne krwi, OB, CRP
Badania wykonuje się w celu wykluczenia lub potwierdzenia procesu zapalnego toczącego się w organizmie. Proces zapalny, który obejmuje układ nerwowy, może dawać szereg objawów neurologicznych. Badanie polega na pobraniu próbki krwi od pacjenta w celu oznaczenia wartości morfologii krwi. Zwraca się uwagę na ilość leukocytów: znacznie podwyższona ilość świadczy o stanie zapalnym toczącym się w organizmie.
Dodatkowo w celu wykrycia stanu zapalnego oznacza się OB i CRP. OB – Odczyn Biernackiego – odczyn sedymentacji krwinek czerwonych. Oznacza się poziom krwinek czerwonych, który uległ sedymentacji po godzinie i po 2 godzinach. Przyspieszone opadanie krwinek czerwonych obserwujemy w przypadku stanu zapalnego. CRP – jest to białko c-reaktywne, tzw. białko ostrej fazy, jego ilość w osoczu rośnie w stanach zapalnych.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - badanie płynu mózgowo-rdzeniowego
Badanie inwazyjne. Odgrywa rolę zarówno diagnostyczną (diagnozowanie różnych chorób ośrodkowego systemu nerwowego), jak i leczniczą – podawanie leków, usuwanie pewnej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego, gdy narasta jego ciśnienie. Badanie nie może być wykonane, gdy u pacjenta wystąpią obrzęk lub guz mózgu.
Przed badaniem należy:
- sprawdzić ilość płytek krwi (powinna być > 50 000/μl),
- odstawić doustne leki przeciwkrzepliwe (Acenokumarol),
- wykluczyć zapalenie skóry w okolicy planowanego wkłucia,
- wykluczyć krwawienie podpajęczynówkowe.
Wykonanie badania. Pacjent leży na boku, plecami blisko krawędzi łóżka/stołu operacyjnego. Kończyny dolne zgięte w stawie kolanowym i biodrowym, kolana przygięte do brzucha, głowa przygięta – podbródkiem dotykając klatki piersiowej. Plecy znajdują się w jednej płaszczyźnie.
Nakłucie wykonywane jest w okolicy lędźwiowej kręgosłupa pomiędzy wyrostkami kolczystymi kręgów L4/L5 lub L3/L4, gdyż w tej okolicy nie ma już rdzenia kręgowego i unikamy możliwości uderzenia go. Po badaniu pacjent musi leżeć przez 24 godziny.
W badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego ocenia się m.in.:
- barwę,
- ilość leukocytów,
- zawartość białka,
- stężenie glukozy.
Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego - powikłania
Możliwe powikłania po badaniu:
- ból głowy: pojawia się 24-48 godzin po badaniu, dłuższe leżenie nie zapobiega temu powikłaniu, najczęściej lokalizuje się w okolicy czołowej albo potylicznej, mogą dodatkowo pojawić się nudności wymioty, zawroty głowy, zaburzenia widzenia, dzwonienie w uszach, czasem objawy oponowe. Ustępuje samoistnie po 1-2 dniach, maksymalnie do kilku tygodni,
- ból pleców zlokalizowany w miejscu wkłucia,
- ból promieniujący do kończyn dolnych – może wystąpić podczas wkłucia, należy go od razu zgłosić.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - normy
Parametry |
Bakteryjne |
Wirusowe |
Gruźlicze |
Barwa |
Mętny |
Wodojasny |
Mętny, włóknikowy, tzw. ksantochromiczny |
Cytoza |
powyżej 2000/mm3, kom. wielojądrzaste |
poniżej 1000/mm3, głównie limfocyty |
kilkaset/mm3, przewaga limfocytów |
Zawartość białka |
powyżej 2 g/l, czasami krzepnie |
poniżej 1g/l |
powyżej 1 g/l, a nawet 10 g/l |
Zawartość glukozy |
Zmniejszona |
W normie |
Zmniejszona |
Ciśnienie |
Wzrost |
Wzrost |
Wzrost |
Ponadto wykonuje się:
- barwienie płynu mózgowo-rdzeniowego metodą Grama,
- posiew płynu.
Wymienione badania pozwalają na wykrycie obecności bakterii w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - posiew krwi
Badania wykonuje się w celu rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z uogólnionym procesem zapalnym toczącym się w organizmie (sepsa). Badanie polega na pobraniu próbki krwi od pacjenta w celu oznaczenia, czy we krwi pacjenta krążą:
- bakterie,
- toksyny
produkowane przez drobnoustroje.
Bakteryjne i wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - leczenie
Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków. U noworodków (1-28 dzień życia) stosuje się:
- ampicylinę,
- aminoglikozyd.
U niemowląt (1-3 miesiąc życia) stosuje się:
- ampicylinę,
- aminoglikozyd,
- cefalosporynę III generacji.
U dzieci > 3. miesiąca życia i dorosłych stosuje się cefalosporynę III generacji.
Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - terapia najczęściej ogranicza się do leczenia objawowego. Jeśli nie ma podejrzenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, pacjent nie musi być hospitalizowany.
Gruźlicze i pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - leczenie
Leczenie polega na stosowaniu:
- leków przeciwprątkowych,
- sterydów,
a czasami konieczne jest wszczepienie zastawki odprowadzającej płyn mózgowo-rdzeniowy do układu krążenia, aby zapobiec narastaniu ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - w przypadku zakażenia Acanthamoeba, Naegleria fowleri leczenie polega na stosowaniu Amfoterycyny B. W przypadku zakażenia Toxoplazma gondii leczenie polega na stosowaniu pirymetaminy z sulfadiazyną lub spiramycyną.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - zalecenia
1. Szczepienia ochronne – istnieją szczepienia przeciwko dwoince zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), dwoince zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis) oraz przeciwko pałeczce grypy (Haemophilus influenzae).
2. Unikanie kontaktu z chorymi!! Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba wysoce zakaźna!! Chorych należy izolować do 24 godzin po zastosowaniu leczenia antybiotykiem.
3. Osobom, które miały kontakt z osobą chorą na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych powodowanych przez dwoinkę zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), dwoinkę zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis), pałeczkę grypy (Haemophilus influenzae), powinno podawać się profilaktycznie antybiotyki. Zaleca się podawanie Ryfampicyny.
4. U kobiet ciężarnych, które są nosicielkami paciorkowca grupy B, w czasie porodu powinno się leczyć przeciwbakteryjnie – może to zapobiec wystąpieniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dziecka.
5. Dokładne leczenie infekcji wirusowej – unikanie powikłań.
6. Szczególnie narażone na wystąpienie choroby są osoby z obniżoną odpornością – chorzy na AIDS, osoby po przeszczepach narządów, pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi – przyjmujący leczenie immunosupresyjne, sterydy.
Osoba chora na bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych powinna być hospitalizowana oraz izolowana do 24 godzin po włączeniu leczenia antybiotykiem.
Należy:
- dużo pić,
- odpoczywać,
- pozostawać w cichym, spokojnym pomieszczeniu.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - konieczna konsultacja lekarska
W razie zaostrzenia się objawów – w przypadku pacjentów hospitalizowanych należy natychmiast zgłaszać swoje dolegliwości lekarzowi dyżurnemu, a w przypadku osób leczonych poza szpitalem zgłosić się do lekarza lub wezwać karetkę pogotowia ratunkowego.
Wezwanie karetki pogotowia ratunkowego jest konieczne, jeśli pojawią się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych z towarzyszącą sennością, zaburzeniami świadomości, splątaniem i stanami śpiączkowymi!
Jeśli dodatkowo występują objawy w postaci:
- drgawek,
- niedowładów,
- porażenia połowiczego,
może to świadczyć o rozwijającym się nadciśnieniu śródczaszkowym – stan ten zagraża życiu!
Czytaj też: