Znamię barwnikowe należy do grupy zaburzeń określanych jako niedziedziczne, barwnikowe wady rozwojowe. Istotą jest nagromadzenie w obrębie naskórka lub skóry właściwej znacznej liczby melanocytów. W większości przypadków zmianie podlega jedynie liczba komórek, ich budowa i funkcja pozostaje niezaburzona.
Zdarza się jednak, że oprócz zwiększonej liczby melanocytów dają się również zauważyć pewne zmiany morfologiczne. Określane są mianem dysplastycznych lub atypowych i mogą w przyszłości predysponować do rozwoju nowotworów złośliwych (np. czerniaka złośliwego).
Znamię barwnikowe - rodzaje
W zależności od lokalizacji komórek barwnikowych wyróżniamy następujące typy znamion:
- naskórkowe – melanocyty zawarte są w obrębie najbardziej zewnętrznej warstwy skóry; należą tu znamię płaskie oraz plama soczewicowata;
- skórne – komórki barwnikowe zlokalizowane również w obrębie skóry właściwej; zaliczamy tu znamię błękitne.
Reklama
Znamię barwnikowe - kogo dotyka?
Istotnym elementem jest również czas pojawienia się znamienia. Może ono być obecne od urodzenia (mówimy wtedy o zmianie wrodzonej) lub może pojawić się w ciągu życia, zwykle w dzieciństwie i po okresie pokwitania (nabyte znamię barwnikowe). Wśród polskiej populacji częstsze są zmiany nabyte. Uważa się, że przeciętna dorosła osobą posiada około 20-30 znamion. Występują z równą częstością u mężczyzn oraz u kobiet.
Reklama
Znamię barwnikowe - wygląd
Zmiany mogą występować pojedynczo lub mnogo. Ich wielkość waha się od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Zdarzają się jednak wyjątkowe przypadki tzw. znamion olbrzymich (częściej jako wrodzone). Należy pamiętać, że zazwyczaj wielkość znamienia jest wartością stałą. Nagłe powiększenie zmiany, zmiana architektoniki i koloru powinna zwrócić uwagę oraz stanowi wskazanie do dalszej diagnostyki. Grozi bowiem transformacją złośliwą znamienia.
Na szczególną uwagę zasługują znamiona typu kawy z mlekiem (cafe au lait), występujące pojedynczo, wielkości nawet kilkunastu centymetrów. Mnogie plamy kawy z mlekiem są charakterystyczną składową zespołu wad rozwojowych (choroba von Recklinghausena).
Reklama
Znamię barwnikowe - przyczyny
Przyczyny powstawania znamion barwnikowych nie są jednoznacznie określone.
Postuluje się udział następujących czynników:
- predyspozycja genetyczna – głównie teoria opierająca się na modelu wieloczynnikowego rozwoju znamion;
- narażenie na działanie silnych promieni słonecznych;
- narażenie na działanie szkodliwych czynników chemicznych;
- zaburzenia endokrynologiczne – głównie wzrost stężenia estrogenów i melatoniny;
- mechaniczne urazy skóry.
Synteza białek w naszym organizmie, w tym melaniny, nie jest przypadkowa. Każdy etap ich powstawania podlega ścisłej kontroli. Jednak często powstają białka o budowie różnej od tej, która została określona w genomie. Są one wynikiem drobnych mutacji. Uważa się, iż przyczynić się one mogą do rozwoju znamion barwnikowych wrodzonych, ale też nabytych.
Reklama
Znamię barwnikowe - czynniki ryzyka
Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju znamion barwnikowych należą:
- predyspozycja genetyczna odnosząca się również do osobniczej wrażliwości na światło słoneczne;
- jasna karnacja;
- narażenie na działanie promieni słonecznych i środków chemicznych;
- zaburzenia hormonalne – głównie wzrost estrogenów;
- nadmierna produkcja melatoniny lub jej egzogenna podaż;
- uszkodzenia mechaniczne skóry.
Reklama
Znamię barwnikowe - promienie słoneczne
Powszechnie wiadomo o szkodliwości działania promieni słonecznych. Oprócz bezpośredniego uszkadzania komórek stymulują melanocyty do gwałtownego namnażania, często nierównomiernego, większego w niektórych obszarach skóry, co sumarycznie skutkuje wzrostem stężenia barwnika w tych rejonach. Podobnie działają hormony płciowe, głównie estrogeny oraz melatonina.
Reklama
Znamię barwnikowe - objawy
Do najważniejszych znamion barwnikowych należą:
- obecność pojedynczych lub mnogich plam bądź wykwitów wyniosłych ponad powierzchnię;
- wielkość waha się od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów; wyjątkiem są znamiona olbrzymie mogące zajmować nawet całą skórę pleców dziecka;
- są ciemniejsze niż otaczająca skóra; dla znamienia błękitnego typowe jest granatowe przebarwienie na szczycie zmiany;
- dobrze odgraniczone;
- nie zwiększają swoich rozmiarów;
- nie są bolesne i nie krwawią;
- mogą być zlokalizowane w każdym miejscu, nie tylko w tych narażonych na działanie promieni słonecznych (dotyczy zwłaszcza znamion wrodzonych);
- objawy towarzyszące chorobom, w których występują znamiona (nerwiakowłókniaki - zgrubienia w tkance podskórnej, typowe dla choroby von Recklinghausena).
Zawsze należy obserwować znamiona barwnikowe w celu wychwycenia momentu ewentualnej transformacji złośliwej. Jej najważniejsze cechy to:
- nagłe zwiększenie rozmiarów znamienia;
- nieregularność obrysów;
- zmiana koloru, odbarwienia w obrębie pierwotnie jednolitego znamienia;
- krwawienia z powierzchni znamienia.
Znamię barwnikowe - zapobieganie
Nie ma możliwości profilaktyki znamionom barwnikowym wrodzonych. Sposoby zapobiegania dotyczą wyłącznie zmian nabytych.
Oto kilka możliwości:
- unikanie długotrwałego działania promieni słonecznych – dotyczy zwłaszcza osób o jasnej karnacji;
- stosowanie kremów z ochronnymi filtrami przeciwsłonecznymi – dotyczy zwłaszcza osób o jasnej karnacji;
- stosowanie ochronnej odzieży podczas kontaktu ze szkodliwymi substancjami chemicznymi, np. w miejscu pracy;
- kontrola zaburzeń hormonalnych – oczywiście nie dotyczy to okresu ciąży, gdyż estrogeny są niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu, ponadto zmiany barwnikowe mają skłonność do samoistnego ustępowania w kilka tygodni po porodzie.
Znamię barwnikowe - wizyta u lekarza
W celu rozpoznania znamion barwnikowych zwykle wystarczająca jest wizyta u lekarza pierwszego kontaktu. Każdy z nas ma kilkanaście do kilkudziesięciu zmian melanocytarnych, które nie stanowią zagrożenia transformacji złośliwej, należy je jednak regularnie poddawać kontroli, choćby oglądaniem.
W przypadku zaobserwowania zmian w obrębie któregoś ze znamion warto zasięgnąć specjalistycznej porady.
Oto kilka pytań jakie może zadać specjalista w celu postawienia właściwej diagnozy:
- Kiedy zmiana zaczęła się powiększać?
- Czy zmieniło się jej zabarwienie?
- Czy zmiana krwawi?
- Czy pojawiły się nowe znamiona barwnikowe?
W celu pogłębia swojej wiedzy na temat znamion warto zadać lekarzowi następujące pytania:
- Jak często powinnam kontrolować swoje znamiona?
- Moje znamię powiększyło się znacząco w ciągu ostatnich miesięcy. Czy konieczne będzie jego usunięcie?
- Jakie jest prawdopodobieństwo, że jest to nowotwór złośliwy?
Znamię barwnikowe - badania
W większości przypadków dokładnie zebrany wywiad (rozmowa z pacjentem na temat jego dolegliwości oraz dotychczasowego przebiegu choroby) oraz badanie fizykalne (udokumentowane notatkami na temat lokalizacji zmian, ich wymiarów, ewentualnie zdjęciami) są wystarczające do rozpoznania znamion barwnikowych.
Niekiedy w celu określenia histologicznej budowy znamienia oraz możliwości transformacji złośliwej konieczne jest pobranie wycinka oraz jego ocena mikroskopowa. Stanowi podstawę do podjęcia decyzji o ewentualnym usunięciu znamienia (w razie stwierdzenia cech dysplastycznych).
Znamię barwnikowe - leczenie
Jedyną możliwością leczenia znamion barwnikowych jest ich usunięcie. Dotyczy to zwłaszcza zmian dysplastycznych potwierdzonych oceną histopatologiczną. Należy jednak pamiętać, że każdy z nas posiada kilkanaście lub kilkadziesiąt znamion barwnikowych, z których tylko kilka procent może rozwinąć zmianę nowotworową. Stąd tak ważna jest regularna kontrola znamion i w tym przypadku to właśnie skuteczna profilaktyka jest jednocześnie jedynym sposobem leczenia.
W przypadku stwierdzenia transformacji złośliwej w obrębie znamienia, należy go usunąć w całości z zachowaniem marginesu zdrowych tkanek. Zabezpiecza to przed nawrotem zmiany.
Leczenie chirurgiczne nierzadko stwarza ogromne problemy i nie zawsze jest możliwe. Dotyczy to głównie znamion rozległych (i skrajności w postaci znamion olbrzymich). Postępowanie w tych przypadkach polega na mechanicznym ścieraniu znamienia, tzw. dermabrazja (jednak metoda stosowana jest wyjątkowo rzadko, wskazania są ściśle określone, osobnicza skłonność do powstawania przebarwień i bliznowacenia wyklucza stosowanie tej metody), a następnie na próbach chirurgicznego usunięcia zmiany.
Zawsze należy pamiętać o skutkach leczenia chirurgicznego, należy wyważyć korzyści płynące z usunięcia zmiany. Blizny powstałe po zabiegu mogą stanowić dla pacjenta ogromne obciążenie psychiczne.
Znamię barwnikowe - ważne wsparcie
Pacjenci, u których występują znamiona nieliczne niewielkich rozmiarów zwykle nie przywiązują do tego nadmiernej uwagi, ich funkcjonowanie psychospołeczne pozostaje niezaburzone. Odmienna sytuacja występuje u osób ze znamionami rozległymi, zlokalizowanymi w miejscach newralgicznych oraz u dzieci z olbrzymimi znamionami wrodzonymi. Trudności w usunięciu chirurgicznym takiej zmiany powodują niską samoocenę, zaburzone funkcjonowanie w społeczności. Dlatego tak ważne jest wsparcie rodziny i przyjaciół.
W każdym przypadku najlepszym sposobem radzenia sobie ze znamionami jest skuteczna profilaktyka nowych zmian oraz zapobieganie transformacji złośliwej w już istniejących znamionach. Przede wszystkim należy pamiętać o ochronie skóry przed działaniem promieni słonecznych.
Znamię barwnikowe - najczęściej zadawane pytania
Rozwiąż ankietę, a dowiesz się, czy właściwie stosujesz kremy przeciwsłoneczne z filtrem.
Jaka jest najczęstsza przyczyna rozwoju znamion barwnikowych nabytych?
Zwykle jest to przewlekłe narażenie na działanie promieni słonecznych oraz osobnicza predyspozycja do nadmiernej reaktywności melanocytów.
Jaka jest najlepsza metoda leczenia znamion barwnikowych atypowych?
Najlepszą metodą jest chirurgiczne usunięcie podejrzanej zmiany po uprzedniej ocenie histopatologicznej potwierdzającej obecność komórek dysplastycznych.
Jakie są cechy transformacji złośliwej znamienia barwnikowego?
Najbardziej charakterystyczne cechy takiej transformacji to zwiększenie rozmiarów znamienia w krótkim czasie (zwykle kilka miesięcy), powstanie nieregularnych obrysów, zmiana zabarwienia, krwawienie z powierzchni znamienia.
Znamię barwnikowe - ankieta
Poniższa ankieta pozwoli sprawdzić wiedzę na temat skutecznego stosowania kremów z filtrami przeciwsłonecznymi oraz zasad bezpiecznego opalania:
1) W jakich godzinach należy pozostawać w miejscach zacienionych?
a) 11:00 – 13:00;
b) 12:00 – 14:00;
c) 10:00 – 16:00.
2) Dzieci w jakim wieku powinny być pozostawiane w miejscach zacienionych?
a) do 2. roku życia;
b) nie ma to znaczenia;
c) do 1. miesiąca życia.
3) Kiedy należy nałożyć krem z filtrem UVA/UVB ?
a) zaraz przed wystawieniem skóry na działanie promieni słonecznych;
b) na 30 min przed wystawieniem skóry na działanie promieni słonecznych;
c) nie ma to znacznie.
4) Z jaką częstotliwością należy nakładać krem z filtrem UVA/UVB?
a) co 45 minut i po każdej kąpieli;
b) zgodnie z zalecenia producenta na opakowaniu preparatu;
c) odpowiedz prawidłowa to a) i b).
5) Co oprócz skóry należy chronić przed działaniem szkodliwych promieni słonecznych?
a) oczy;
b) włosy;
c) żadne z powyższych.
