Co to jest BMI, czyli wskaźnik masy ciała?
BMI to wskaźnik masy ciała, jeden z najczęściej stosowanych parametrów w dietetyce oraz profilaktyce i leczeniu schorzeń związanych z otyłością i nadwagą.
Co oznacza skrót BMI? Trzy litery pochodzą od angielskiego określenia body mass index (indeks masy ciała). Nazwa ta jest stosowana od 1972 roku. Dawniej miernik ten nazywany był wskaźnikiem Quételeta, od nazwiska jego twórcy. Belgijski matematyk, astronom i statystyk Adolph Quételet stworzył go bardzo dawno, bo w XIX wieku.
Kalkulator BMI wskazuje idealną wagę do wzrostu, dlatego jest narzędziem bardziej przydatnym, niż wyrwany z kontekstu pomiar samej masy ciała, czy samego obwodu w talii.
Wzór na obliczenie BMI jest prosty. Wynik uzyskuje się poprzez podzielenia masy ciała podanej w kilogramach, przez wysokość wyrażoną w metrach i podniesioną do kwadratu. Wygląda to następująco:
BMI = masa / wysokość2
Wskaźnik BMI informuje o stanie odżywienia i ewentualnej otyłości, nadwadze lub przeciwnie - niedowadze i wygłodzeniu.
Specjaliści podkreślają, że jest on przydatny przy rutynowych zastosowaniach, aczkolwiek należy pamiętać, że ma swoje istotne ograniczenia. Sam w sobie nie uwzględnia bowiem: wieku, płci, budowy ciała, obwodu poszczególnych jego partii, gęstości mineralnej kości, zawartości wody, tkanki tłuszczowej i mięśniowej. Tym samym osoba o atletycznej sylwetce, której ciało w ponadprzeciętnym stopniu składa się z mięśni, może mieć wysokie BMI, choć wcale nie jest otyła.
Podobnie jest w przypadku pacjentów dializowanych, których wynik jest zaburzony in plus przez dużą zawartość wody w organizmie. Z kolei osoba dotknięta osteoporozą czy zanikiem mięśni może mieć niski body mass index, choć posiada zbyt wiele tkanki tłuszczowej.
Między innymi z powodu powyższych niedoskonałości, wprowadzony został zmodyfikowany wskaźnik BMI prime. Wynik uzyskuje się dzieląc swoje wyliczone uprzednio BMI przez 25, czyli tyle, ile wynosi górna granica dla normy wyznaczającej prawidłową wagę.
Właściwy rezultat powinien mieścić się w przedziale od 0,75 do 1. Wskazanie wyższe oznacza nadmiar kilogramów, poniżej - niedostatek.
Jakie są normy BMI?
Wedle wytycznych opracowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), normy BMI są następujące:
- wygłodzenie - poniżej 16
- wychudzenie - 16-16,9
- niedowaga - 17-18,5
- prawidłowa waga - 18,5-24,9
- nadwaga - powyżej 25-29,9
- otyłość - 30-34,9
- otyłość kliniczna - 35-39,9
- otyłość skrajna - powyżej 40
Jak więc widać, wartości pożądane mieszczą się w przedziale 18,5-24,9, przy czym należy pamiętać, że dotyczy to jedynie osób dorosłych (w przypadku dzieci stosuje się inne kryteria, o czym więcej poniżej).
Co więcej, u osób starszych zaleca się niekiedy stosować nieco inną, przesuniętą i mniej rygorystyczną interpretację, w myśl której o niedowadze mówi się, gdy BMI jest mniejsze, niż 24, a nadwaga zaczyna się od 29.
Uzyskany wskaźnik BMI jest informacją nie tylko samą w sobie, lecz przekłada się również na kalkulacje dotyczące ryzyka różnych schorzeń, a nawet zgonu. W przypadku wysokich wartości, sugerujących różne stopnie nadwagi i otyłości, należy się liczyć z większym prawdopodobieństwem takich następstw, jak:
- nadciśnienie,
- choroby serca,
- udar mózgu,
- cukrzyca typu 2,
- miażdżyca,
- choroba zwyrodnieniowa.
Z kolei niskie BMI, wskazujące na zbyt niską wagę w stosunku do wzrostu, może się wiązać z takimi problemami zdrowotnymi, jak:
- zaburzenia odporności,
- obniżenie zdolności intelektualnych i fizycznych,
- zwiększona męczliwość,
- apatia,
- w skrajnych przypadkach zgon z wygłodzenia.
Im wyniki bliższe ekstremów (poniżej 16 lub powyżej 40), tym wyższe ryzyko niebezpiecznych powikłań.
W przypadku osiągnięcia wyniku powyżej 25 oraz poniżej 18,5 należy zwrócić uwagę na styl życia oraz sposób odżywiania. Warto zmienić złe upodobania żywieniowe i wprowadzić większą dawkę aktywności fizycznej.
Jeśli wskaźnik BMI będzie wynosić powyżej 30, a także poniżej 17 należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem w celu uzyskania porad dietetycznych oraz zlecenia ewentualnych badań pod kątem wymienionych wyżej schorzeń.
Aczkolwiek tak, jak zostało powiedziane wyżej, w każdym przypadku należy brać pod uwagę czynniki mające wpływ na interpretację.
Istotna jest też płeć - kobiety z natury mają nieco więcej tkanki tłuszczowej, kosztem mięśniowej, niż mężczyźni.
Osoby aktywne fizycznie mogą mieć znaczną wagę, choć nie są otyłe. Dlatego tak ważna jest fachowa ocena uzyskanego wyniku przez lekarza, z uwzględnieniem wielu innych parametrów.
Jak obliczyć BMI? Skorzystaj z kalkulatora online
Jak wyliczyć BMI? Możesz to zrobić samodzielnie, wykorzystując podany wyżej wzór, ale możesz też powierzyć wyliczenie BMI naszym algorytmom - szybko, wygodnie i bez możliwości pomyłki.
Jak działa narzędzie? To bardzo proste. Zaznacz swoją płeć, a następnie w odpowiednie pola wpisz następujące wartości:
- wzrost,
- masa ciała,
- wiek,
- obwód w talii,
- obwód w klatce piersiowej.
Nasz kalkulator BMI wykona stosowne obliczenia w ciągu niespełna sekundy, dodatkowo wskazując inne parametry, takie jak procentowa zawartość tkanki tłuszczowej.
Przy każdym z wyników podana będzie interpretacja. Działanie licznika pokazuje poniższy, hipotetyczny przykład.
Kobieta w wieku 30 lat, mierzy 170 centymetrów wzrostu i waży 65 kg. Jej obwód w talii wynosi 70 cm, a klatki piersiowej 90 cm. Po obliczeniu uzyskuje następujące wyniki:
- BMI: 22,49 kg/m2 (wartość prawidłowa - odpowiednia waga do wzrostu),
- BMI prime: 0,9 (wartość prawidłowa),
- Tkanka tłuszczowa: 28,49 proc. (I stopień nadwagi),
- Waga należna wg Tatonia/Pottona: 63,00 kg (waga prawidłowa),
- Waga należna wg Lorentza/ATUŻ: 60,00 kg (waga prawidłowa),
- Waga należna wg Bernharda: 63,80 kg (waga prawidłowa),
- Waga należna wg Broc'a: 70,00 kg (waga prawie idealna),
- Wskaźnik WTW/WhtR 41,00 proc. (niedowaga).
Omówienie niektórych wskaźników znajdziesz w dalszej części artykułu, jednak już na tej podstawie widać, jak różne mogą być interpretacje w zależności od zastosowanego miernika. Potwierdza to, że waga i wzrost, a właściwie relacja między nimi, stanowią istotną, ale nie jedyną wskazówkę odnośnie stanu zdrowia. Dlatego tak ważne jest uwzględnienie innych parametrów, odnoszących się do wieku czy budowy ciała.
Kiedy warto skorzystać z kalkulatora BMI?
Kalkulator prawidłowej wagi do wzrostu i wieku jest narzędziem, które mogą stosować osoby z różnego typu problemami.
Kiedy warto po niego sięgnąć? Oblicz BMI, jeśli:
- Chcesz skutecznie i na bieżąco kontrolować masę ciała lub zauważasz na podstawie naocznych obserwacji lub innych pomiarów, że Twoja masa ciała jest zbyt duża albo zbyt mała.
- Szacujesz swoje zapotrzebowanie kaloryczne - chcesz wiedzieć, ile i co jeść aby utrzymać lub zmodyfikować wagę.
- Cierpisz na różnego rodzaju schorzenia - kalkulator nadwagi i niedowagi pozwoli określić, na ile masa ciała może mieć wpływ na Twój stan zdrowia.
- Jesteś w grupie ryzyka związanego z możliwością przybierania na wadze, na przykład w okresie menopauzalnym czy w związku z zaburzeniami pracy tarczycy.
- Dbasz o sylwetkę, chcesz zachować szczupłą figurę, planujesz redukcję wagi.
Jednocześnie należy jeszcze raz podkreślić, że uzyskane dane są wiarygodne w przypadku osób dorosłych, prowadzących normalny tryb życia. Nie sprawdzają się w przypadku sportowców, a także dzieci i młodzieży oraz kobiet w ciąży.
Kalkulator wagi w ciąży
Kalkulator BMI nie ma bezpośredniego zastosowania w ciąży. Nie istnieją bowiem normy dla tego szczególnego okresu, nie zostało określone, ile powinien wynosić ten parametr w poszczególnych trymestrach, miesiącach czy tygodniach.
Wykorzystuje się jednak body mass index w nieco inny sposób, w celu określenia, czy przyrost masy jest prawidłowy. Jako podstawę wyliczeń przyjmuje się BMI sprzed ciąży, a następnie na bieżąco dokonuje pomiarów wagi.
W większości przypadków kobiety z niskim BMI, czyli poniżej 18, przybierają około 12-18 kg. Panie z normalną wagą tyją około 11-16 kg, natomiast kobiety, które przed ciążą miały nadwagę powinny przytyć najmniej - do 10 kg.
Co ważne, obliczanie BMI tego typu ma charakter szacunkowy - reakcje organizmów poszczególnych osób są bowiem bardzo indywidualne.
Istnieją też narzędzia pozwalające oszacować wagę i rozmiar płodu na podstawie teoretycznych modeli dotyczących tempa wzrostu malucha w łonie matki. Nie są one jednak oparte na danych empirycznych, a na pewnych założeniach. Ze względu na to, że każde dziecko ma własne tempo rozwoju, kalkulatory obliczające te dane nie są szczególnie dokładne.
Kalkulator BMI dzieci
Nie stosuje się natomiast kalkulatora BMI dla dzieci i młodzieży. U osób poniżej 18 roku w ogóle nie wylicza się body mass index. Dostępne kalkulatory wagi dziecka bazują na tzw. siatkach centylowych.
Pod tym pojęciem rozumie się opracowane dla poszczególnych populacji wykresy informujące, jaki odsetek dzieci w tym samym wieku i tej samej płci, ma wagę i wzrost wyższą, a ile mniejszą od badanego malucha.
Oprócz siatek centylowych, kalkulator wagi niemowlaka może uwzględniać także założenia skali Ruth Lawrence, określające prawidłowy przyrost masy w kolejnych miesiącach. Podstawę do wyliczeń stanowi w takim przypadku waga urodzeniowa, a następnie zakłada się, że:
- Od narodzin do końca 3 miesiąca życia masa powinna wzrastać o 26-31 gramów dziennie, przy czym najbardziej intensywne jest to zjawisko w pierwszych dniach. Łącznie daje to do 2,5 kg w ciągu kwartału.
- od 4 do 6 miesiąca miesięcy: tempo wzrostu wynosi 17-18 g na dobę, w sumie około 1,5 kg.
- Od 7 do 9 miesiąca: 12-13 g dziennie, łącznie przez trzy miesiące - mniej więcej 1 kg
- Od 10 do 12 miesiąca: 9 g na dobę, razem około 800 g.
Inne metody pomocne w określaniu BMI
Tabela BMI w Polsce podawana jest w kilogramach na metry do kwadratu. Ponieważ wiele osób mierzy swój wzrost w centymetrach, należy wiedzieć, że przed samodzielnym wyliczeniem uzyskaną wartość dzieli się przez 100. Przykładowo: 170 cm / 100 = 1,7 m.
I to właśnie liczba wyrażona w metrach jest podnoszona do potęgi drugiej oraz wykorzystywana do określania BMI. Trzymając się powyższego przykładu, dla osoby o wadze 65 kg i wzroście 170 cm (1,7 m), działanie wygląda następująco:
65 / 1,72 = 22,49
Błędem byłoby natomiast podnoszenie do kwadratu liczby 170 - siłą rzeczy wynik takiego działania w żaden sposób nie mieściłby się w normach i nie byłby przydatny do obliczania właściwej masy ciała.
Należy pamiętać, że w wielu krajach, zwłaszcza anglosaskich, stosuje się inne jednostki miary. Przelicznik wagi i wzrostu w sytuacji, kiedy podstawę stanowią funty i cale, zakłada przemnożenie uzyskanej wartości BMI przez 703.
Warto też zaznaczyć, że sprawdzanie wagi za pomocą body mass index jest tylko jedną z metod stosowanych w profilaktyce i leczeniu problemów związanych z niewłaściwą masą. Inne to na przykład:
- Zwykły pomiar masy ciała z użyciem wagi - informuje o łącznej masie wszystkich tkanek (kości, mięśni, tłuszczu, wody, krwi etc), ale nie daje żadnej wiedzy na temat składu ciała. Nie odnosząc się do wzrostu (tak jak BMI), nie pozwala orzekać o otyłości czy niedowadze w sposób inny, aniżeli tylko intuicyjny.
- WHR (waist-hip ratio) - parametr, który oblicza się dzieląc obwód talii przez obwód bioder, liczony w centymetrach. Pozwala to określić ulokowanie tkanki tłuszczowej, zwłaszcza u osób z podniesionym body mass index. W przypadku kobiet, jeśli BMI jest wyższe niż 25, a WHR wynosi ponad 0,85, może to wskazywać na otyłość brzuszną, poniżej zaś 0,85 - otyłość udowo-pośladkową. W przypadku mężczyzn wartością graniczną jest 0,90.
- WHtR (waist to height ratio) - stosunek obwodu w talii do wzrostu. Wskaźnik ten silnie koreluje ze stwierdzoną naocznie otyłością brzuszną. Parametry powyżej 0,5 w przypadku obu płci uznawane są za nieprawidłowe i świadczące o zwiększonym ryzyku chorób układu krążenia i cukrzycy.
- BFI (body fat index) - pomiar tkanki tłuszczowej, w domowych realiach określany na podstawie pomiarów obwodu różnych partii ciała, w tym talii, bioder i szyi.
Skuteczność kalkulatora BMI
Czy kalkulatory BMI są dokładne? Tak, jeśli tylko zostaną wprowadzone właściwe dane dotyczące wagi i wzrostu. Prawidłowe wyliczenie jest możliwe dzięki zastosowaniu wzoru matematycznego, który jest powszechny i niezmienny.
Odmienną kwestią jest interpretacja otrzymanego wyniku, zwłaszcza w przypadku wartości zbliżonych do granic normy, czy osób z wybranych grup (nietypowa budowa ciała, czynne uprawianie sportu, podeszły wiek, choroby).
Dlatego też stosuje się inne wskaźniki. Kalkulator wagi ciała medme.pl ma tę przewagę nad innymi prostymi licznikami, że jest bardziej dokładny i szczegółowy - wskazuje znacznie więcej danych, uwzględniających także parametry związane z płcią, wiekiem, obwodem w talii etc. Dzięki temu można postawić trafniejszą diagnozę nawet w domowych warunkach.
W razie pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości, z opisem uzyskanym dzięki naszemu kalkulatorowi, możesz się udać do lekarza po bardziej specjalistyczną poradę.
Bibliografia:
- Anna Brończyk-Puzoń, Aneta Koszowska, Joanna Bieniek, Podstawowe pomiary antropometryczne i pochodne wskaźniki w poradnictwie dietetycznym – część pierwsza, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2018;8(3):217-222.
- Michał Wąsowski, Magdalena Walicka, Ewa Marcinowska-Suchowierska, Otyłość – definicja, epidemiologia, patogeneza, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVI, nr 4, 2013.
