Czym jest autonomiczny układ nerwowy?
Częścią układu nerwowego, gdzie czynności przebiegają bez udziału woli i z reguły nie są uświadamiane, jest autonomiczny układ nerwowy. Określenie to zostało wprowadzone w 1889 roku przez Johna Newporta Langley’a.
AUN nazywany jest również wegetatywnym układem nerwowym. Układ ten kieruje procesami fizjologicznymi w organizmie. Jego części zlokalizowane są w rdzeniu kręgowym, zwojach nerwowych, zwojach nerwów czaszki, w pniu mózgu.
Reklama
Funkcje autonomicznego układu nerwowego
Do najważniejszych zadań układu wegetatywnego zaliczyć można kierowanie krążeniem krwi, oddychaniem, wydzielaniem gruczołowym, metabolizmem, trawieniem czy rozmnażaniem.
Autonomiczny układ nerwowy odpowiada za takie funkcje jak:
- regulacja ciepłoty ciała,
- kontrola ciśnienia tętniczego,
- homeostaza sercowo-naczyniowa.
Układ autonomiczny przygotowuje organizm do bieżących wyzwań, np. pomaga ochronić się przed niebezpieczeństwem czy sprawia, że człowiek jest gotowy do większej aktywności fizycznej.
Efektorami autonomicznego układu nerwowego, które AUN unerwia, są mięśnie gładkie narządów krwionośnych i wewnętrznych, gruczoły wydzielania wewnętrznego i zewnętrznego oraz mięsień sercowymi.
Reklama
Budowa autonomicznego układu nerwowego
Elementy, z których składa się autonomiczny układ nerwowy to:
- ośrodki autonomiczne zlokalizowane w rdzeniu kręgowym oraz pniu mózgu;
- drogi aferentne umiejscowione w zwojach nerwowych lub w zwojach nerwów czaszkowych;
- drogi eferentne – ciała komórkowe neuronów eferentnych znajdują się w ośrodkach autonomicznych mostu, mózgowia, rdzenia kręgowego i rdzenia przedłużonego. Ich zadaniem jest przewodzenie impulsów z narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych.
Wyróżnia się również takie części AUN jak: część współczulną, przywspółczulną, trzewno-czuciową, jelitową. Dwie pierwsze wymienione elementy budowy autonomicznego układu nerwowego zostaną omówione dalej, natomiast:
- część trzewno-czuciowa – przenosi informacji do Ośrodkowego Układu Nerwowego na temat stanu narządów wewnętrznych;
- część jelitowa – koordynuje ruchy jelit i wydzielanie jelitowe.
Reklama
Układ współczulny i przywspółczulny
Dwoma istotnymi elementami autonomicznego układu nerwowego jest układ współczulny i przywspółczulny. Część współczulna autonomicznego układu nerwowego, zlokalizowana w ośrodkach autonomicznych części piersiowo-lędźwiowej, powoduje mobilizację organizmu do działania.
Układ współczulny pobudzany jest przez noradrenalinę.Natomiast układ przywspółczulny hamuje aktywność współczulnego, pomaga w odpoczynku organizmu oraz w procesie trawienia. Jego ośrodki znajdują się w pniu mózgu oraz w rdzeniu kręgowym (w części krzyżowej).
Sploty autonomiczne, np. trzewny, nerkowy, sercowy, tworzą pomieszane ze sobą włókna nerwowe części przywspółczulnej i współczulnej. Zlokalizowane są w ścianach narządów albo jamach ciała.
Jako, że w większości narządów znajdują się zarówno włókna z części współczulnej, jak i przywspółczulnej. Podczas, gdy jeden mechanizm pobudza narząd do pracy, drugi go hamuje. Tak podwójnie unerwione narządy wykazują tzw. antagonizm czynnościowy.
Oto kilka interesujących przykładów:
- oko – część współczulna rozszerza źrenice, a przywspółczulna je zwęża;
- żołądek – część współczulna zmniejsza pracę ruchową, a część przywspółczulna ją zwiększa;
- jelito – część współczulna zwalnia jego czynność, a część przywspółczulna pobudza perystaltykę;
- naczynia krwionośne – są zwężane przez część współczulną oraz rozszerzane przez przywspółczulną.
Reklama
Choroby układu autonomicznego
Jedną z dysfunkcji AUN jest dysautonomia. Wyróżnia się dysautonomię:
- pierwotną – główną przyczyną problemów jest dysfunkcja autonomiczna, wymienić tu można takie choroby układu autonomicznego jak: zespół Shy’a-Dragera, omdlenia wazowagalne, Zespół Posturalnej Tachykardii Ortostatycznej;
- wtórną – neuropatia autonomiczna pojawia się obok innych chorobom.
Do najpopularniejszych objawów dysautonomii należą m.in. zaburzenia:
- snu i oddechowe – warto wymienić tu chrapanie, świst krtaniowy, bezdech senny;
- pęcherza moczowego – problemy z oddawaniem moczu;
- naczynioworuchowe – nieprawidłowe zabarwienie skóry, łamliwe paznokcie;
- wydzielnicze – potu, łez, śliny;
- związane z termoregulacją – problemy z odpowiednią ciepłotą ciała;
- pracy układu pokarmowego – trudności z połykaniem, biegunki, zaparcia;
- czynności źrenic – brak albo nieodpowiednia reakcja źrenic na światło.
Stwierdzenie problemów z autonomicznym układem nerwowym stanowi część diagnostyki innych chorób.
Zaburzenia autonomicznego układu nerwowego towarzyszą:
- chorobom neurologicznym, objawiającym się zaburzeniami czucia i bólem, jak i chorobom neurozwyrodnieniowym, takim jak choroba Parkinsona, porażenie nadjądrowe czy otępienie z rozsianymi ciałami Lewy’ego. W przypadku choroby Parkinsona dolegliwości ze strony AUN to m.in. zaparcia, łojotok, ślinotok;
- chorobom układu sercowo-naczyniowego – np. arytmii serca czy hipotonii ortostatycznej;
- chorobach dermatologicznych – w problemach z potliwością i trofiką skóry.
Chorób objawiających się nieprawidłową pracą autonomicznego układu nerwowego jest znacznie więcej. To tylko kilka przykładów.
