Najważniejszą rolą żelaza w organizmie jest jego udział w transporcie tlenu przez hemoglobinę. Pierwiastek ten reguluje również pracę układu nerwowego i odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Jego niedobór może skutkować zatem poważnymi konsekwencjami dla zdrowia i funkcjonowania organizmu, dlatego tak ważne jest regularne kontrolowanie stężenia żelaza we krwi. Wsparciem w tym procesie może być kalkulator niedoboru żelaza.
Co oznacza niedobór żelaza?
Badania WHO szacują, że 1,5-1,8 mld osób na świecie ma niedokrwistość z niedoboru żelaza. Dotyczy to: 5% populacji, 20% kobiet miesiączkujących i 30-40% dzieci w krajach rozwiniętych.
Niedobór żelaza świadczy o jego zbyt niskim poziomie w surowicy krwi. Kiedy można uznać, że ilość tego pierwiastka jest niewystarczająca?
Normy żelaza są zależne głównie od płci oraz wieku danej osoby. Przyjmuje się, że jest to średnio:
- 12-16 g/dl żelaza dla kobiet,
- 13-18 g/dl żelaza dla mężczyzn.
Kiedy warto skorzystać z kalkulatora niedoboru żelaza?
Kto powinien monitorować poziom żelaza w swoim organizmie? Warto, by zadbały o to osoby, które:
- cierpią na niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza i rozważana jest u nich suplementacja;
- utraciły znaczną ilość krwi (podczas miesiączki lub w wyniku urazu);
- przeżywają czas wzmożonego wzrostu (w przypadku dzieci);
- stosują dietę ubogą w żelazo (z wyboru - dieta wegetariańska lub z ubóstwa);
- cierpią na zaburzenia wchłaniania żelaza (przy chorobach żołądka i jelit);
- mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, np. w okresie ciąży;
- kobiety, które chcą zaplanować dawkowanie żelaza parenteralnego;
- odczuwają m.in. takie objawy jak:
- osłabienie, senność, męczliwość;
- zaburzenia koncentracji i pamięci;
- pogorszenie nastroju, nerwowość;
- zapalenie języka (i towarzyszące mu upodobanie do jedzenia zimnych potraw, np. lodów);
- zajady;
- swędzenie, suchość, bladość skóry;
- osłabienie kondycji włosów - łamliwość, wypadanie, rozdwojone końcówki;
- osłabienie kondycji paznokci - łamliwość;
- osłabienie odporności;
- obniżenie temperatury ciała;
- spadek apetytu;
- upośledzenie rozwoju;
- omdlenia;
- przyspieszenie pulsu;,
- zawroty głowy, szumy uszne.
Proces wchłaniania żelaza odbywa się w jelicie cienkim, dlatego choroby które dotykają ten odcinek układu pokarmowego, (np. celiakia, choroba Leśniowskiego Crohna) mogą znacznie go utrudniać.
Jak działa kalkulator niedoboru żelaza?
Istnieje możliwość obliczenia niedoboru żelaza we krwi przy użyciu Formuły Ganzoniego. Twórca tej reguły - Dr Andreas M. Ganzoni to lekarz i badacz na Wydziale Chorób Wewnętrznych w Zurychu, w Szwajcarii. Główny obszar jego zainteresowań i działań koncentruje się wokół tematu niedoboru żelaza i transportu tego pierwiastka w osoczu.
Jak obliczyć niedobór żelaza w organizmie? Korzystając z formuły Ganzoniego należy podać przede wszystkim:
- masę ciała wyrażoną w kg, (wykorzystywaną w równaniu Ganzoniego, a także przy ustalaniu zapasów żelaza),
- obecną hemoglobinę wyrażoną w g/L,
- docelową hemoglobinę wyrażoną w g/L.
oraz uwzględnić obecne w organizmie magazyny żelaza, które wynoszą odpowiednio:
- 500 mg dla dzieci i dorosłych powyżej 35 kg lub masie ciała równej tej wartości,
- 15 mg/kg dla dzieci i dorosłych poniżej 35 kg masy ciała.
Obecną hemoglobinę odczytujemy z wyniku morfologii krwi. Jest pod symbolem Hb, HBG lub po prostu hemoglobina.
Docelową hemoglobinę wskazują nam wartości referencyjne dla danego laboratorium umieszczone po prawej stronie od wyniku obecnej hemoglobiny. Jest to zakres od do, więc najlepiej wziąć pośrednią wartość.
Należy uwzględnić,, że wartości referencyjne są inne dla każdego laboratorium (choć oczywiście różnią się między laboratoriami tylko minimalnie) oraz inne dla mężczyzn, kobiet i dzieci.
Stosując formułę Ganzoniego należy masę ciała (kg) pomnożyć przez różnicę hemoglobiny należnej i aktualnej, a następnie pomnożyć przez 0,24 dodane o wartość 500 mg na uzupełnienie zapasów (w przypadku osób o masie ciała 35 kg i równej tej wartości) lub 15 mg/kg (w przypadku osób, których masa ciała wynosi poniżej 35 kg).
Formuła Ganzoniego:
Niedobór żelaza [mg] = masa ciała [kg] x (hemoglobina należna - hemoglobina aktualna) [g/L] x 0,24 + 500 [mg]* na uzupełnienie zapasów
*lub 15 [mg/kg] w zależności od wagi masa ciała.
Skuteczność kalkulatora niedoboru żelaza
Formułę Ganzoniego wykorzystuje się szczególnie wśród osób, które wymagają indywidualnego dostosowania dawkowania żelaza. W idealnych warunkach reguła ta może okazać się pomocna w skutecznym uzupełnianiu niedoborów tego pierwiastka. Narzędzie to wraz z zaleceniami dawkowania żelaza umieszczanymi na etykietach preparatów stosowanych, np. w przypadku leczenia niedokrwistości stanowi cenne źródło informacji.
Po wyliczeniu dawki niedoboru żelaza można przystąpić od jej uzupełnienia, pamiętając przy tym, że wyrównywanie takiego niedoboru we krwi zawsze powinno odbywać się pod kontrolą medyka.
Z racji tego, że niedobory żelaza są dość powszechne, a grupy ryzyka stosunkowo łatwo identyfikowalne, w niektórych przypadkach, w celu ich zapobiegania wskazane jest stosowanie suplementacji.
Jak podają autorzy ,,Żelazne zapasy…” nawet pacjenci bez niedokrwistości odnoszą korzyści z uzupełnienia niedoboru żelaza i odczuwają zwiększoną wydolność swojego organizmu.
Przyjmowanie żelaza drogą doustną uznaje się za najbardziej fizjologiczny sposób uzupełniania niedoborów. Problem polega jedynie na dość słabej wchłanialności tego składnika i jej uzależnienia od czynników zewnętrznych.
W przypadku braku skuteczności działania lub nietolerancji preparatów doustnych, lekarz może podjąć decyzję o leczeniu pozajelitowym, poprzez wlewy dożylne lub zastrzyki domięśniowe.
Warto mieć na uwadze, że kalkulator niedoboru żelaza stanowi jedynie pomoc dla lekarzy i nie może być jedyną wytyczną postępowania w danej sytuacji klinicznej.
Pomocne metody w określaniu niedoboru żelaza
Kalkulator niedoboru żelaza jest metodą wspomagającą w obliczaniu niedoboru żelaza.
Nie jest on jednak w stanie zastąpić wyników badań laboratoryjnych krwi, takich jak:
- stężenie żelaza we krwi;,
- stężenie ferrytyny (białka pełniącego rolę magazynu żelaza, którego ilość;
- odzwierciedla, czy poziom żelaza jest na odpowiednim poziomie – zmniejszenie stężenia ferrytyny świadczy o niedoborze żelaza.);
- średnia masa hemoglobiny w erytrocycie MCH;
- średnia objętość erytrocytu MCV.
Dodatkowo można wykonać również, takie badania, jak:
- stężenie transferyny,
- wysycenie transferyny żelazem,
- całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC).
Przeważnie badanie żelaza we krwi stanowi badanie uzupełniające morfologii krwi, kiedy w jej wynikach pojawiła się zbyt mała liczba erytrocytów, obniżona wartość hematokrytu oraz stężenia hemoglobiny.
Istnieją różne kalkulatory, które warto wykorzystać w przypadku niedoboru żelaza lub ocenie jego stężenia we krwi. Jest to na przykład kalkulator wysycanie tranferyny - białka uczestniczącego w transporcie żelaza w surowicy krwi, którego stężenie jest uzależnione od ilości żelaza. Zmniejszenie wysycenia transferyny świadczy o niedoborze żelaza.
(Pomocny może okazać się również kalkulator przeliczania ilości mikroelementów (pierwiastków) we krwi, który umożliwia zamianę jednostek (mg/dl i µg/dl oraz mmol/l i µmol/l), a tym samym ułatwia porównanie wyników badań z różnych laboratoriów.
Bibliografia:
- E.Gowin, W. Horst-Sikorska Żelazne zapasy - komu w XXI wieku grozi niedobór żelaza? Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2010 https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201003_Farmacja_008.pdf [data dostępu: 18.02.22].
- WHO Global Database on Iron Deficiency and Anaemia, Micronutrient Deficiency, Information System. Geneva: World Health Organization.
- Pietrzak A., Przyczyny i leczenie niedokrwistości w nieswoistych chorobach zapalnych jelit, Klinika Gastroenterologii i Hepatologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa Klinika Gastroenterologii Onkologicznej, Centrum Onkologii — Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa, file:///C:/Users/adembowiecka/Downloads/35396-41744-1-SM%20(7).pdf [data dostępu: 18.02.22].
- Badania biochemiczne, hematologiczne i koagulologiczne [w:] Interna Szczeklika 2019/20. Mały podręcznik, pod red. Piotra Gajewskiego, Kraków 2019, s. 1619.
