Czym są gruczoły potowe i jaką mają budowę?
Gruczoły potowe i łojowe są wytworami tkanki nabłonkowej. To charakterystyczne struktury, które powstają w skórze człowieka i pełnią określone funkcje.
Medyczna definicja gruczołów potowych określa je jako pojedyncze gruczoły cewkowe z charakterystycznym odcinkiem wydzielniczym. Już sama nazwa wskazuje, iż są one odpowiedzialne za wydzielanie potu.
Znajdują się w skórze i posiada je większość ssaków. Gruczoły potowe są pojedynczymi komórkami, zbudowanymi głównie ze wspomnianej tkanki nabłonkowej.
Przechodzą przez wszystkie warstwy skóry i uchodzą do mieszków włosowych lub bezpośrednio na powierzchnię ciała.
Budowa gruczołów potowych jest dość prosta, tak jak mechanizm ich działania. Pojedynczy gruczoł potowy to dwa elementy:
- cewka wydzielnicza, która znajduje się w warstwie siateczkowej skóry, czyli w głębokiej warstwie skóry właściwej;
- przewody wyprowadzające pot, które przechodzą przez kolejne warstwy skóry, aby na koniec wyjść na zewnątrz naskórka.
Cewka wydzielnicza składa się z dwóch rodzajów komórek: jasnych i ciemnych. Każda z nich odpowiada za wydzielanie do potu innych składników.
Komórki jasne gruczołów potowych w skórze wydzielają głównie wodę i elektrolity. Komórki ciemne odpowiadają za wydzielanie do potu białek, które powiązane są z łańcuchem cukrowym.
Najprostszą odpowiedzią na pytanie, co to gruczoły potowe, jest określenie ich jako pojedynczych komórek w skórze człowieka, które ułatwiają wydostanie się potu na zewnątrz w celu wspierania właściwego funkcjonowania całego organizmu.
Reklama
Rodzaje gruczołów potowych
Gruczoły potowe dzielą się na dwa rodzaje:
- gruczoły potowe ekrynowe,
- gruczoły potowe apokrynowe.
Co to są gruczoły potowe ekrynowe? To gruczoły, które odpowiadają głównie za proces termoregulacji całego ciała. To właśnie one regulują produkcję wodnistego potu. Ciekawostką jest, iż w miejscu ich położenia nie pojawiają się włosy, ani gruczoły łojowe.
Niektóre osoby mogą być dotknięte wrodzonym niedoborem tego rodzaju gruczołów. Taki stan objawia się podwyższą temperaturą ciała i może także wskazywać na ich zupełny brak. Gruczoły ekrynowe nazywane są także gruczołami potowymi zwykłymi lub merokrynowymi.
Drugim rodzajem są gruczoły potowe apokrynowe, zwane także zapachowymi, zdecydowanie większe od ekrynowych. Posiadają rozgałęziony i pęcherzykowy kształt. Ich wydzielina jest gęsta i praktyczne bezwonna, ale po jej rozkładzie na skórze pojawia się intensywny zapach.
Najczęściej apokrynowe gruczoły potowe występują w miejscach wrażliwych. Wydzielina tych gruczołów może być przez pewien czas magazynowana.
Pot, który powstaje w wyniku ich działania nie ma związku z termoregulacją (jak w przypadku ekrynowych gruczołów potowych), a pojawia się jako efekt bodźców emocjonalnych, takich jak strach, ból, czy pobudzenie seksualne.
Cechą charakterystyczną dla tego rodzaju jest zmiana aktywności w wydzielaniu potu wraz z wiekiem.
Gruczoły potowe ekrynowe i apokrynowe różnią się od siebie przede wszystkim rozmiarem i aktywnością. Te drugie są zdecydowanie większe u mężczyzn, mniejsze natomiast u ludzi białych w porównaniu z rasą czarnoskórą.
Reklama
Gdzie znajdują się gruczoły potowe?
Sposób rozmieszczenia gruczołów potowych odpowiada za potliwość na określonych partiach ciała. Każdy z nas doświadcza zjawiska pocenia, w mniejszym lub większym natężeniu.
Pot pojawia się w różnych sytuacjach (na przykład podczas wzmożonego wysiłku fizycznego, czy stresu) i na różnych częściach skóry. Lokalizacja potu uzależniona jest od tego, gdzie są gruczoły potowe.
Na powierzchni całej skóry znajdują się gruczoły ekrynowe. Gdzie jest najwięcej gruczołów potowych? W największym natężeniu występują na dłoniach, stopach i czole (jest ich około 2-3 milionów).
Gruczoły potowe na stopach wydzielają zwiększoną ilość potu w czasie biegania, ćwiczeń czy uprawiania innego sportu.
Przyczyną nadmiernej pracy gruczołów na tej partii ciała mogą być także zaburzenia hormonalne lub czynniki genetyczne.
W dużej liczbie pojawiają się gruczoły potowe na twarzy. Efektem ich nieprawidłowej pracy są potówki, które świadczą o zaczopowaniu i nieprawidłowościach w produkcji potu.
Kolejnym miejscem występowania gruczołów potowych jest głowa. Tutaj znajduje się podtyp ekrynowy, który bierze udział w termoregulacji ciała.
Wzmożona praca gruczołów potowych na głowie często doprowadza do jej pocenia w czasie snu, warto zatem myć włosy tak często, jak tego potrzebujemy ze względów estetycznych.
Gdzie jeszcze występują gruczoły potowe? Sporo z nich znajduje się w takich miejscach, jak pępek, okolice narządów płciowych lub brodawek sutkowych i wzgórek łonowy.
To najczęściej gruczoły apokrynowe, które lokalizują się głównie w miejscach owłosionych. Zagęszczenie tych gruczołów można zaobserwować pod pachami.
Reklama
Funkcje gruczołów potowych
Jakie są najważniejsze funkcje gruczołów potowych? Spełniają one trzy podstawowe zadania:
- Biorą udział w procesie termoregulacji poprzez wydzielania potu. Termoregulacja jest niezbędna do utrzymania temperatury ciała w stałej wysokości, która wynosi około 37°C. Pot wydzielany przez gruczoły ekrynowe bardzo szybko się ulatnia. Czynniki zewnętrzne, jak wysoka temperatura, choroba, stres czy nieprawidłowe odżywianie powodują, iż nasza temperatura wzrasta i przekracza wspomniane 37°C. Odpowiedzią na to jest zwiększona produkcja potu. Jego zadaniem jest schładzanie powierzchni ciała, pośrednio także krwi i doprowadzenie do spadku temperatury.
- Uwalniają za pośrednictwem potu szkodliwe dla organizmu substancje. Co usuwają gruczoły potowe? Przede wszystkim mocznik, cholesterol, trójglicerydy, chlorek sociowy, kwasy karboksylowe i kwasy tłuszczowe.
- Chronią skórę (dzięki „wyprodukowanemu” potowi) przed chorobotwórczymi zarazkami. Co wydzielają gruczoły potowe? Gruczoły wydzielają pot, który w 99 proce. jest wodą, a w 1 proc. jonami (głównie chlorkowymi, sodowymi) i dodatkowo produktami materii (mocznik, kwas moczowy i amoniak). Pot wytwarza na powierzchni skóry barierę ochronną, zwaną kwaśnym płaszczem lipidowym. To ona zabezpiecza skórę przed bakteriami, wirusami i grzybami.
Funkcja gruczołów potowych jest nieoceniona w kontroli wytwarzania potu. To dzięki niej organizm jest zabezpieczony przed nadmierną utratą wody i cennych elektrolitów.
Reklama
Zapalenie gruczołów potowych
Choroby gruczołów potowych pojawiają się zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. U tych najmłodszych najczęściej w postaci potówek, czyli pęcherzyków w ujściach gruczołów.
Dorośli często uskarżają się na zapalenie gruczołów potowych, które szybko może przekształcić się w silne stany zapalne.
Co powoduje zapalenie gruczołu potowego pod pachą? Najczęstszą przyczyną są bakterie gronkowca, które przedostały się do gruczołów potowych.
Zakażeniem objętych jest z reguły kilka gruczołów. W efekcie pojawia się więcej guzków zapalnych. Czynnikami, które sprzyjają zapaleniu są: pocenie i niewłaściwa higiena osobista tych miejsc.
Ropne zapalenie gruczołów potowych objawia się w postaci czerwonych bolesnych guzków z naciekami ropnymi na sąsiednich tkankach.
Jak zapobiegać takim stanom? Kluczowe znaczenie ma dbałość o czystość skóry pod pachami. Warto często przemywać to miejsce letnią wodą, a po wzmożonym wysiłku fizycznym okresowo przecierać dwuprocentowym spirytusem salicylowym.
Zatkane gruczoły potowe pod pachą tworzą się przez pojawienie niewielkich pęcherzyków, które zatykają ujścia gruczołów. Taki stan utrudnia wydalanie potu, a zablokowanie gruczołów potowych doprowadza do zaczerwienienia i zapalenia.
Reklama
Jak odblokować zatkane gruczoły potowe?
Leczenie zatkanego gruczołu pod pachą wymaga zastosowania środków antyseptycznych, a w niektórych przypadkach nawet antybiotyków.
Stan zapalny w pierwszej fazie dotyczy mieszków włosowych, a wraz z rozwojem choroby pojawiają się bolesne guzki lub podskórne cysty. Niektóre z nich samoistnie pękają.
W początkowym stadium zapalenia stosuje się okłady rozgrzewające. Jeśli po zmiękczeniu nacieku pojawi się ropa nie należy czekać, aż ropień sam pęknie.
Jak odblokować gruczoły potowe? W niektórych przypadkach konieczne jest nakłucie miejsca chorobowo zmienionego.
Warto udać się z problemem do lekarza dermatologa, który prawidłowo oceni stan zaawansowania choroby. Lekarze w wielu przypadkach wykonują chirurgiczne nacięcie ognisk ropnych.
Aby zapobiegać takim sytuacjom można samemu stosować kilka przydatnych zasad, jak właściwa dbałość o higienę, odpowiednio częste mycie, używanie mydeł zalecanych przez lekarza, czy noszenie przewiewnej odzieży.
Jaki antybiotyk na zapalenie gruczołów potowych jest zalecany? Lekarze przepisują zazwyczaj antybiotyki do stosowania ogólnoustrojowego lub miejscowe. Niektóre z nich w swym składzie zawierają kwas fusydowy, czyli substancję czynną, która uniemożliwia wzrost i namnażanie komórek bakteryjnych.
Reklama
Czy można usunąć gruczoły potowe?
Współczesna medycyna zna metody usuwania gruczołów potowych. Stan nadmiernego wydzielania potu jest dla każdego dość uciążliwy, dlatego warto zasięgnąć w tej kwestii opinii lekarza.
Pierwszym krokiem do ewentualnego usunięcia gruczołów potowych powinna być wizyta u lekarza dermatologa, który dokonuje wstępnej diagnozy i określa, czy jest uzasadniona konieczność wizyty u innego specjalisty.
Wskazaniem do tego typu zabiegu jest nadmierna potliwość, potwierdzona badaniami i wykluczająca przyczyny organiczne (chorobowe), takie jak na przykład cukrzyca, czy guzy nadnerczy.
Oto metody trwałego usuwania gruczołów potowych:
- Laserowe usuwanie gruczołów potowych, które polega na wprowadzeniu światła lasera na miejsce narażone na nadpotliwość i zniszczeniu gruczołów potowych pod wpływem ciepła. Chory poddany jest miejscowemu znieczuleniu, sam zabieg trwa do 20 minut.
- Chirurgiczne usuwanie, które polega na nacięciu skóry w miejscu nadmiernej potliwości i wprowadzeniu w jej głąb lasera. Dzięki wysokiej temperaturze laser niszczy gruczoły potowe, ale ten zabieg ma już charakter inwazyjny.
- Zabieg koagulacji frakcyjnej, który polega na użyciu fal radiowych, dzięki którym dochodzi do termicznego zniszczenia gruczołów potowych. Trwały efekt uzyskiwany jest po serii 4 zabiegów.
Kolejną metodą są iniekcje toksyny botulinowej, ale ten zabieg nie przynosi już trwałych rezultatów i trzeba powtarzać go co 12 miesięcy.
Cały proces polega na wstrzyknięciu odpowiedniej ilości preparatu w konkretne miejsce na ciele. Wstrzyknięcia są często stosowane przy usuwaniu gruczołów potowych na dłoniach i na stopach.
Ile kosztuje usunięcie gruczołów potowych?
Cena usuwania gruczołów potowych jest uzależniona od rodzaju zabiegu, umiejscowienia gruczołów i rodzaju używanego sprzętu.
Koszt laserowego usuwania gruczołów potowych pod pachami wynosi średnio 4 000 zł. Cena usunięcia gruczołów potowych na dłoniach toksyną botulinową wynosi szacunkowo od 1 500 do 2 000 zł.
Podobnie cenowo kształtuje się zabieg na stopach i czole. W przypadku zabiegu przy użyciu fal radiowych jedna sesja kosztuje ok. 1 300 zł. Ten zabieg wymaga trzykrotnego powtórzenia, warto zatem wykupić cały pakiet w niższej cenie.
