Anatomia kości ręki
Układ kostny człowieka to rozbudowany mechanizm złożony z kilkuset części - kości i połączeń między nimi.
Trudno odpowiedzieć na pytanie, ile dokładnie ich jest, bo - co ciekawe - ilość ta zmienia się z wiekiem.
Dzieci i ludzie młodzi mają więcej kości, ponieważ niektóre z nich zrastają się w starszym wieku. Cały układ dzieli się na kilka podstawowych grup:
- kości czaszki,
- kości tułowia,
- kości kończyn dolnych,
- kości kończyn górnych.
Kończyny są najbardziej ruchomymi częściami ciała, a za dotykanie, chwytanie i ruchy precyzyjne odpowiadają kończyny górne. Anatomia dłoni człowieka pozwala mu dotykać, łapać przedmioty i wykonywać wiele codziennych czynności.
Budowa jej kości jest drobna w porównaniu z innymi elementami szkieletu, co umożliwia właśnie precyzję ruchów.
Ile jest kości w dłoni? Z reguły mówi się o 27 niewielkich kościach ręki, połączonych stawami.
Tworzą one niejako trzy części dłoni o następujących nazwach:
- kości nadgarstka (łac. ossa carpalia) - stanowią swego rodzaju połączenie dłoni z kośćmi przedramienia, umożliwiają poruszanie całą dłonią;
- kości śródręcza (ossa metacarpalia) - z jednej strony łączą się z kośćmi nadgarstka, z drugiej - kośćmi palców;
- kości palców (ossa digitorum manus) - czyli tzw. paliczków - dwóch w kciuku i trzech w pozostałych palcach.
Kości dłoni (a szczególnie palców) - z racji dużej ruchomości tej części ciała i jej ciągłej eksploatacji - narażone są na uszkodzenia mechaniczne, w tym złamania. Kości w ręce dotykają także inne schorzenia układu kostnego, jak osteoporoza czy zmiany nowotworowe.
Reklama
Kości nadgarstka
Nadgarstek (carpus) to niewielka część ciała o dość skomplikowanej anatomii.
Ile jest kości nadgarstka? Na tym małym odcinku znajduje się aż osiem drobnych kosteczek, ułożonych w dwóch równoległych względem siebie szeregach.
Szereg bliższy (patrząc od strony promieniowej ku łokciowej) to:
- kość łódeczkowata (os scaphoideum),
- kość księżycowata (os lunatum),
- kość trójgraniasta (os triquetrum),
- kość grochowata (os pisiforme).
Szereg dalszy natomiast tworzą kolejno:
- kość czworoboczna większa (os trapezium),
- kość czworoboczna mniejsza (os trapezoideum),
- kość główkowata (os capitatum),
- haczykowata (os hamatum).
„Łódka płynie, Księżyc świeci, Trójgraniasty Groszek leci”, „Na Trapezie, Trapeziku wisi Główka na Haczyku” - te dwa wierszyki wykorzystywane są do nauki nazw kości nadgarstka i dłoni. Budowa kostna tej części ciała jest na tyle złożona, że skojarzenie terminów przydaje się do zapamiętania wszystkich jej elementów.
Kości nadgarstka są krótkie i obłe w kształcie, a ułożone w taki sposób, że ich powierzchnia grzbietowa jest wypukła, dłoniowa zaś - wklęsła.
Stanowią one miejsce połączenia długich kości przedramienia z podłużnymi kośćmi śródręcza, a ich liczne nierówności zwiększają powierzchnię przyczepu.
Reklama
Kości śródręcza
Śródręcze (metacarpus) to „płaska” część dłoni między nadgarstkiem a palcami.
Ile jest kości śródręcza? Jest to 5 kości długich, ponumerowanych od strony promieniowej (inaczej - od strony kciuka):
- pierwsza kość śródręcza (os metacarpale I) - najkrótsza i najgrubsza z nich,
- druga kość śródręcza (os metacarpale II) - najdłuższa,
- trzecia kość śródręcza (os metacarpale III) - nieco krótsza od drugiej,
- czwarta kość śródręcza (os metacarpale IV) - nieco krótsza od trzeciej,
- piąta kość śródręcza (os metacarpale V) - łącząca się z czwartą oraz z kością haczykowatą nadgarstka.
Zwyczajowo są one oznaczane cyframi rzymskimi, a ich budowa obejmuje trzy wyodrębnione części:
- trzon (corpus),
- podstawę (basis),
- głowę (caput).
Od strony trzonu kości śródręcza łączą się z nadgarstkiem, od strony głowy natomiast - z paliczkami bliższymi. To właśnie te połączenia stawowe są tak dobrze widoczne jako „kostki” podczas zaciskania dłoni w pięść.
Reklama
Kości palców dłoni
Standardowo człowiek posiada po pięć palców u rąk, a ich nazwy to kolejno:
- kciuk (pollex),
- palec wskazujący (index),
- palec środkowy (digitus medius),
- palec serdeczny (digitus annularis),
- palec mały (digitus minimus).
Numeracja palców dłoni rozpoczyna się od kciuka, a kończy na palcu małym. Ich elementem anatomicznym są kości zaliczane do kości długich, tzw. paliczki.
Kciuk posiada dwa paliczki (bliższy i dalszy), natomiast palce od drugiego do piątego - po trzy:
- paliczek bliższy (phalanx proximalis),
- paliczek środkowy (phalanx media),
- paliczek dalszy (phalanx distalis).
Kości palców ręki umożliwiają chwytanie, a ta czynność wykorzystywana jest przez człowieka w życiu codziennym niemal nieustannie.
Paliczki dłoni poruszają się dzięki mięśniom zginacza głębokiego palców i połączeniom stawowym. Cały system sprawia, że ręka jest sprawna i precyzyjna i potrafi wykonywać tak wiele czynności - od prostych po wielce skomplikowane.
Reklama
Stawy dłoni, czyli połączenia kości ręki
Obok kości bardzo ważnym elementem budowy dłoni są stawy. To dzięki tym połączeniom cała dłoń oraz jej poszczególne fragmenty (np. palce) mogą się poruszać, używając do tego siły sąsiadujących mięśni.
Wśród wszystkich stawów dłoni warto wymienić:
- staw promieniowo-nadgarstkowy - staw dłoni o elipsoidalnym kształcie, łączący kość promieniową przedramienia z bliższym szeregiem kości nadgarstka,
- staw śródnadgarstkowy - jest połączeniem kości nadgarstka,
- stawy nadgarstkowo-śródręczne - zlokalizowane są pomiędzy powierzchniami stawowymi drugiego szeregu nadgarstka i powierzchniami stawowymi bliższymi kości śródręcza,
- staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka - łączy kość czworoboczną większą z pierwszą kością śródręcza,
- stawy palców dłoni - występują między paliczkami, czyli kośćmi palców, umożliwiając ich zginanie (z wykluczeniem jednak ruchu obrotowego), mają kulisty kształt.
Anatomia stawów dłoni zapewnia tej części ciała dużą sprawność, jednak z drugiej strony naraża ją również na liczne uszkodzenia mechaniczne, przeciążenia i choroby zwyrodnieniowe.
Reklama
Urazy, choroby i ból kości rąk
Jak już zostało wspomniane, im układ kostny jest bardziej skomplikowany, tym większą precyzję ruchów zapewnia, ale też jest bardziej narażony na uszkodzenia i różne dolegliwości.
Ból kości rąk czy też palców u rąk zdarza się więc dość często, a jego przyczyn może być wiele. Wśród najczęstszych urazów mechanicznych warto wymienić choćby:
- stłuczenie kości ręki, np. śródręcza - dłoń jako bardzo mobilna część ciała często narażona jest na uraz w postaci stłuczenia, któremu ból towarzyszyć może nawet kilka tygodni;
- zwichnięcie ręki - a dokładniej - zwichnięcie jednego z jej stawów, powstaje często na skutek podparcia się ręką podczas upadku, może towarzyszyć mu zerwanie więzadeł lub torebki stawowej, a w jego efekcie - silny ból stawu dłoni;
- skręcenie ręki - w nadgarstku (najczęściej obejmuje więzadło łódeczkowo-księżycowate lub księżycowato-trójgraniaste) lub palca u ręki, skręcenie może powodować nawet długotrwały ból stawów i kości dłoni;
- wybicie palca - kontuzja ręki powstaje często podczas gry w piłkę koszykową, siatkową czy ręczną, ale jest możliwa również podczas innych aktywności;
- jersey finger, palec młotkowy lub młoteczkowaty - uraz polegający na uderzeniu lub zahaczeniu o coś wyprostowanego palca, na skutek czego dochodzi do uszkodzenia ścięgna prostownika przy paliczku dalszym;
- złamanie ręki - jeśli do pęknięć i złamań dochodzi nadmiernie często, może to być spowodowane zwapnieniem kości ręki, które znacząco osłabia i zmniejsza odporność elementów szkieletu.
Choroby kości ręki, powodujące dolegliwości bólowe to przede wszystkim:
- zwyrodnienie kości dłoni - o podłożu genetycznym lub powstałe na skutek przeciążenia rąk; chorobom zwyrodnieniowym towarzyszy często charakterystyczne skrzywienie kości oraz geody - powstające na skutek zwyrodnienia różnej wielkości ubytki w kościach i chrząstkach tworzących staw, co charakterystyczne - bóle zwyrodnieniowe kości ręki często nasilają się w nocy lub podczas odpoczynku;
- guzki Heberdena i Boucharda - uwypuklenia pojawiające się na skutek zmian zwyrodnieniowych palców dłoni, najczęściej pojawiają się u kobiet po 55 roku życia;
- zespół cieśni nadgarstka - bardzo często diagnozowana w ostatnim czasie dolegliwość, spowodowana np. wykonywaniem ciągle tego samego ruchu dłonią podczas pracy; objawia się głównie bólem i drętwieniem ręki - prawej lub lewej, w zależności od tego, która jest bardziej narażona na przeciążenie (rzadziej dotyczy obu dłoni jednocześnie);
- nadżerka kości dłoni - często występuje również w przebiegu choroby zwyrodnieniowej;
- jałowa martwica kości ręki - często dotyczy kości księżycowatej nadgarstka i nazywana jest chorobą Kienböcka;
- okołostawowa osteoporoza kości rąk - wywołuje ból i sztywność dłoni, pojawia się np. w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów;
- zespół de Quervaina - jest to zapalenie ścięgna prostownika nadgarstka, objawiające się dość silnym bólem tej właśnie części ręki, szczególnie podczas prostowania kciuka;
- zespół Sudecka - jego objawem jest zanik kości dłoni i innych części kończyn.
Reklama
Złamanie kości ręki
Ponieważ dłonie „uczestniczą” w większości podejmowanych przez człowieka aktywności, a ponadto używane są w sportach i służą do podparcia przy upadkach - częstym urazem są różnego rodzaju złamania kości ręki.
Wśród nich zdarzają się:
- Złamanie ręki w nadgarstku - nadgarstek jest miejscem, w którym porusza się cała dłoń i jako taki narażony bywa na najpoważniejsze urazy, takie jak złamanie otwarte czy złamanie z przemieszczeniem. Warto przypomnieć, że na jego anatomię składa się aż osiem drobnych kostek, co również predestynuje go do skomplikowanych uszkodzeń. Do złamania na poziomie nadgarstka często dochodzi w sytuacji upadku na wyprostowaną rękę. Zdarza się to w życiu codziennym oraz przy uprawianiu różnych sportów - jeździe na nartach, łyżwach, graniu w piłkę itd. Leczenie po złamaniu obejmuje często operację nadgarstka i jego nastawianie, by zrastające się kości nie uległy deformacji.
- Złamanie kości śródręcza nazywane bywa potocznie złamaniem bokserskim, ponieważ często dochodzi do niego przy silnym uderzeniu dłonią (nie tylko jednak podczas boksowania, ale też przy innych sportach, a nawet codziennych aktywnościach). Objawia się obrzękiem i zasinieniem. Ponieważ ta część dłoni zbudowana jest z pięciu drobnych i cienkich kości, dochodzi niekiedy do wieloodłamowego złamania kości śródręcza. Urazom najczęściej ulega kość zewnętrzna, czyli V (łącząca się z palcem małym).
- Złamanie palca - palec zbudowany z trzech drobnych paliczków także złamać nietrudno. Wystarczy uderzyć w coś mocno wyprostowanym palcem i pęknięcie cienkiej kości gotowe. Złamanie samego palca zwykle dobrze i względnie szybko się goi. Bardziej skomplikowane są np. złamania kości śródręcza i palców, kiedy uszkodzeniu ulega więcej elementów, a niekiedy też przemieszczają się one i ręka zostaje zdeformowana.
Najczęstszymi objawami pęknięcia kości ręki są:
- zasinienie,
- krwiak,
- obrzęk,
- silny ból,
- nasilenie bólu przy dotyku.
Pierwsza pomoc w przypadku złamania kości ręki zależy w pewnym stopniu od rodzaju urazu. Zawsze trzeba wezwać do rannego pogotowie, nigdy jednak nie należy samodzielnie podejmować prób nastawiania kości ani zmieniania ich położenia.
Pomoc przedmedyczna przy zwykłym złamaniu opiera się o unieruchomienie ręki, co zapobiega dalszym urazom. Warto kierować się przy tym tzw. zasadą Potta:
- przy złamaniu kości unieruchomić tę kość i dwa sąsiadujące z nią połączenia stawowe,
- przy złamaniu w stawie unieruchomić staw i dwie przylegające do niego kości.
Przy złamaniu otwartym należy natomiast przede wszystkim spróbować zahamować krwawienie.
Leczenie prostego pęknięcia ogranicza się niekiedy do unieruchomienia uszkodzonego miejsca, jednak złamanie ręki często jest bardziej skomplikowane i wymaga operacji polegającej na składaniu przemieszczonych elementów.
Dolegliwości bólowe, a także inne symptomy, takie jak drętwienie ręki po złamaniu kości przedramienia mogą utrzymywać się nawet kilka tygodni. Wszelkie wątpliwości należy jednak konsultować z lekarzem.
Rehabilitacja po złamaniu ręki i innych urazach
Po urazach polegających na pęknięciu kości, oprócz rozmaitych metod unieruchamiających, takich jak orteza śródręcza, orteza nadgarstka z ujęciem kciuka i inne, z reguły na późniejszym etapie rekonwalescencji stosuje się ćwiczenia rehabilitacyjne.
Jak wygląda i ile trwa rehabilitacja po złamaniu ręki? Na to pytanie trudno jednoznacznie odpowiedzieć, ponieważ powrót do zdrowia zależy od wielu czynników, a m. in. od:
- wielkości pęknięcia,
- skali zmian w strukturze kostnej,
- przebiegu leczenia,
- kondycji pacjenta,
- jego wieku itd.
Rodzaj zalecanych ćwiczeń natomiast zależy też od miejsca złamania. Inaczej wygląda rehabilitacja po złamaniu kości śródręcza, inaczej po złamaniu ręki w nadgarstku, a jeszcze inaczej po złamaniu palca.
Moment rozpoczęcia ćwiczeń oraz ich rodzaj powinien określić lekarz lub rehabilitant. Rekonwalescencja po złamaniu z przemieszczeniem trwa zwykle dłużej niż po prostym pęknięciu kości.
Jak długo zrasta się kość palca ręki? Jeśli złamanie nie jest wieloodłamowe, ani kość nie ulega przemieszczeniu, z reguły wystarczają 3 tygodnie, by pęknięcie się zrosło. Dłużej proces ten może trwać u osób starszych, u których gęstość kości jest mniejsza i zrastanie w związku z tym staje się utrudnione.
Wczesne rozpoczęcie rehabilitacji po złamaniu ręki (szczególnie u dziecka i osoby młodej) daje zwykle świetne rezultaty i pozwala zapobiec deformacji kończyny, przywrócić pełną sprawność i funkcjonalność dłoni.
Domowa rehabilitacja polega przeważnie na wykonywaniu prostych ćwiczeń, np. podobnych do ugniatania ciasta. Niekiedy wystarczy zaciskanie dłoni w pięść i jej prostowanie, innym razem lekarz zaleca ściskanie różnych przedmiotów, np. miękkiej piłeczki.
Aby jak najszybciej odzyskać sprawność, najlepiej postępować zgodnie z zaleceniami specjalisty.
Rak kości dłoni
Nowotwory złośliwe kości najczęściej rozwijają się w obrębie żeber, miednicy, kręgosłupa oraz czaszki. Mogą mieć one postać nowotworów złośliwych lub być przerzutami choroby zlokalizowanej w innych narządach.
Rak kości w obrębie ręki również może występować, często jednak umiejscawia się tam dopiero w późniejszych stadiach. Najczęstsze objawy raka kości (ręki lub innej części szkieletu) to:
- zmiany anatomiczne (narośle, guzy, nieregularne uwypuklenia),
- miejscowe dolegliwości bólowe (często nasilające się nocą lub w czasie odpoczynku),
- ogólne pogorszenie samopoczucia,
- spadek masy ciała,
- niedokrwistość.
Nie każda narośl na kości ręki musi oznaczać zmianę nowotworową. W większości przypadków przyczyna powstawania różnych wypukłości jest inna. Np. narośl lub guz na kości palca ręki może być guzkiem Heberdena, narośl na kości nadgarstka może natomiast okazać się torbielą.
Niemniej jednak niepokojących objawów nigdy nie wolno lekceważyć. Trzeba niezwłocznie skonsultować je z lekarzem celem dokładnego określenia ich podłoża.
RTG kości ręki
Badaniem najczęściej wykorzystywanym do diagnozowania różnych dolegliwości w obrębie kośćca dłoni jest RTG - obrazowe badanie radiologiczne, zwane też prześwietleniem.
Może ono obejmować różne obszary - całą rękę, dłoń, sam nadgarstek itd., w zależności od lokalizacji dolegliwości.
RTG ręki wykonuje się m. in. przy podejrzeniu:
- złamania,
- zwichnięcia,
- stłuczenia,
- różnego rodzaju zmian (guzków, torbieli itd.),
- nieprawidłowości anatomicznych.
Czy na prześwietlenie ręki trzeba mieć skierowania? Chcąc wykonać badanie bezpłatnie (w ramach refundacji NFZ-u) potrzebne jest skierowanie od lekarza rodzinnego lub specjalisty.
Można też zrobić je prywatnie, jednak wówczas trzeba zapłacić. Cena prześwietlenia ręki to zwykle koszt rzędu kilkudziesięciu złotych.
Prześwietlenie ręki można wykonać na każdym etapie pourazowej rekonwalescencji, również kiedy jest ona w gipsie.
Promieniowanie rentgenowskie przenika przez gips, więc nie ma konieczności jego zdejmowania. Inne badania obrazowe, jakie powszechnie stosuje się w diagnostyce urazów i chorób kości ręki to np. rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa.
Przeszczep kości z biodra do ręki
Na skutek niektórych poważniejszych urazów oraz niektórych chorób w kościach mogą wystąpić ubytki, które trzeba uzupełnić, by przywrócić pacjentowi sprawność. Uzupełnia się je materiałami syntetycznymi, materiałem pochodzącym od dawcy lub kośćcem własnym pacjenta, przeszczepianym z innej części szkieletu (przeszczep autogenny).
Kości dłoni człowieka uzupełniane bywają elementami pochodzącymi np. z jego biodra. Przeszczep kości to skomplikowany, kilkuetapowy zabieg chirurgiczny. Niekiedy wymaga też wykonania kompletu badań i przygotowania, np. w postaci odstawienia stosowanych leków czy suplementów diety.
Może być wykonywany w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym, co w dużej mierze zależy od jego rozległości. Najpierw musi zostać przeprowadzone pobranie tkanki kostnej, później odbywa się jej przygotowanie do przeszczepu, a dopiero - jako etap trzeci - jej montaż w miejscu ubytku lub uszkodzenia.
Przy zabiegu przeszczepu kości - choć nie jest on prosty - rzadko występują komplikacje lub powikłania. Wszelkie niepokojące objawy należy jednak niezwłocznie konsultować z lekarzem.
