Mózgowie człowieka
Mózgowie wypełniając jamę czaszki stanowi najważniejszą, centralną część ośrodkowego układu nerwowego. W skład mózgowia wchodzą:
Półkule mózgu zajmują największą część jamy czaszki, jednocześnie przykrywając od góry pozostałe części mózgowia. Mózg człowieka dorosłego waży ok. 1350 g.
Reklama
Mózgowie - budowa anatomiczna
Powierzchnia mózgowia pokryta jest korą mózgu, która poprzez swoje liczne pomarszczenia tworzy wypukłe fałdy, zwane zakrętami. Zakręty te łączą się ze sobą tworząc płaty mózgu. W ten sposób wyróżniamy cztery płaty:
- płat czołowy (łac. lobus frontalis),
- płat ciemieniowy (lobus parietalis),
- płat skroniowy (lobus temporalis),
- płat potyliczny (lobus occipitalis).
W obrębie kory mózgu znajdują się liczne skupiska neuronów - tzw. ośrodki korowe, czyli miejsca odpowiedzialne za przetwarzanie bodźcow. W płacie czołowym występują ośrodki kojarzeniowe, które są miejscem powstawania myśli i pojęć. Tutaj znajduje się również ośrodek ruchu (sterujący każdym naszym ruchem) jak i ośrodek ruchowy mowy (ośrodek Broca).
Uszkodzenie ośrodka Broca powoduje, że chory nie jest w stanie wykonać skoordynowanych ruchów, koniecznych do mówienia, mimo, że rozumie on to co inni do niego mówią, a także potrafi poruszać językiem i wargami, czy fałdami głosowymi. W obrębie płata skroniowego znajduje się ośrodek słuchu i czuciowy mowy (ośrodek Wernickiego).
Przy uszkodzeniu ośrodka czuciowego mowy, człowiek nie rozumie mowy, mimo zachowanego słuchu. Płat ciemieniowy związany jest z ośrodkiem czucia zaś w płacie potylicznym zlokalizowany jest ośrodek wzroku.
Powierzchnia podstawna mózgowia swym kształtem odpowiada powierzchni wewnętrznej podstawy czaszki. W części środkowej tej powierzchni znajduje się m.in. gruczoł wydzielania wewnętrznego – podwzgórze (hypothalamus) oraz przysadka (hypophysis).
Reklama
Móżdżek człowieka
Móżdżek (cerebellum) leży w tylnym dole czaszki, a ku przodowi od niego spoczywa pień mózgu. Móżdżek jest narządem odpowiedzialnym za utrzymywanie równowagi i koordynację ruchów. To dzięki niemu jesteśmy w stanie wykonywać płynne i precyzyjne ruchy oraz możemy uczyć się różnych zachowań motorycznych, tj. chodu czy jazdy na rowerze.
W móżdżku znajduje się most Varola, zbudowany z włókien nerwowych i skupień istoty szarej. Most jest strukturą łączącą śródmózgowie i korę mózgową z móżdżkiem i rdzeniem przedłużonym.
Interesujący jest sposób, w jaki kontaktują się te struktury – przekazywanie impulsów z kory mózgowej do kory móżdżku odbywa się „na skos”, czyli lewa półkula mózgu wysyła impulsy nerwowe do prawej półkuli móżdżku i na odwrót.
Jeśli natomiast zostaną pobudzone określone części móżdżku, to taki stan wpływa hamująco lub pobudzająco na korę mózgową. Taka droga przewodzenia jest możliwa dzięki strukturze określanej jako twór siatkowaty. Biegnie od międzymózgowia aż do rdzenia kręgowego i jego zadaniem jest kontrola narządów czucia, utrzymanie świadomości i stanu czuwania, zwiększanie wrażliwości receptorów, regulacja napięcia mięśni szkieletowych i ma wpływ na wiele ośrodków czynności wegetatywnych.
Reklama
Pień mózgu
Na pień mózgu składają się:
- śródmózgowie
- most (pons)
- rdzeń przedłużony (medulla oblongata).
W pniu mózgu, a dokładnie w obrębie rdzenia przedłużonego, znajdują się ważne dla życia ośrodki, odpowiedzialne za utrzymanie podstawowych funkcji życiowych. Znajdują się tam:
- ośrodek oddychania,
- ośrodek regulujący pracę serca, ciśnienie tętnicze, temperaturę organizmu,
- ośrodek kichania, wymiotów i kaszlu.
W obrębie śródmózgowia, mostu i rdzenia przedłużonego znajdują się jądra nerwów czaszkowych, a także twór siatkowaty, który reguluje stan snu i czuwania. Rdzeń przedłużony (medulla oblongata) łączy się z rdzeniem kręgowym (medulla spinalis).
Reklama
Mózg
Mózg człowieka składa się z prawej i lewej półkuli. Półkule mózgowe (kresomózgowie) to właściwa część mózgu, osadzona na pniu mózgu. Obie półkule oddzielone są od siebie podłużną szczeliną mózgu, a w jej zagłębieniu leży ciało modzelowate, zwane również spoidłem wielkim mózgu.
Ciało modzelowate składa się z kolana, pnia i płata ciała modzelowatego (genu corporis callosi, truncus corporis callosi et splenium corporis callosi) oraz promienistości ciała modzelowatego (radiatio corporis callosi). Przekazuje ono min. informacje między prawa i lewą półkulą mózgu.
Na każdej z półkul można wyróżnić trzy powierzchnie i cztery bieguny. Wyróżniono powierzchnie:
- górno – boczną (wypukłą),
- przyśrodkową,
- podstawową,
a także bieguny (płaty): czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Taki podział jest bardzo pomocny przy lokalizacji poszczególnych ośrodków w mózgu odpowiedzialnych za konkretne funkcje.
Wewnątrz leżąca istota biała zbudowana jest z włókien nerwowych kojarzeniowych, spoidłowych i rzutowych. Pierwsze z nich tworzą drogi kojarzeniowe, które łączą ze sobą różne ośrodki w tej samej półkuli mózgu. Włókna spoidłowe budują drogi spoidłowe zespalające takie same ośrodki leżące w obu półkulach mózgowych. Zdecydowanie najliczniejszym skupieniem dróg spoidłowych jest tzw. ciało modzelowate.
Włókna rzutowe (zgrupowane w drogi rzutowe) stanowią połączenie kory mózgu z ośrodkami pnia mózgu i rdzenia kręgowego. Można je podzielić funkcjonalnie na drogi wstępujące (czyli czuciowe), które przewodzą informacje do OUN, oraz drogi zstępujące (czyli ruchowe), które przekazują informacje i instrukcje do efektorów w całym ciele i powodują powstanie reakcji na odebrane bodźce.
Taki system wysyłania i odbierania informacji buduje łuki odruchowe. Łuki zbudowane na planie prostego schematu: drogi ruchowe mają początek w korze mózgu, a koniec w efektorach (narządach wykonawczych, np. mięśniach lub gruczołach), natomiast drogi czuciowe biegną od receptorów do kory mózgowej.
Istota szara mózgu, nosząca nazwę kory, stanowi u człowieka około 80% masy całego mózgu. Leżąca zewnętrznie w stosunku do istoty białej, penetruje do warstwy wewnętrznej, w związku z tym oprócz różnego rodzaju włókien w istocie białej znajdują się różnokształtne skupiska komórek nerwowych tworzące struktury zwane jądrami podkorowymi, które zawierają ośrodki układu pozapiramidowego i układu limbicznego.
W samej korze mózgowej znajdują się okolice mające wpływ na poszczególne czynności ruchowe, czuciowe i wegetatywne, zwane ośrodkami korowymi (np. w płacie potylicznym znajduje się ośrodek wzroku).
Powierzchnia kory mózgowej jest pofałdowana i tworzy uwypuklenia zwane zakrętami, ograniczone przez zagłębienia określane jako bruzdy i szczeliny. Do najważniejszych zakrętów kory mózgowej należą:
- Zakręt przedśrodkowy (ośrodek ruchów dowolnych),
- Zakręt zarodkowy (ośrodek czynności czuciowych),
- Zakręt obręczy (obszar koordynujący złożone czynności autonomicznego układu nerwowego),
- Zakręty potyliczne (ośrodek wzroku),
- Zakręt skroniowy górny (ośrodek słuchu).
Pozostałe obszary kory mózgowej stanowią pole kojarzeniowe, którego głównymi funkcjami jest scalanie czynności różnych ośrodków kory mózgowej oraz zapamiętywanie wrażeń. Ogólnie można powiedzieć, że kora mózgowa sprawuje nadrzędną funkcję nad czynnością ośrodków położonych w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym.
Międzymózgowie obejmuje wzgórze, stanowiące główny ośrodek podkorowy czucia, i podwzgórze. Obszar ten warunkuje spełnianie wszystkich czynności zależnych od autonomicznego układu nerwowego, np. połykanie.
W podwzgórzu znajdują się ośrodki regulujące temperaturę ciała, metabolizm białek, cukrów, tłuszczów i soli mineralnych. Tu leżą ośrodki także ośrodki głodu i sytości regulujące łaknienie. Podwzgórze kontroluje działalność wewnątrzwydzielniczą przedniego płata przysadki mózgowej przez wydzielanie regulatorowych substancji zwanych statynami i libertynami. Dodatkową funkcją jest produkcja dwóch hormonów: wazopresyny i oksytocyny, które uwalniane są z tylnego płata przysadki.
Wzgórze jest swoistą centralą koordynacyjną i stacją przekaźnikową, która łączy sygnały biegnące między kresomózgowiem i tyłomózgowiem, ośrodkiem wzrokowym i innymi ośrodkami półkul mózgowych.
Śródmózgowie jest połączeniem między móżdżkiem, między mózgowiem i mostem. Przez jego wnętrze biegnie kanał, zwany wodociągiem mózgu, łączący komorę trzecią z czwartą. Mieszczą się tu podkorowe ośrodki wzroku i słuchu, które odpowiedzialne są za ruchowe i wegetatywne odruchy na bodźce świetlne i akustyczne, np. szybkie zwężenie źrenicy oka pod wpływem intensywnego strumienia światła.
Rdzeń przedłużony jest najbardziej z tyłu położona częścią mózgu. Jego górną granicą jest brzeg mostu, a w dół przechodzi płynnie w rdzeń kręgowy. Ta część mózgu jest skupiskiem wielu ośrodków nerwowych odpowiedzialnych za szereg funkcji odruchowych, m. in. ośrodek oddechowy, naczynio-ruchowy, ssania, żucia, połykania, wymiotów, kichania, mrugania, kaszlu czy wydzielanie potu.
