Czym są naczynia włosowate? Rodzaje i podział
Naczynia włosowate to najmniejsze ze wszystkich naczyń wchodzących w skład krwiobiegu, będące jednocześnie jednym z najważniejszych jego elementów.
Dzięki mikroskopijnym rozmiarom docierają do niemal wszystkich komórek, przekazując im niezbędne składniki energetyczne oraz umożliwiając wymianę gazową.
W medycznej terminologii nazywane są też włośniczkami lub kapilarami.
Układ krwionośny człowieka składa się z naczyń o różnej wielkości i pełniących różne zadania.
Oprócz tych największych, a więc tętnic i żył, występują też drobniejsze struktury zapewniające tzw. mikrokrążenie. Są wśród nich naczynia włosowate, które łączą małe tętniczki z drobnymi żyłkami.
Choć mieszczą one zaledwie 7 procent całej krwi znajdującej się w obiegu, są one niezwykle ważne, a ich liczba jest ogromna. W całym organizmie znajduje się kilka miliardów włośniczek.
Na każdy milimetr kwadratowy tkanki przypada przeciętnie około 600 takich naczyń, przy czym w obszarach wykazujących większe zapotrzebowanie na tlen, takich jak mózg i mięsień sercowy i ich liczba może dochodzić nawet do 3 tysięcy.
Łączna powierzchnia naczyń włosowatych w ciele człowieka wynosi około 1500 metrów kwadratowych (wszystkie dane: E Ziółko).
Włośniczki powstają w procesie angiogenezy, polegającym na tworzeniu się nowych naczyń na bazie starych. Mechanizm ten z największą siłą zachodzi w okresie prenatalnym, ale także w późniejszych fazach życia, zwłaszcza w czasie intensywnego wzrostu.
U zdrowego człowieka jest on samoograniczający się i fizjologiczny, wiąże się z rozwojem organizmu oraz zapewnia jego odnowę. Możliwa jednak jest też angiogeneza patologiczna, związana z chorobami nowotworowymi.
Powstające wówczas nieprawidłowe kapilary obrastają guz, zwiększając jego ukrwienie, natlenienie oraz odżywienie, co de facto ułatwia jego wzrost.
Kapilary są znane anatomom i lekarzom od dawna. Za ich odkrywcę jest uważany znany włoski naukowiec Marcello Malpighi, żyjący w XVIII wieku – zaobserwował je pod mikroskopem w czasie badań nad przepływem krwi.
Rodzaje naczyń włosowatych
Istnieją różne rodzaje włośniczek. Pierwszy, najbardziej ogólny podział, wyszczególnia naczynia włosowate krwionośne oraz limfatyczne. Te pierwsze przewodzą krew, drugie zaś limfę (chłonkę), czyli płyn tkankowy.
Ze względu na budowę i umiejscowienie, wyróżnia się trzy typy naczyń włosowatych o ścianie:
- ciągłej - mają jednolity nabłonek, bez widocznych „okienek”; są słabo przepuszczalne, występują między innymi w mięśniach, gruczołach, mózgu, płucach,
- okienkowej - w ich budowie widoczne są niewielkie pory; charakteryzują się dobrym przepuszczaniem większych cząsteczek, znajdują się przede wszystkim w nerkach i jelitach,
- nieciągłej (zatokowe) - mają liczne duże otwory, które zapewniają im bardzo dużą przepuszczalność; ich zagłębie stanowią takie narządy, jak wątroba i śledziona.
Oprócz tego istnieje też podział odnoszący się do sieci, jakie tworzą kapilary. Mogą to być sieci:
- tętniczo-żylne: najczęściej spotykane, zaczynające się w tętniczkach, a kończące w żyłkach,
- żylno-żylne: łączą żyłki tworząc tak zwany układ wrotny wątroby,
- tętniczo-tętnicze: łączą tętnice w nerkach.
Reklama
Budowa naczyń włosowatych
Budowa naczyń włosowatych jest względnie prosta. Mają one tylko jedną warstwę zbudowaną z komórek nabłonka. W związku z tym ich ściany są bardzo cienkie, najcieńsze spośród wszystkich naczyń.
Najmniejsza jest też całkowita średnica, która wynosi od 7 do 15 mikromerów (mniej więcej jedna setna milimetra). Najcieńsze z tętniczek są około 10 razy szersze.
Mikroskopijne rozmiary, a także liczne zakręty widoczne w sieci naczyń przekładają się na minimalne tempo przepływu krwi (zaledwie pół milimetra na sekundę).
Na powierzchni kapilarów znajdują się większe lub mniejsze pory, za pomocą których realizowana jest wymiana gazów i innych substancji pomiędzy krwiobiegiem, a tkankami.
Te cechy naczyń włosowatych ułatwiają sprawne oddawanie tlenu, pobieranie dwutlenku węgla oraz przekazywanie produktów przemiany materii.
Włośniczki są taka małe, że ich ewentualne uszkodzenia zwykle nie są niebezpieczne dla życia człowieka, aczkolwiek defekty te mogą być widoczne w postaci pojawiających się na skórze nieestetycznych wybroczyn.
Wyjątek stanowią kapilary zlokalizowane w tak wrażliwych miejscach, jak mózg czy naczynia wieńcowe serca - w tym przypadku konsekwencje mogą być poważniejsze.
Reklama
Gdzie występują naczynia włosowate?
Naczynia włosowate występują w większości tkanek ustroju. Tworzą one gęstą sieć oplatającą i unaczyniająca narządy wewnętrzne, znajdują się też między innymi w mięśniach i zewnętrznych powłokach ciała, w tym w skórze.
Co do zasady, większe ich ilości znajdują się w tych narządach, których praca jest bardzo intensywna. Silnie unaczynione są w szczególności nerki oraz wątroba, a także serce i mózg.
Występowanie włośniczek jest tak powszechne, że łatwiej jest wymienić te struktury, w których się one nie znajdują. A są to m.in. rogówka i soczewka oka, chrząstka oraz powierzchniowy nabłonek wielowarstwowy płaski.
Reklama
Funkcje naczyń włosowatych. Do czego służą?
Kapilary mają ogromne znaczenie dla prawidłowego działania organizmu.
Podstawowe funkcje naczyń włosowatych to:
- wymiana gazowa - kapilary dostarczają do komórek tlen oraz odbierają z nich dwutlenek węgla;
- odżywianie komórek - poprzez włośniczki są dostarczane substancje odżywcze, w tym między innymi glukoza, aminokwasy, kwasy tłuszczowe;usuwanie zbędnych produktów przemiany materii z komórek, które poprzez krwiobieg trafiają do narządów takich jak np. nerki, a następnie są wydalane z organizmu;
- termoregulacja - naczynia włosowate uczestniczą w procesie służącym utrzymaniu stałej ciepłoty ciała. Rozszerzając się powodują zwiększony przepływ krwi i nasilone odprowadzanie ciepła na zewnątrz. Zwężając się ograniczają przepływ krwi i pomagają zatrzymać ciepło w organizmie;
- regulacja ciśnienia krwi - zwężające się włośniczki stawiają większy opór przepływającej krwi, zwiększając jej ciśnienie, kiedy zaś rozszerzają się, opór maleje, a ciśnienie spada;
- udział w reakcji immunologicznej organizmu – w czasie infekcji przepuszczalność drobnych naczyń rośnie, dzięki czemu ułatwiony jest transport komórek układu odpornościowego (limfocytów) oraz przeciwciał do miejsc objętych zakażeniem i stanem zapalnym;
Jak więc widać, rolą naczyń włosowatych jest niebagatelna. Mimo prostej budowy, biorą one udział w niezwykle skomplikowanych zadaniach, zapewniając ustrojowi możliwość funkcjonowania w zdrowiu i równowadze.
Reklama
Choroby naczyń włosowatych. Jakie są przyczyny?
Naczynia włosowate mogą chorować. Istnieją bardzo różne dolegliwości obejmujące tę część układu krwionośnego, w tym między innymi:
- teleangiektazje – rozszerzenia naczyń krwionośnych widoczne na powierzchni skóry pod postacią czerwonych „nitek” lub większych rumieni;
- zapalenia naczyń włosowatych – różne choroby autoimmunologiczne prowadzące do uszkodzeń kapilarów;
- naczyniaki – niegroźne, niezłośliwe zmiany nowotworowe wywodzące się z włośniczek.
Choroby naczyń włosowatych, a także inne czynniki, takie jak naturalne starzenie się organizmu, czy niedobory witaminy C, mogą powodować ich nieszczelność i kruchość, wskutek czego przestają one skutecznie wypełniać swoje funkcje, może też dochodzić do obrzęków, zakrzepów, zaburzeń ciśnienia krwi, nieprawidłowego działania układu odpornościowego i wielu innych konsekwencji.
Zapalenie naczyń włosowatych. Jak się objawia?
Zapalenie naczyń włosowatych to pojęcie ogólne i zbiorcze, odnoszące się do różnego typu schorzeń. Są one zaliczane do grupy układowych zapaleń naczyń, występujących na podłożu autoimmunologicznym (powodowanych autoagresją układu odpornościowego względem zdrowych struktur własnego ciała).
Należą do nich między innymi:
- mikroskopowe zapalenie naczyń – stan zapalny włośniczek, a także małych tętniczek i żyłek, występujący w szczególności w kłębuszkach nerkowych oraz płucach, czasem też w innych narządach. W przebiegu choroby dochodzi do martwicy w obrębie naczyń.
Główne objawy to: gorączka, bóle mięśniowo-stawowe, osłabienie, spadek masy ciała. Po kilku miesiącach dochodzi do powikłań narządowych. Najczęstszym w nich jest martwicze zapalenie kłębuszków nerkowych, a w dalszej konsekwencji – niewydolność nerek.
Zmiany w płucach powodują duszność, kaszel i krwioplucie. Dodatkowo mogą wystąpić zaburzenia w układzie nerwowym (polineuropatie) oraz chroniczne bóle mięśni i stawów.
Natomiast na powierzchni skóry pojawiają się wybroczyny. Mikroskopowe zapalenie naczyń należy do grupy rzadkich chorób autoimmunologicznych. Jego podłoże stanowi agresja układu odpornościowego przeciw substancjom zawartym w cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych. Przyczyna tego zaburzenia nie jest znana;
- ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń – choroba dawniej znana jak ziarniniak Wegenera, obejmująca przede wszystkim struktury znajdujące się w nerkach, płucach i górnych drogach oddechowych.
Symptomy schorzenia są bardzo zróżnicowane. Początkowo występuje gorączka, osłabienie, nieżyt nosa, krwotoki z nosa, zapalenie zatok przynosowych. Rozwija się stan zapalny tchawicy, oskrzeli, płuc, czemu towarzyszy duszność, kaszel, świszczący oddech, krwioplucie.
Także i w tym przypadku często dochodzi do kłębuszkowego zapalenia nerek, możliwa jest też utrata wzroku. Na skórze widoczne są wybroczyny;
- eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (dawniej zespół Churga i Strauss) – choroba alergiczna, w przebiegu której może występować niedrożność naczyń krwionośnych oraz krwawienia do sąsiadujących z nimi tkanek.
Bezpośredni patomechanizm polega na gromadzeniu się granulocytów kwasochłonnych (białe krwinki zwane też eozynofilami) w ścianach naczyń, wskutek czego rozwija się stan zapalny.
W wielu przypadkach dochodzi do niszczenia włośniczek i powstawania tzw. ziarniników. Pierwszym objawem są zmiany skórne (grudki, zasinienie, świąd). Następnie rozwija się atopowe zapalenie śluzówki nosa, występują też symptomy astmy.
W kolejnych fazach choroby występują bóle brzucha i biegunki, zapalenie zatok, plamica skórna, zaburzenia rytmu serca, nasilenie astmy;
- zespół Goodpasture’a – choroba powodowana aktywnością przeciwciał skierowanych przeciw błonie podstawnej naczyń włosowatych w kłębuszkach nerkowych i pęcherzykach płucnych.
Pierwsze objawy przypominają grypę (gorączka, osłabienie, spadek masy ciała, ból brzucha, biegunka). Finalnie dochodzi do ostrej niewydolności oddechowej oraz ostrej niewydolności nerek;
- zapalenie naczyń związane z IgA czyli plamica Schönleina-Henocha – schorzenie dotykające w głównej mierze dzieci.
Stan zapalny obejmuje włośniczki, tętniczki i żyłki w nerkach, jelitach i w skórze. W jego wyniku dochodzi do krwawień, czego efektem są m.in. czerwone wykwity na powierzchni ciała, a także krwawe stolce oraz krwiomocz.
Reklama
Leki na naczynia włosowate. Kiedy są konieczne?
Ze względu na duże zróżnicowanie chorób dotykających naczynia włosowate, stosuje się bardzo różne leki, działające zarówno na przyczyny występujących nieprawidłowości, jak też ich objawy.
Początek treści sponsorowanej
Przy pierwszych objawach przeziębienia warto zastosować lek, który działa kompleksowo i łączy w swoim składzie substancje o działaniu przeciwbólowym i sprzyjającym poprawie odporności. Dobrym przykładem będzie lek zawierający salicylamid. Działa przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie oraz przeciwbólowo. Przy infekcji należy uzupełnieniać witaminę C, która wspomaga odporność organizmu. Ponadto należy pamiętać o rutozydzie, który wzmacnia naczynia krwionośne i przedłuża działanie wit. C. Kliknij tutaj i sprawdź lek na przeziębienie i grypę.
Koniec treści sponsorowanejW przypadku chorób autoimmunologicznych o charakterze zapalnym, celem nadrzędnym jest obniżenie aktywności układu odpornościowego, dlatego pacjenci powinni przyjmować tzw. leki immunosupresyjne, takie jak na przykład cyklofosfamid.
W zastosowaniu są też silne środki o działaniu przeciwzapalnym, przede wszystkim glikokortykosteroidy. Leczenie teleangiektazji w skrajnych przypadkach może wymagać poddania się procedurom zabiegowym, takim jak skleroterapia czy laserowe zamykanie naczynek.
Jednak w wielu przypadkach wystarczające będzie uszczelnianie naczyń włosowatych za pomocą prostych środków farmakologicznych.
Do substancji mających zbawienny wpływ na szczelność, wytrzymałość i elastyczność włośniczek, należy witamina C. To właśnie jej niedobór jest jedną z przyczyn występujących zaburzeń.
Powszechnie znana i stosowana substancja odgrywa ważną rolę w procesach syntezy kolagenu, stanowiącego ważnych składnik budulcowy różnych struktur ciała, w tym między innymi naczyń włosowatych.
Poza tym jest ona znanym antyoksydantem, który chroni komórki przed stresem oksydacyjnym powodowanym przez wolne rodniki (szkodliwe reaktywne formy tlenu).
Witaminę C warto przyjmować razem z rutozydem, naturalną substancją zaliczaną do glikozydów flawonoidowych.
Ma ona podobne działanie (zwiększa szczelność naczyń włosowatych), a w dodatku chroni witaminę C przed utlenieniem, zwiększając czas jej działania i poprawiając wchłanianie. Ze względu na efekt synergii, składniki te często są ze sobą łączone w lekach.
