Anatomia rzepki
Rzepka (z łaciny – patella) stanowi płaską, trójkątną kość o zaokrąglonych brzegach. To największa tzw. trzeszczka w organizmie ludzkim. Obok kości udowej i piszczelowej wchodzi ona w skład największego stawu człowieka – stawu kolanowego. Natomiast staw rzepkowo-udowy utworzony jest z rzepki i kości udowej.
Gdzie jest rzepka w kolanie? Ta struktura umieszczona jest w przedniej części kolana. W wyproście oraz w trakcie zginania kolana stanowi ona częściową osłonę kłykci udowej. Przez swoją lokalizację jest ona, niestety, narażona na różne urazy.
Jak zbudowana jest rzepka? Anatomiatej kości przedstawia się następująco: rzepka łączy się ze ścięgnem mięśnia czworogłowego uda i sytuuje się do przodu, patrząc od dolnego końca kości udowej. Budowa rzepki obejmuje powierzchnię przednią, tylną, trzy brzegi i wierzchołek. Ten ostatni element jest skierowany w dół, natomiast podstawa rzepki – w górę. Z tyłu rzepki obserwuje się dwudzielną powierzchnię stawową. Do przedniej powierzchni rzepki natomiast doklejone jest ścięgno mięśnia czworogłowego uda.
Co to jest rzepka już wiadomo, a jakie funkcje pełni? Przede wszystkim ochrania ona kolano, a także przenosi obciążenia dynamiczne, przy takich czynnościach jak np. skakanie, bieganie czy kucanie. Ponadto dzięki rzepce mięsień czworogłowy uda może pracować pod większym kątem.
Reklama
Dlaczego rzepka boli?
Ból rzepki stanowi objaw informujący, że staw kolanowy nie funkcjonuje tak jak trzeba. Może mieć to związek z wystąpieniem jakiegoś urazu mechanicznego, czy innego rodzaju uszkodzenia. Może też świadczyć o stanie zapalnym, zmianach zwyrodnieniowych, wadach wrodzonych lub nabytych, czy chorobach występujących w ustroju.
Ból rzepki w kolanie może oznaczać, że doszło do takich schorzeń i uszkodzeń, jak m.in.:
- boczne przyparcie rzepki,
- tzw. kolano skoczka (w wyniku którego pojawia się uszkodzenie więzadła rzepki),
- tzw. kolano kinomana (czyli zapalenie stawu rzepkowo-udowego, do którego może dojść na skutek przykurczu mięśni, czy nierównomiernej pracy kolan),
- tzw. kolano biegacza (to uszkodzenie dotyczy struktur okalających rzepkę).
Ponadto może dojść do takich poważniejszych urazów, jak m.in. zwichnięcie rzepki, pęknięcie rzepki, czy jej złamanie. Jeszcze inne uszkodzenie rzepki może polegać na konflikcie rzepkowo-udowym, powstałym w wyniku przeciążeń po uprawianiu sportu czy wręcz przeciwnie – na skutek bezruchu.
Jeśli w porę nie podejmie się odpowiedniego leczenia, które na początku wielu urazów opiera się przede wszystkim na rehabilitacji, może dojść do stanu określanego jako chondromalacja rzepki. Oznacza to uszkodzenie chrząstki stawu rzepkowo-udowego.
Reklama
Urazy rzepki
Warto pochylić się bardziej nad kilkoma z wyżej przedstawionych przypadków. Jednym z nich jest złamana rzepka. To uszkodzenie najczęściej występuje na skutek bezpośredniego urazu, czyli np. silnego uderzenia, czy upadku na rzepkę kolanową. Może mieć też miejsce złamanie przeciążeniowe (zwykle obserwowane u mniejszych dzieci) oraz zwichnięcie urazowe rzepki. Złamania lokalizują się w górnej lub dolnej części rzepki albo też w brzegu bocznym czy przyśrodkowym rzepki. Taki uraz rzepki można rozpoznać po jej bólu, który ma charakter uciskowy, a ponadto po obrzęku umiejscowionym nad kolanem, niekiedy także po krwiaku wewnątrzstawowym. Pacjent często nie jest w stanie wyprostować nogi w kolanie. Nieraz do złamania dochodzi przesunięcie rzepki w kolanie.
Jeśli do takiego przemieszczenia dojdzie bez złamania, wówczas ma miejsce tzw. lateralizacja rzepki. Ta kontuzja kolana zwykle dotyka osoby aktywne fizycznie. Objawia się ona bólem rzepki w części przedniej, trudnością z przesuwaniem rzepki do wewnątrz kolana, problemami z wchodzeniem po schodach, wykonywaniem przysiadów, chrzęstem rzepki przy poruszaniu się oraz uczuciem przeskakiwania rzepki.
Inna kontuzja rzepki, wcześniej wspomniana, to zwichnięcie tej kości. Ten uraz polega na wymknięciu się rzepki z rowka pomiędzy kłykciami kości udowej i jej poprzecznym przemieszczeniem się. Zwichnięciem rzepki może zakończyć się np. nagły skręt nogi, czy silne uderzenie bezpośrednio w kolano.
Reklama
Leczenie uszkodzeń rzepki
Leczenie uszkodzeń związanych z rzepką jest uzależnione od rodzaju urazu, jego rozległości, stanu ogólnego pacjenta, jego wieku, dotychczasowej aktywności fizycznej, itp. Zanim zostanie ustalona metoda kuracji, najpierw ma miejsce dokładna diagnostyka. Oprócz badania fizykalnego wsparciem dla lekarza są badania obrazowe, takie jak RTG rzepki, USG, tomografia komputerowa czy też rezonans magnetyczny. Na podstawie wyników badań i obserwacji pacjenta dobierany jest sposób terapii dla danego chorego.
Przykładowo w przypadku złamania rzepki bez przemieszczenia leczenie opiera się na opatrunku gipsowym, założonym na wyprostowanym kolanie. Jeśli złamanie nastąpiło z przemieszczeniem, bądź ma ono charakter wieloodłamowy, taka sytuacja wymaga, by została przeprowadzona operacja rzepki. Rehabilitacja po obu typach terapii jest nieodzowna.
Z kolei standardowym postępowaniem przy zwichniętej rzepce jest nastawienie, punkcja stawu wraz z pozbyciem się krwiaka i unieruchomienie stawu na około 4 tygodnie. Niektóre przypadki zwichnięć kwalifikują się do operacji (artroskopowej rekonstrukcji troczków rzepki).
Reklama
Rehabilitacja rzepki
Rehabilitacja rzepkistanowi koronne działanie, od którego często zaczyna się leczenie urazów tej części stawu kolanowego. Fizjoterapia bazuje na przywróceniu balansu mięśniowego, dzięki któremu rzepka zostanie prawidłowo ustawiona, a jej ruchomość – przywrócona. Stosuje się tutaj, zależnie od typu urazu, jego rozpiętości, czasu trwania, kondycji chorego, itp., takie rodzaje terapii jak np. terapia manualna, fala uderzeniowa oraz laser wysokoenergetyczny. Z pomocą może w wielu przypadkach przyjść kinesiotaping, czyli plastrowanie, które zmienia tor ruchu rzepki, czy też obniża jej przyparcie w stawie rzepkowo-udowym.
Ćwiczenia po złamaniu rzepki muszą być dobrane do konkretnego pacjenta i jego urazu. Z reguły taki trening opiera się na zoptymalizowaniu aktywności głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego, rozciąganiu pasma biodrowo-piszczelowego i głowy bocznej mięśnia czworogłowego oraz stabilizacja miednicy.
Ponadto warto wprowadzić do codziennego życia ruch, dopasowany do rodzaju uszkodzenia stawu kolanowego lub go odpowiednio zmodyfikować, a także trzeba zadbać o zmniejszenie masy ciała, jeśli zachodzi taka konieczność.
