Budowa układu kostnego
Wszystkie kości mieszczące się w ciele człowieka nazywane są:
- szkieletem,
- kośćcem,
- układem kostnym,
- układem kostno-szkieletowym.
Anatomia układu kostnego człowieka jest dość skomplikowana i – co ciekawe – zmienia się z wiekiem. Dopiero w dorosłości zrastają się niektóre trzony z nasadami, w dzieciństwie stanowiące odrębne elementy. Na starość niektóre kości czaszki scalają się w jedną część. Nastolatek ma zatem ponad 350 kości, osoba dorosła – 206, a starsza może mieć ich jeszcze mniej.
Układ kostny człowieka tworzą różne rodzaje kości:
- długie – m.in. kość piszczelowa, udowa, strzałkowa, ramienna, łokciowa, obojczyk oraz kość promieniowa,
- krótkie – kości stępu i nadgarstka,
- płaskie – np. kości czaszki, mostek oraz łopatki,
- pneumatyczne – np. sitowa, czołowa, szczękowa oraz klinowa,
- różnokształtne – m.in. kosteczki słuchowe czy kręgi kręgosłupa.
Budowa układu kostnego człowieka podlega różnym podziałom. Najbardziej podstawowy mówi o dwóch jego częściach głównych:
- szkielecie osiowym, składającym się w czaszki, kręgosłupa, mostka i żeber,
- kończyn dolnych i górnych wraz z ich obręczami.
Cały układ kości człowieka dzieli się dodatkowo na kilka grup:
- kości czaszki,
- kości tułowia,
- kości kończyn górnych,
- kości kończyn dolnych.
Różnice w budowie pomiędzy kończyną górną i dolną wynikają z ich odmiennych czynności. Kończyna górna jest przede wszystkim narządem chwytnym umożliwiającym wykonywanie precyzyjnych ruchów takich jak pisanie lub szycie. Natomiast kończyna dolna, ściśle połączona z kośćcem osiowym, pełni funkcję narządu podpory i lokomocji, dlatego jej kości są większe, grubsze i masywniejsze od kości kończyny górnej.
Reklama
Funkcje układu kostnego
Układ kostny człowieka pełni kilka bardzo istotnych dla całego organizmu funkcji. Po pierwsze – jako całość – stanowi podtrzymujące, twarde rusztowanie i warunkuje odpowiednią postawę ciała. Jest także miejscem przyczepu mięśni, których skurcze wywołują ruch, odgrywa więc w procesie poruszania jedną z kluczowych ról.
Kolejną bardzo ważną funkcją układu kostnego jest ochrona narządów wewnętrznych. Większość organów jest miękka, a ich odporność na mechaniczne uszkodzenia – ograniczona. Twardy szkielet otaczający narządy jest ich tarczą, chroni je przed uszkodzeniami, uciskami itd. Ze względu na tę funkcję tak mocne i twarde są kości czaszki – chronią najbardziej unerwiony i najważniejszy organ „sterujący” całym organizmem – mózg.
Zadaniem kośćca jest również magazynowanie cennych dla całego organizmu substancji i mikroelementów, takich jak choćby wapń, fosfor czy magnez. To kolejna rola sprawiająca, że prawidłowe funkcjonowanie układu kostnego jest ważne dla ogólnego stanu zdrowia człowieka.
Reklama
Choroby układu kostnego
Podobnie, jak wszystkie układy organizmu człowieka, tak i układ kostny narażony jest na różne dolegliwości, choroby i dysfunkcje. Tym, co dokucza ludziom najczęściej, to bóle kręgosłupa, których przyczyny mogą być rozmaite. Przede wszystkim wymienić należy:
- przeciążenia i nadwerężenia,
- skrzywienia i wady postawy,
- rwa kulszowa (nacisk na nerw kulszowy spowodowane wypukliną),
- zmiany zwyrodnieniowe (powstawanie narośli kostnych, zwykle związane z wiekiem),
- osteoporoza („rozrzedzenie” kości osłabiające je i zmniejszające ich odporność),
- dyskopatia (pojawienie się przepukliny powodującej ucisk na nerw).
Kręgosłup jako najbardziej obciążony element szkieletu, najbardziej narażony jest na te dolegliwości, jednak zwyrodnienia czy osteoporoza to choroby całego układu kostnego człowieka. Mogą one umiejscowić się właściwie we wszystkich kościach, bez względu na ich rodzaj.
Choć większość zmian chorobowych w kościach (jak np. wszelkie zwyrodnienia) charakterystycznych jest dla podeszłego wieku, to istnieją także dziecięce choroby układu kostnego, np. krzywica, która rozwija się u dzieci z powodu niedoboru witaminy D.
W kościach mogą także umiejscawiać się zmiany nowotworowe, co zdarza się i u pacjentów dorosłych, i u dzieci. Żadnych utrzymujących się dłużej dolegliwości bólowych nie można więc lekceważyć, a wszelkie niepokojące objawy związane z układem kostnym należy konsultować z lekarzem.
Reklama
Układ kostny stopy
Stopy, choć w stosunku są wielkości całego ciała, są dość małe, muszą unosić całego człowieka i odpowiadają w dużej mierze za jego przemieszczanie się. To dlatego ich budowa jest bardzo złożona. Układ kostny stopy to 26 kości połączonych 33 stawami, co zapewnia jej ogromną sprawność i ruchomość. Stopa dzieli się na trzy części:
- stęp – składający się z siedmiu kości – piętowej, skokowej, sześciennej, łódkowatej oraz trzech kości klinowatych (bocznej, pośredniej, przyśrodkowej),
- śródstopie – pięć kości długich, z jednej strony połączonych z kośćmi stępu, z drugiej – z kośćmi palców,
- palce – zbudowane z 14 kości, z czego paluch składa się z dwóch paliczków (bliższego i dalszego), a kolejne palce z trzech (bliższego, środkowego i dalszego).
Kości stępu połączone są stawem skokowym z układem kostnym nogi, a dokładnie – kośćmi podudzia.
Reklama
Układ kostny dłoni
W podobnym stopniu, co anatomia stopy, skomplikowany jest układ kostny dłoni. Dłoń posiada złożoną budowę, dzięki której możliwe jest chwytanie oraz precyzyjne ruchy umożliwiające wszelkie codzienne czynności.
Układ kostny ręki to zatem 27 drobnych kości składających się na nadgarstek, śródręcze oraz palce. Nadgarstek zbudowany jest z ośmiu kości ułożonych w dwóch szeregach. Pierwszy szereg (umiejscowiony bliżej przedramienia) to:
- kość łódeczkowata,
- kość księżycowata,
- kość trójgraniasta,
- kość grochowata,
natomiast w drugim szeregu znajdują się:
- kość czworoboczna większa,
- kość czworoboczna mniejsza,
- kość główkowata,
- kość haczykowata.
Śródręcze to pięć kości długich, z których każda z jednaj strony styka się z kośćmi nadgarstka, a z drugiej – z jednym paliczkiem. Budowa palców dłoni podobna jest do budowy palców stóp. Kciuk składa się z dwóch paliczków (bliższego i dalszego), natomiast pozostałe palce – z trzech (bliższego, środkowego i dalszego).
Reklama
Układ kostny dziecka
Kości tworzą się właściwie już na początku życia płodowego. Około 4-6. tygodnia ciąży powstają ogniska chrząstkowe, natomiast po 7. tygodniu tkanka chrzęstna zaczyna być zastępowana przez kostną.
Kości dziecka ulegają najszybszemu przyrostowi od narodzin do 3. roku życia, dlatego tak ważna jest wówczas dbałość o zdrową, zbilansowaną dietę dostarczającą kościom i całemu organizmowi mikroelementów ważnych dla prawidłowego funkcjonowania.
Do którego roku życia rozwija się układ kostny? Szczytową masę kościec osiąga dopiero około 35. roku życia człowieka, jednak to masa kostna osiągnięta we wczesnym dzieciństwie warunkuje stan kości w życiu dorosłym.
Można wyróżnić kilka etapów rozwoju kości u dziecka i osoby dorosłej:
- szybki wzrost w dzieciństwie i młodości,
- umacnianie masy i siły kości (między 25. a 35. rokiem życia),
- okres stabilizacji tkanki kostnej (do 50-60. roku życia),
- okres degradacji w wieku podeszłym.
Mówi się, że dzieci mają więcej kości niż dorośli, ponieważ w niektórych kościach ich trzony z nasadami zrastają się dopiero później, a do momentu zrośnięcia traktowane są jako odrębne elementy szkieletu.
