Co to jest śpiączka farmakologiczna?
Śpiączka farmakologiczna jest stanem głębokiej nieprzytomności i nieświadomości, w który pacjent zostaje wprowadzony za pomocą podanych dożylnie silnych leków nasennych, takich jak midazolam lub propofol.
W odróżnieniu od śpiączki patologicznej, której przyczyną są bezpośrednie uszkodzenia struktur mózgu lub zaburzenia metaboliczne pośrednio wpływające na ośrodkowy układ nerwowy, w tym przypadku dochodzi do procesu od początku do końca poddanego kontroli.
Śpiączka farmakologiczna ma charakter zamierzony i celowy. Wprowadzenie w śpiączkę farmakologiczną jest rozwiązaniem radykalnym, ale zwiększającym szansę udanej terapii za pomocą dostępnych metod farmakologicznych oraz operacyjnych w stanach skrajnych. Co istotne, wybudzenie ze śpiączki farmakologicznej jest procesem względnie prostym i krótkotrwałym, zależnym od woli i decyzji lekarza opiekującego się chorym.
Reklama
Po co śpiączka farmakologiczna?
Po co wprowadza się pacjenta w stan śpiączki farmakologicznej? Najczęściej jest ona wywoływana po to, by:
- dezaktywować poszczególne funkcje mózgu, zmniejszając tym samym jego zapotrzebowanie na tlen oraz stabilizując ciśnienie,
- ułatwić pacjentowi oddychanie za pomocą respiratora, znosząc naturalne odruchy organizmu przeszkadzające mechanicznej wentylacji,
- wyeliminować odczuwanie bólu o skrajnym natężeniu,
- zredukować wydzielanie szkodliwego hormonu stresu.
Wskazaniem do wprowadzenia w stan śpiączki są ciężkie schorzenia oraz urazy, takie jak:
- niewydolność krążeniowo-oddechowa (np. u pacjentów z ciężkim śródmiąższowym zapaleniem płuc wywoływanym przez koronawirus SARS-CoV-2, a także z zawałem serca czy zatorem płucnym),
- urazy mózgu, zarówno wywołane czynnikami zewnętrznymi, jak też wewnętrznymi,
- ciężkie uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
- obrażenia wielonarządowe oraz rozległe i głębokie poparzenia u ofiar wypadków, pożarów etc.,
- wielogodzinne, poważne zabiegi operacyjne.
Reklama
Wprowadzenie w śpiączkę farmakologiczną
Wprowadzenie w śpiączkę farmakologiczną jest procedurą, którą z oczywistych względów wykonuje się w warunkach szpitalnych, najczęściej na oddziale intensywnej terapii. Z technicznego punktu widzenia proces ten polega na podaniu pacjentowi leków anestetycznych. W Polsce jest to propofol, substancja należąca do grupy fenoli, powszechnie używana przez specjalistów z zakresu anestezjologii, uważana za bezpieczną i zapewniającą duże możliwości kontroli stanu sedacji chorego.
Leki podawane są poprzez ciągły wlew dożylny, tak długo, jak pacjent ma pozostawać w stanie uśpienia. Wykorzystywana do tego celu jest pompa infuzyjna. Dodatkowo, w wielu przypadkach choremu podaje się leki zwiotczające mięśnie. Mają one obezwładniać układ oddechowy, tak by nieprzytomny pacjent lepiej współpracował z respiratorem, do którego zostaje podpięty.
Reklama
Jak wygląda wybudzanie ze śpiączki farmakologicznej?
W odróżnieniu od śpiączki patologicznej, która jest w tej materii całkowicie nieprzewidywalna, powrót do przytomności i pełnej świadomości jest kwestią decyzyjności lekarza – jeśli ogólny stan pacjenta na to pozwala, w każdej chwili może zostać zaordynowane jego wybudzenie. W sensie technicznym jest ono równie proste, jak wprowadzenie w śpiączkę.
Wystarczy zaprzestać podawania środków nasennych, by pacjent zaczął się budzić. Oczywiście nie znaczy to, że z automatu odzyska pełnię świadomości czy zdolności intelektualnych. Wiele zależy bowiem od spustoszeń, które w jego organizmie wywołało schorzenie stanowiące wskazanie do wprowadzenia w stan śpiączki. Dotyczy to zwłaszcza uszkodzeń mózgu.
Reklama
Ile trwa wybudzanie ze śpiączki farmakologicznej?
Zazwyczaj zaledwie kilkanaście minut od czasu odłączenia pompy infuzyjnej – tyle czasu potrzebuje organizm pacjenta, by zacząć przestawiać się na samodzielne funkcjonowanie. Nie ma przy tym znaczenia to, jak długo chory pozostawał w stanie nieświadomości.
Należy przy tym pamiętać, że czas trwania śpiączki farmakologicznej to przeciętnie od kilku dni do jednego miesiąca, a praktycznie nigdy powyżej 6 miesięcy – granica pół roku uznawana jest za nieprzekraczalną ze względu na ryzyko nieodwracalnych zmian w mózgu, a wręcz stanowiących o tak zwanej śmierci mózgowej.
Reklama
Pamięć po śpiączce farmakologicznej
Co czuje pacjent w śpiączce farmakologicznej? Dokładnie tego nie wiadomo, choć są teorie mówiące o tym, że stan nieświadomości nie jest tak głęboki, jak przyjęło się uważać, i że chory może odbierać bodźce ze świata zewnętrznego, choć nie ma możliwości jakiejkolwiek reakcji na nie.
Na pewno śpiączka nie jest stanem całkowitego wyłączenia mózgu. Ludzka pamięć po śpiączce farmakologicznej przechowuje dziesiątki wspomnień – wszystko wskazuje na to, że w czasie głębokiej nieświadomości umysł generuje realistyczne omamy i urojenia. Dowodzą tego liczne świadectwa wybudzonych pacjentów.
Powszechnie w tym kontekście przywoływane są wspomnienia prof. Jana Sandorskiego spisane w postaci tekstu naukowego (Rojenia towarzyszące śpiączce farmakologicznej, Anestezjologia i Ratownictwo 2013;7). Profesor opisał aż 10 tego typu rojeń zachowanych w swojej pamięci, przedstawiających obrazy na wpół realistyczne, na wpół surrealistyczne, częściowo mające zakorzenienie w jego życiorysie, ale przeważnie całkowicie od niego oderwane. Wszystkie łączyła niezwykła szczegółowość:
„Ląduję na lotnisku w miejscowości przypominającej mi z autopsji stolicę wysp Tonga – Nukualofa. Czeka na mnie samochód, który wiezie mnie do szklanego budynku położonego malowniczo nad morską zatoką. Czekają na mnie ubrani w białe kitle mężczyźni, których biorę za lekarzy (…)”
„Jadę archaiczną kolejką przez podmiejskie okolice. W pewnym momencie pociąg przejeżdża przez zabezpieczoną drutem kolczastym bramę i zatrzymuje się. Wysiadam i samotnie zmierzam w stronę namiotu cyrkowego. Wchodzę do środka i zauważam, że sufit namiotu jest tak nisko zawieszony, że chodzenie pod nim w pozycji pionowej jest niemożliwe. Pochylam się i zauważam, że w namiocie znajduje się bardzo dużo leżących na podłodze ludzi (…)”.
Reklama
Powikłania po śpiączce farmakologicznej
Choć jest ona powszechnie uznaną procedurą medyczną i jest stosowana w celu ratowania życia, wiązać się może z występowaniem wielu skutków ubocznych.
Powikłania po śpiączce farmakologicznej najczęściej obejmują układ mięśniowo-szkieletowy, naczyniowo-krwionośny, metaboliczny, nerwowy, psychiczny, a także zewnętrzne warstwy ciała.
W sytuacji, gdy pacjent nieruchomo przebywa na szpitalnym łóżku, mimo prowadzonych działań rehabilitacyjnych i opiekuńczych narażony jest na takie problemy, jak:
- ograniczenie ruchomości stawów
- zanik mięśni całego ciała
- odleżyny i owrzodzenia, zwłaszcza w okolicach podudzi i odcinka krzyżowego kręgosłupa
- choroba zakrzepowa
- niedotlenienie narządów wewnętrznych
- zakażenia narządów wewnętrznych
- infekcje górnych dróg oddechowych
- zaburzenia psychiczne – stany depresyjne i lękowe.
