Co to jest aseptyka i czym różni się od antyseptyki?
Określenie „antyseptyczne” powszechnie kojarzy się z odkażaniem i jest to skojarzenie jak najbardziej prawidłowe, jednak we współczesnej medycynie rozwinęły się dwa modele postępowania - aseptyka i antyseptyka, których definicje nieco się różnią.
Aseptyka to zespół czynności mających na celu zachowanie jałowości środowiska zewnętrznego - pomieszczeń, narzędzi, leków, preparatów, środków opatrunkowych itd.
Przestrzeganie zasad aseptyki zmniejsza ryzyko przedostania się chorobotwórczych drobnoustrojów wewnątrz przerwanych tkanek, czyli do wszelkiego rodzaju ran, zabezpieczając je przed zakażeniem.
Co to w takim razie jest antyseptyka i czym różni się od aseptyki? Antyseptyka to z kolei zespół działań odkażających, mających na celu zlikwidowanie drobnoustrojów obecnych w naruszonych tkankach.
Na czym polegają te działania? Przede wszystkim na miejscowym stosowaniu środków o właściwościach bakteriobójczych, antywirusowych i przeciwgrzybiczych, takich jak np. oktenidyna.
Różnica między aseptyką i antyseptyką polega więc na tym, że pierwsza z nich zapobiega przedostaniu się drobnoustrojów do rany, druga zaś - niszczy już te istniejące.
Ponadto aseptyka to postępowanie wobec środowiska zewnętrznego, a antyseptyka -wobec tkanek żywego organizmu.
Reklama
Historia aseptyki i antyseptyki. Kto był pionierem w tej dziedzinie?
Jeszcze dwieście lat temu pojęcia aseptyki i antyseptyki były ludziom obce.
Historia tych dziedzin nie jest więc bardzo długa, jednak na przestrzeni stosunkowo niewielu lat, poczynił się ogromny postęp, podobnie zresztą jak w wielu innych gałęziach medycyny.
Skąd w ogóle nazwy omawianych modeli postępowań?
Otóż mają one związek z sepsą - chorobą polegającą na zbyt silnej reakcji organizmu na rozwijające się w nim zakażenie (anti-sepsis, czyli niejako „przeciwko sepsie”, a w uproszczeniu -przeciwko zakażeniu).
Historia aseptyki sięga połowy XIX wieku, kiedy to położnik Filip Semmelweis zaobserwował związek między gorączką połogową a pracami w… prosektorium.
Ciekawostką było to, że na oddziale, na którym porody odbierali lekarze i studenci prowadzący również badania prosektoryjne, umierało znacznie więcej kobiet w połogu niż na oddziale, gdzie pracowały wyłącznie położne.
Semmelweis doszedł do wniosku, że zanieczyszczenia w postaci tzw. „trupiego jadu” przenoszone na niemytych dłoniach, prowadzą do zakażeń u kobiet rodzących.
Wydał w związku z tym nakaz mycia rąk w chlorowanej wodzie przed kontaktem z rodzącymi, co zmniejszyło ich śmiertelność pięciokrotnie.
W historii antyseptyki kluczową rolę odegrał natomiast angielski chirurg Józef Lister.
Zadanie ułatwił mu Francuz Ludwik Pasteur, który w 1860 roku odkrył bakterie ropotwórcze - paciorkowce i gronkowce.
Po kilku latach od tego odkrycia Lister zastosował na rany kwas karbolowy, co skutecznie zahamowało ich ropienie i zniwelowało objawy zakażenia.
Kto zatem wprowadził zasady antyseptyki w chirurgii i innych dziedzinach medycyny?
To właśnie Lister jako pierwszy zaczął wyjaławiać sale operacyjne i narzędzia używane do zabiegów chirurgicznych, jednak miano twórcy antyseptyki naukowej przypada Pasteurowi, jako odkrywcy bakterii odpowiedzialnych za rozwój zakażeń.
Reklama
Aseptyka i antyseptyka w pielęgniarstwie
Współczesna medycyna, dzięki powszechnemu zastosowaniu takich środków jak antybiotyki czy leki immunosupresyjne, ratuje życie pacjentów w sytuacjach, które dawniej prowadziły do nieuchronnej śmierci.
Z drugiej jednak strony - podawanie tego rodzaju leków osłabia odporność organizmu na chorobotwórcze działanie wszechobecnych drobnoustrojów, dlatego tak ważne stało się przestrzeganie zasad aseptyki i antyseptyki w pielęgniarstwie.
Mają one na celu ograniczenie kontaktu przerwanej tkanki z bakteriami, wirusami i grzybami odpowiedzialnymi za rozwój zakażenia, również w sytuacjach, w których naturalna odporność organizmu na ich działanie zostaje osłabiona.
Schemat postępowania w aseptyce obejmuje:
- dezynfekcję dłoni personelu medycznego,
- sterylizację narzędzi używanych do przeprowadzania wszelkiego rodzaju zabiegów,
- przygotowanie sali operacyjnej itd.
Dawniej, kiedy podczas operacji i innych zabiegów (np. pobierania krwi) posługiwano się narzędziami wielorazowego użytku, wszystkie musiały być za każdym razem poddawane jałowieniu.
Dziś wiele z nich zastąpiły narzędzia jednorazowe, jednak wciąż dezynfekcji poddaje się sprzęty wykorzystywane więcej niż raz (endoskopy, kamery itd.).
Reklama
Przykłady aseptyki i antyseptyki. Gdzie są wykorzystywane?
Pielęgniarze i pielęgniarki to nie jedyna grupa zawodowa, która z metodami aseptyki i antyseptyki styka się na co dzień.
Przykłady ich wykorzystania są powszechne we wszystkich właściwie dziedzinach medycyny oraz w kosmetyce.
Najbardziej typowe przykłady stosowania aseptyki można znaleźć:
- w chirurgii - ponieważ wykonywanie zabiegów chirurgicznych wiąże się z ingerencją w żywą tkankę, aseptyka w sali operacyjnej jest absolutnie niezbędna, by zmniejszyć ryzyko groźnego zakażenia operowanych narządów, również przy chorobach nowotworowych, kiedy odporność organizmu bywa osłabiona podawaniem silnych leków, chemioterapii itd.,
- w stomatologii - wszelkie narzędzia wprowadzane do wnętrza jamy ustnej pacjenta muszą być sterylnie czyste, a bezbakteryjne postępowanie ma nie dopuścić do przenoszenia chorobotwórczych drobnoustrojów,
- w szpitalu - ponieważ szpital jest miejscem szczególnie narażonych na występowanie bakterii, wirusów czy grzybów, ciągłe odkażanie powierzchni i obecnych w niej przedmiotów jest konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjentom,
- w ratownictwie medycznym - personel medyczny oraz sprzęt wożony przez karetki pogotowia musi być jałowy i w każdej chwili gotowy do użycia,
- w gabinecie kosmetycznym - podczas wszelkiego rodzaju zabiegów fryzjerskich i kosmetycznych również może dojść do zakażenia bakteryjnego lub grzybiczego, dlaczego używane narzędzia powinny być sterylizowane.
Aseptyka i antyseptyka powszechnie stosowane są również w warunkach domowych.
Przemywanie rany, odkażanie zranionej skóry czy dezynfekcja przyborów do obcinania paznokci i skórek, to proste czynności zmniejszające ryzyko wystąpienia zakażeń, które wielu ludzi wykonuje na co dzień.
Środki pomocnicze pomagające przestrzegać zasad aseptyki i antyseptyki kupić można w aptece.
Są to np. jałowe materiały opatrunkowe czy środki o działaniu odkażającym do stosowania miejscowego. Przykładem są spraye i żele z oktenidyną -substancją o wielowymiarowym działaniu:
- antybakteryjnym,
- antywirusowym,
- przeciwgrzybicznym.
Środki takie jak oktenidyna używane są zarówno w szpitalach, przez wykwalifikowany personel medyczny, jak i przez samych pacjentów w domowym zaciszu.
Można je bezpiecznie aplikować na otarcia, rany czy skaleczenia u osób w każdym wieku i dzięki temu uniknąć groźnych powikłań w postaci ropnego zakażenia i towarzyszących mu symptomów, takich jak obrzęk, gorączka, dolegliwości bólowe.
