Czym jest i jak wygląda arcydzięgiel litwor?
Arcydzięgiel litwor znany również jako dzięgiel litwor to roślina lecznicza z rodziny selerowatych. Jej łacińskie określenie to: Archangelica officinalis oraz Angelica archangelica.
W medycynie ludowej występuje pod wieloma nazwami zwyczajowymi, m.in. takimi jak: angelika, anielski korzeń, archangielski korzeń, anielskie ziele, dzięgiel wielki czy ziele Ducha Świętego.
Arcydzięgiel rośnie dziko na terenach Europy i Azji, preferując przede wszystkim miejsca wilgotne i górzyste. Dorasta do 2,5 m wysokości. Charakteryzuje się grubą łodygą i pierzastymi liśćmi o długich ogonkach. Kwiaty tej rośliny zebrane są w kuliste, zielonkawo-zielone baldachy złożone.
Niektórzy dostrzegają podobieństwo między arcydzięgielem litworem a barszczem Sosnowskiego, jednak rośliny można rozróżnić m.in. po ich liściach. U tej pierwszej są długie, pierzaste, osadzone na wydłużonych ogonkach, natomiast w przypadku tej drugiej liście są większe i zakończone ząbkami. Ponadto, arcydzięgiel litwor ma bardziej kuliste kwiatostany, natomiast kwiatostany barszczu Sosnowskiego przypominają parasol. Barszcz Sosnowskiego zwykle osiąga do 5 metrów wysokości, przez co jest większy od opisywanej tu rośliny.
Co ciekawe, od nazewnictwa tej rośliny pochodzi wiele nazw geograficznych, np. Litworowa Przełęcz, Litworowy Staw Gąsienicowy czy też Dolina Litworowa.
Największą popularność arcydzięgiel litwor zdobył w XV wieku, kiedy to Europę dziesiątkowały kolejne epidemie. Wówczas stanowił lekarstwo stosowane do zwalczania dżumy, cholery i dyzenterii.
Reklama
Na czym polega uprawa arcydzięgla litwora?
W Polsce występują dwa podgatunki tej rośliny. Pierwszy z nich to arcydzięgiel lekarski, często rosnący w górach. Drugi natomiast preferuje klimat nadmorski i pasy rzek, gdzie można go spotkać. To dzięgiel litwor nadbrzeżny.
W środowisku naturalnym znajduje się pod częściową ochroną. Do 2014 roku był objęty ścisłą ochroną, z uwagi jego częste zrywanie w celach zielarskich. Z tego powodu znacznie lepiej postawić na samodzielną uprawę arcydzięgla litwora. Dzięki niej uzyskuje się korzenie i kłącza, które należy przechowywać w suchych, ciemnych i chłodnych miejscach.
Rozmnażanie tej rośliny odbywa się w rozsadniku albo wprost po wysianiu nasion do gruntu. Najlepszym terminem na wysiewanie nasion arcydzięgla jest końcówka lipca. Z kolei sadzenie do gruntu powinno odbywać się na początku sierpnia. Nasiona należy posadzić tuż po tym, jak osiągną dojrzałość, ponieważ po około 3 miesiącach tracą już zdolność do kiełkowania.
Odpowiednim miejscem do posadzenia tej rośliny są okolice płotu, ponieważ po wytworzeniu łodygi może ona wymagać podpory.
Anielski korzeń dobrze znosi średnio żyzną glebę o dużej przepuszczalności. Gdy przekwitnie, a nasiona dojrzeją, ścina się go przy samej ziemi. Zbiór korzeni prowadzony jest rok po wysiewie, najczęściej w październiku. Najpierw należy ściąć część naziemną, a dopiero potem ostrożnie wykopać korzeń. Potem wystarczy go umyć, a po osuszeniu przeciąć wzdłuż.
Reklama
Jakie są właściwości arcydzięgla litwora? Zastosowanie
Podstawowym surowcem zielarskim jest tu korzeń arcydzięgla. W jego składzie znajdziemy m.in.:
- kumaryny,
- estrogeny,
- flawonoidy,
- garbniki,
- minerały - potas i cynk,
- skrobia,
- pentadekan, dzięki któremu arcydzięgiel litwor ma przyjemny i charakterystyczny zapach,
- pektyny,
- żywice,
- cukry,
- fitosterole,
- kwasy organiczne.
Jego wpływ na organizm docenił już Syreniusz, lekarz, botanik i profesor Akademii Krakowskiej. Przypisał mu działanie poprawiające humor i odpędzające trudne emocje. Rzeczywiście, wśród właściwości arcydzięgla wymienić można zmniejszanie poziomu stresu. Wyciągi z rośliny litwora uspokajają, łagodzą drażliwość i wspierają zasypianie.
Wywar z korzenia arcydzięgla ułatwia odkrztuszanie, zmniejsza ból gardła i kaszel, a dodatkowo wpływa na szybsze gojenie się ran. Ma też właściwości przeciwreumatyczne i łagodzące dolegliwości bólowe mięśni i stawów.
Właściwości korzenia arcydzięgla mogą wykorzystać również osoby, które chcą schudnąć, ponieważ roślina wspiera przemianę materii, a przy tym pomaga w usuwaniu toksyn z organizmu.
Gorzki smak wyciągów alkoholowych i wodnych z korzenia arcydzięgla litworu stymuluje wydzielanie śliny, soku żołądkowego oraz wytwarzanie żołądkowych enzymów trawiennych (m.in. pepsyny). Niweluje wzdęcia, zaparcia i zmniejsza odbijanie. Dzięgiel litwor pobudza też apetyt, co sprawia, że można podawać go np. osobom, które cierpią na jego brak.
Zioło w istotny sposób wpływa na układ odpornościowy, działa przeciwgrzybiczo, rozgrzewająco i napotnie. Znajduje więc zastosowanie jako środek na wzmocnienie organizmu przy ogólnym spadku odporności i przy przeziębieniu.
Roślina jest pomocna również w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz w schorzeniach skórnych. Wykorzystuje się ją do zewnętrznej pielęgnacji w przypadku łuszczycy, atopowego zapalenia skóry, bielactwa czy łupieżu. Arcydzięgiel litwor znajduje zastosowanie w kosmetyce jako środek do pielęgnacji skóry trądzikowej.
Cechą charakterystyczną arcydzięgla litwora jest intensywny, słodko-korzenny smak oraz przyjemny zapach. Roślina ta jest miododajna.
Reklama
Jak stosować arcydzięgiel litwor?
Z korzenia arcydzięgla litworu przygotowuje się:
- doustne wywary, w tym nalewki. Dobowa porcja nie powinna przekraczać 1,5 g wyciągu doustnego;
- okłady zewnętrzne - aby arcydzięgiel litwor miał działanie przeciwbólowe, rozgrzewające oraz przeciwdziałające nerwobólom i bólom mięśniowym, należy rozpuścić kilka kropli w oleju. Tak uzyskany olejek wystarczy wetrzeć w skórę. Maksymalna ilość olejku z arcydzięgla na dzień to około 10-20 kropli;
- płukanki - polecane w stanach zapalnych gardła i jamy ustnej. Płukanki stosuje się z jego wyciągów.
To także składnik wielu suplementów diety, dostępnych w formie tabletek.
Litwor to nie tylko roślina lecznicza. Znajduje on również zastosowanie w przemyśle spożywczym, np. w cukiernictwie. Można wykorzystać jego łodygi maczane w cukrze do ozdabiania ciast i tortów. Łodygi i ogonki to z kolei surowiec, który sprawdzi się do produkcji konfitury. Z rośliny można też przygotować likier albo tzw. dzięgielówkę, czyli nalewkę z arcydzięgla litworu, znaną w przeszłości na Podhalu i na Litwie.
Z rośliny warto też pozyskać miód, który charakteryzuje się ostrym smakiem i jasnym kolorem.
Reklama
Przeciwwskazania do stosowania arcydzięgla litwora i skutki uboczne
Każda roślina, w tym również zioło arcydzięgla, może wywołać działania niepożądane. Dzieje się tak w przypadku nadwrażliwości na zawarte w nim substancje.
Wyciągi z arcydzięgla litwora zawierają takie związki jak: furanokumaryna, ksantotoksyna oraz angelicyna. Zwiększają one wytwarzanie pigmentu w skórze po wystawieniu jej na działanie promieniowania słonecznego. Wykazują również działanie fotodynamiczne. Mogą też powodować przekrwienie, obrzęki oraz powstanie pęcherzy nawet po krótkotrwałym naświetlaniu.
Obecnie brak rzetelnych badań, które potwierdzałyby bezpieczeństwo stosowania arcydzięgla w przebiegu ciąży lub podczas karmienia piersią. Z tego też powodu należy z tego zrezygnować w tym czasie albo sięgać po niego jedynie po konsultacji lekarskiej. Jak twierdzi A. Ściborowicz, wyciąg z omawianej rośliny może powodować skurcze macicy, co grozi poronieniem. Miesiączka to także przeciwwskazanie do stosowania arcydzięgla.
Lepiej zrezygnuj ze stosowania tej rośliny w przypadku ostrych nieżytów układu pokarmowego, zapalenia kłębuszków nerwowych, a także w przebiegu choroby wrzodowej. Nie łącz jej z lekami przeciwzakrzepowymi i warfaryną, gdyż może to wywołać krwawienia.
Reklama
Cena arcydzięgla litwora. Gdzie go kupić?
To, ile zapłacisz za arcydzięgiel litwor, zależy przede wszystkim od miejsca, w którym go kupisz oraz zadeklarowanej ilości surowca. Decydując się na ilości hurtowe, zapłacisz mniej niż za drobne opakowania. Miejscami, gdzie kupić dzięgiel litwor, są sklepy zielarskie, a także różne skupy warzyw i ziół.
Cena arcydzęgla litwora zależy również od formy, w jakiej go nabywasz. Za 10 dag suchego korzenia należy zapłacić około 14 zł. W skupie natomiast to koszt znacznie niższy, bo około 8 zł za 10 dag, choć oczywiście trzeba liczyć się z koniecznością zakupu większej ilości, by móc liczyć na taką obniżkę.
Z kolei za 10 dag nasion trzeba zapłacić już dwukrotnie więcej, bo około 28 zł. Arcydzięgiel litwor to składnik wielu suplementów diety, których przeciętna cena waha się od kilkunastu do kilkudziesięciu złotych za 60 tabletek. Dlatego warto o nie poprosić w aptece albo też w sklepie zielarskim.
