Arnika - jakie ma właściwości i na co pomaga? Maść, żel i inne preparaty

Czym jest arnika i jak wygląda?

Arnika to roślina jednoroczna z rodziny astrowatych. Gdzie rośnie? Przede wszystkim w górach Europy i Ameryki Północnej. W Polsce spotkać można spotkać tylko jeden jej gatunek - arnikę górską (łac. Arnica montana). Jego przedstawicieli jest w naszym kraju niestety coraz mniej, dlatego bylina znajduje się pod ochroną. Objęcie ochroną ma pomóc przetrwać gatunkowi wykazującemu wiele leczniczych właściwości.

Co to jest arnika i do czego bywa stosowana? To zioło, którego surowcem zielarskim są kwiatostany. Kwiaty arniki mają żółtą barwę i są zebrane w koszyczki. Łodygi mają około 60 cm wysokości, liście są natomiast pojedyncze, o wydłużonym kształcie przeważnie owłosione i ułożone przeciwlegle względem siebie.

Nasiona posiadają puch kielichowy, dzięki któremu są łatwo rozsiewane przez wiatr. Gatunki ozdobne w Polsce uprawia się rzadko, ponieważ wilgotny klimat często prowadzi do gnicia rośliny. Arnika potrzebuje pełnego słońca oraz żyznej i przepuszczalnej gleby.

Reklama

Arnika łąkowa i górska. Jakie są inne odmiany?

Na całym świecie znanych jest około trzydziestu odmian arniki. Niektóre z nich wykazują właściwości lecznicze i ze względu na to wykorzystywane są w farmacji i kosmetyce, inne są uprawiane  wyłącznie w celach ozdobnych. Do najpopularniejszych należą:

• Arnika górska - nazywana też kupalnikiem górskim lub pomornikiem, jest uprawiana zarówno w celach ozdobnych, jak i prozdrowotnych. Jej kwiaty działają leczniczo i bywają składnikiem preparatów do stosowania miejscowego. W Polsce rośnie dziko głównie w Sudetach i na Pojezierzu Mazurskim. Jej surowiec zielarski pozyskiwany jest wyłącznie z upraw.
• Arnika łąkowa (łac. Arnica chamissonis) - gatunek ten pochodzi z Ameryki Północnej, jednak obecnie spotykany bywa też w niektórych rejonach Europy. Surowcem zielarskim również są koszyczki jej kwiatów pochodzące z upraw, wykazujące właściwości m. in. odkażające, gojące i przeciwzapalne.
• Arnika meksykańska - pochodzi z Meksyku i innych rejonów Ameryki Środkowej. Jest stosowana głównie przez ludność tubylczą w celach przeciwbólowych i przeciwzapalnych. Dziś suszoną arnikę meksykańską można kupić też w Polsce, w wielu sklepach zielarskich.
• Arnika sachalińska - pochodzi z rosyjskiej wyspy Sachalin, wykazuje właściwości przeciwzapalne, rozkurczowe i moczopędne, wspiera pracę układu krwionośnego.

Reklama

Na czym polega uprawa arniki?

Arnika nie jest łatwo rozsiewającym się, ekspansywnym chwastem. Przeciwnie - jako roślina o dość wysokich wymaganiach, zagrożona jest wyginięciem, dlatego została w Polsce objęta ochroną.

Uprawa arniki nastręcza trudności, zarówno jeśli chodzi o wymagania glebowe, jak i te dotyczące stanowiska. Potrzebna jest gleba przepuszczalna i żyzna, dostarczająca korzeniom byliny wielu odżywczych substancji.

Choć nasiona arniki - dzięki swej budowie - przenoszone są przez wiatr na duże odległości, nie na każdym podłożu zaczynają kiełkować. Jeśli chodzi o stanowisko, powinno być ono mocno nasłonecznione.

Uprawa arniki łąkowej oraz górskiej udaje się przede wszystkim na glebach próchnicznych, o lekko kwaśnym odczynie. Roślinę rozmnaża się na kilka sposobów, spośród których najłatwiejszym jest podział kłączy. Nasiona wschodzą bowiem bardzo wolno i bywają kapryśne.

Reklama

Jakie są właściwości arniki?

Arnika górska swoje właściwości lecznicze zawdzięcza zawartym w niej substancjom:

• olejkom eterycznym - działającym antyseptycznie, odkażająco, przeciwbakteryjnie, najważniejszym olejkiem eterycznym arniki jest tymol;
• flawonoidom - wykazującym działanie przeciwzapalne, wzmacniającym układ naczyniowy;
• fitosterolom - redukującym w ludzkim organizmie poziom szkodliwych nasyconych kwasów tłuszczowych;
• karotenoidom - będącym naturalnymi antyoksydantami;
• helenalinie - zwanej cudownym składnikiem arniki górskiej.

Helenalina to substancja przede wszystkim działająca przeciwzapalnie, a jej najwyższe stężenie występuje w świeżych kwiatach arniki. Wyciąg z nich jest zatem bogatszy w helenalinę niż susz. Właściwości lecznicze arniki są wykorzystywane nie tylko w kosmetyce i farmacji, ale też w homeopatii. Granulki homeopatyczne do stosowania wewnętrznego zalecane są przy różnego rodzaju urazach naczyń krwionośnych, a także ich kruchości czy bolesnych żylakach. Można przyjmować je zarówno leczniczo, jak i profilaktycznie, np. przed planowanym zabiegiem chirurgicznym. Ich głównym zadaniem jest wzmacnianie naczyń, zwiększanie ich elastyczności i odporności.

Reklama

Działanie arniki. Na co pomaga i kiedy ją stosować?

Zastosowanie gatunków arniki o leczniczym działaniu (w tym arniki górskiej) jest szerokie. Na co pomaga to dobroczynne zioło?

• Na żylaki - ponieważ arnika wzmacnia naczynia krwionośne, zalecana jest przy żylakach - chorobie, przy której żyły (głównie powierzchniowe żyły kończyn dolnych) są nadmiernie rozszerzone i osłabione, co grozi ich pękaniem. Arnika na żylaki może być stosowana wewnętrznie w formie homeopatycznych granulek lub miejscowo, czyli do smarowania.
• Na hemoroidy - arnika działa nie tylko na żylaki kończyn dolnych, ale też na żylaki odbytu. Preparaty na hemoroidy muszą jednak być przeznaczone do aplikowania na błonę śluzową - nie każda maść lub krem się do tego nadaje.
• Na naczynka - cera naczynkowa również charakteryzuje się osłabionymi, pękającymi i płytko umiejscowionymi naczynkami. Preparaty z arniką do stosowania miejscowego wspomagają ich wzmacnianie i wyrównywanie kolorytu skóry.
• Na siniaki i krwiaki - mechaniczne urazy naczyń także wymagają ich wzmocnienia, a arnika skutecznie przyspiesza regenerację i podnosi odporność na kolejne uszkodzenia.
• Na rany - współcześnie nie zaleca się stosowania arniki na rany otwarte czy oparzenia, ale raczej na nieuszkodzoną skórę przy urazach tępych, takich jak stłuczenia czy skręcenia.
• Na cellulit - preparaty z arniką zaleca się również do smarowania na skórę ze skłonnością do cellulitu. Naturalne antyoksydanty zawarte w roślinie pozwalają utrzymać skórę w dobrej kondycji.
• Na stawy - arnikę stosuje się też w dolegliwościach reumatycznych celem niwelowania bólu i opuchlizny w miejscach połączeń stawowych. Hamuje ona rozwój stanu zapalnego odpowiedzialnego za pojawianie się dokuczliwych objawów.

Reklama

Arnika górska w kosmetyce

Omawianą roślinę stosuje się nie tylko w celach leczniczych, ale również pielęgnacyjnych. Wyciąg z arniki jest w kosmetyce wykorzystywany do produkcji preparatów odżywiających lub regenerujących.

Najczęściej spotykanymi są:

• żele,
• kremy i balsamy,
• spraye,
• krople,
• produkty do masażu.

Do produkcji kosmetyków z arniką wykorzystuje się ekstrakt pozyskiwany z kwiatów arniki górskiej. Olejek eteryczny z nich tłoczony zawiera m. in. arnicynę, arulen oraz flawonoidy i karotenoidy będące naturalnymi przeciwutleniaczami.

Przeciwutleniacze to substancje hamujące procesy starzenia, dlatego jedną z właściwości kosmetycznych arniki jest zapobieganie starzeniu skóry. Innymi są działanie przeciwzapalne, antyseptyczne czy regeneracyjne. W zależności od potrzeb można wybrać różne preparaty o rozmaitym przeznaczeniu.

Reklama

Maść z arniki, żel, krem i inne preparaty. Jakie wybrać?

Wyciąg z arniki dodawany jest do różnych produktów. Niektóre z nich przeznaczone są do użytku wyłącznie zewnętrznego, inne można stosować doustnie. Te ostatnie to przede wszystkim tabletki i granulki homeopatyczne, natomiast preparatów do stosowania na skórę jest znacznie więcej.

Część z nich (np. maści lub żele) to wyroby farmaceutyczne o przeznaczeniu leczniczym, pozostałe (np. kremy) to z kolei kosmetyki do pielęgnacji ciała, a częściej konkretnych jego partii, tj. twarzy, rąk itd.

Produkty z ekstraktem z arniki mogą mieć formę stałą lub płynną. Arnika w płynie dostępna jest głównie w formie kropli, w niewielkich buteleczkach z kroplomierzem ułatwiającym dawkowanie.

Takie krople można dodawać do stosowanych na co dzień kosmetyków pielęgnacyjnych i w ten sposób samodzielnie tworzyć preparaty z arniką, wzbogacając je o szereg dobroczynnych właściwości.

Maść z arniki

Maść do stosowania zewnętrznego to z reguły produkt farmaceutyczny o przeznaczeniu leczniczym. Zwykle ma dość ciężką konsystencję, jest tłusta i gęsta, dlatego nadaje się do smarowania niewielkich partii ciała.

Maść z arniki może wykazywać zarówno właściwości lecznicze, jak i pielęgnacyjne. W tym pierwszym przypadku stosuje się ją przede wszystkim na:

• siniaki, ponieważ arnika wykazuje właściwości przeciwzapalne i wzmacnia naczynia krwionośne. Jej aplikowanie na miejsca objęte urazami mechanicznymi przyspiesza regenerację i niweluje zasinienie. Stosowanie maści z arniki na siniaki cieszy się pozytywną opinią nie tylko pacjentów, ale również ekspertów (Postępy Fitoterapii, 2021).
• Rany - nie zaleca się aplikowania maści z arniki na rany otwarte, ale tylko na nieuszkodzoną skórę lub rany w fazie gojenia lub powstałe po nich blizny.

W celach pielęgnacyjnych maść z arniki można stosować na:

• twarz - głównie przy problemach z trądzikiem. Antyzapalne właściwości rośliny hamują rozprzestrzenianie się zmian. Maść działa też bakteriobójczo, więc zwalcza odpowiedzialne za rozwój trądziku drobnoustroje.
• zmarszczki - zawarte w arnice antyoksydanty spowalniają procesy starzenia się skóry. Maść można stosować na zmarszczki mimiczne, np. wokół ust lub pod oczy, choć w tym ostatnim przypadku należy zachować ostrożność i przekonać się, czy dany produkt jest do tego przeznaczony.

Żel z arniką

Większość preparatów z arniką w formie żelu - podobnie jak maść - przeznaczona jest do celów leczniczych. Żel ma z reguły luźniejszą konsystencję, łatwo rozsmarowuje się na skórze i dobrze wchłania się w jej wnętrze, przenikając w głąb i działając dobroczynnie np. na powierzchowne naczynia krwionośne.

Żelu z arniki nie powinno się stosować na rany czy uszkodzoną skórę, zaleca się go natomiast przy tępych urazach - na siniaki, na stłuczenia czy skręcenia.

Efekty stosowania żelu to przede wszystkim:

• zmniejszenie zasinień,
• zmniejszenie obrzęków,
• szybsza regeneracja,
• hamowanie rozwoju stanu zapalnego (o ile takowy jest obecny).

Inne zastosowanie żelu z arniką to aplikowanie go na mięśnie lub stawy dotknięte dolegliwościami bólowymi, które stanowią wynik toczącego się stanu zapalnego. Arnika wykazuje silne działanie przeciwzapalne, dzięki czemu niweluje dokuczliwe objawy.

Niektóre żele o takim przeznaczeniu oprócz arniki zawierają dodatkowo inne substancje, np. wyciąg z kasztanowca lub bursztynu.

Krem z arniką

Preparatem o właściwościach głównie pielęgnacyjnych jest krem z arniką. Ma on lżejszą konsystencję niż maść, dlatego nadaje się do smarowania większych partii ciała.

Zwykle stężenie ekstraktu z arniki w kremach jest z reguły niższe niż w maści, dlatego mówi się przede wszystkim o przeznaczeniu pielęgnacyjnym. Nie oznacza to jednak, że kremu nie można stosować np. na siniaki celem wzmocnienia naczyń.

Najczęściej spotykane są kremy z arniką do twarzy, a szczególnie - do cery naczynkowej. Wyciąg z tej rośliny podnosi odporność naczyń krwionośnych, które u osób ze skłonnością do zaczerwienień są osłabione, położone płytko i nadmiernie pękają.

Arnika dobrze wpływa na naczynka, wzmacnia je i zapobiega ich mechanicznym uszkodzeniom. Podnosi także ich odporność na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych, takie jak wiatr, suchość powietrza czy ekstremalne temperatury.

Krem z arniki górskiej może być też przeznaczony do rąk lub pod oczy. W ostatnim przypadku zwykle ma on za zadanie hamować starzenie się skóry i pojawianie się zmarszczek.

Tabletki z arniką

Kwiaty arniki nie są jadalne, więc nie stosuje się ich do sporządzania naparów i nie spożywa w żadnej innej postaci. Istnieją jednak preparaty z arniką do stosowania doustnego - tabletki, globulki czy granulki homeopatyczne, które stosowane regularnie wspierają niwelowanie różnych dolegliwości.

Kiedy brać tabletki z arniką? Ich zażywane zaleca się przede wszystkim przy problemach z naczyniami, np. żylakach, przy stanach zapalnych czy infekcjach bakteryjnych. Arnika stosowana doustnie niweluje dolegliwości bólowe wywołane rozwijającym się stanem zapalnym.

Może też:

• zmniejszać obrzęki (np. po urazach),
• działać antyoksydacyjnie na cały organizm,
• regulować gospodarkę tłuszczową organizmu (w tym poziom cholesterolu),
• zwalczać chorobotwórcze drobnoustroje,
• wzmacniać układ naczyniowy.

Podobnie jak w przypadku innych preparatów homeopatycznych, nie ma naukowych badań potwierdzających skuteczność doustnych środków z arniką. Istnieje jednak wiele pozytywnych opinii zadowolonych pacjentów, które można znaleźć, np. w Internecie.

Nalewka z arniki

Kolejnym preparatem zawierającym wyciąg z leczniczych kwiatów jest nalewka z arniki. Można ją kupić w aptekach lub sklepach zielarskich. Jest ona przeznaczona wyłącznie do stosowania zewnętrznego, co oznacza, że nie nadaje się ona do picia. Powinna być sporządzona wg przepisu określonego przez tzw. kodeks apteczny i używana zgodnie z zaleceniami producenta.

Nalewka z arniki dostępna jest w formie koncentratu, który rozpuszcza się w wodzie. Jej głównie zastosowanie to okłady na nieuszkodzoną skórę w miejscach objętych stanem zapalnym lub urazem mechanicznym - przy stłuczeniach, skręceniach czy zwichnięciach. Głównym zadaniem nalewki jest niwelowanie objawów takich jak opuchlizna, bolesność czy zasinienie.

Niektórzy pacjenci stosują nalewkę z arniki do płukania jamy ustnej, jednak w tym przypadku musi być ona dziesięciokrotnie rozcieńczona i należy uważać, by nie doszło do jej połknięcia.

Wykonywanie okładów również wymaga ostrożności - nie powinny być one trzymane zbyt długo ani nakładane na zbyt duży obszar skóry. Nie wolno też stosować ich na uszkodzoną skórę i niezagojone rany.

Pozostałe preparaty z arniką

Oprócz omówionych kosmetyków i nalewki do stosowania miejscowego, w niektórych aptekach lub sklepach zielarskich kupić można jeszcze inne preparaty z arniką, takie jak:

• olejek z arniki - czysty ekstrakt pozyskany ze świeżych kwiatów, dostępny w formie kropli, ma postać nietłustej cieczy;
• olej z arniki (in. macerat) - otrzymywany na drodze maceracji kwiatów arniki górskiej w oleju bazowym, np. zimnotłoczonym oleju słonecznikowym; może być stosowany zarówno w celach leczniczych, jak i pielęgnacyjnych, świetnie też sprawdza się jako preparat do masażu; dzięki dobremu wchłanianiu skutecznie odżywia skórę;
• balsam z arniką - do smarowania większych partii lub całego ciała; można przygotować go samemu, dodając do używanego na co dzień balsamu kilku kropli olejku lub maceratu,
• arnika w granulkach - środek homeopatyczny do stosowania doustnego,
• arnika suszona - susz z kwiatów arniki górskiej przeznaczony jest do sporządzania naparów wykorzystywanych do robienia okładów; nadaje się on wyłącznie do użytku zewnętrznego.

Czy można stosować arnikę w ciąży i u dzieci?

Ciąża i karmienie piersią to szczególny czas w życiu kobiety, w którym wszelkie przyjmowane substancje, wchłaniając się do krwiobiegu, mogą wpływać także na zdrowie dziecka. W tym okresie należy zachować szczególną ostrożność przy stosowaniu wszelkich leków oraz roślin leczniczych.

Arnika może być wówczas stosowana jako środek pielęgnacyjny, jednak nawet przed takim użyciem lepiej skonsultować temat z lekarzem prowadzącym. Aplikowanie maści czy żelu z arniki w ciąży powinno być bezwzględnie poprzedzone konsultacją ze specjalistą. Stosując miejscowo arnikę podczas karmienia piersią, należy omijać okolice brodawek sutkowych, których niemowlę dotyka podczas jedzenia.

Czy arnika jest bezpieczna dla dzieci? Maluchy często ulegają urazom mechanicznym, zatem co chwilę na ich ciele pojawiają się siniaki powstałe na skutek upadku czy uderzenia. Maść i żel z arniki świetnie sprawdzają się na przyspieszenie ich gojenia, jednak w przypadku najmłodszych pacjentów, przed zastosowaniem należy poradzić się pediatry.

Przeciwwskazania i skutki uboczne stosowania arniki

Przeciwwskazaniami do stosowania arniki są przede wszystkim:

• Uczulenie na arnikę lub występująca wcześniej alergia na inne rośliny z rodziny astrowatych. Najczęściej występującymi objawami uczulenia są zmiany skórne, takie jak: wysypka (przeważnie o postaci tzw. pokrzywki, czyli czerwonych, swędzących krost lub plam) lub pęcherzyki.
• Otwarte rany lub inne uszkodzenia skóry - arnika aplikowana na skórę o przerwanej ciągłości może wywoływać podrażnienia.

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek efektów niepożądanych po zastosowaniu maści arnikowej lub innego preparatu zawierającego wyciąg z rośliny, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Jak już zostało wspomniane - szczególną ostrożność przy stosowaniu środków z arniką powinny zachować też kobiety ciężarne, matki karmiące oraz dzieci. U najmłodszych reakcje niepożądane mogą wywoływać nawet naturalne substancje, które na pacjentów dorosłych działają prozdrowotnie.

Ryzyko pojawiania się skutków ubocznych rośnie, kiedy substancja używana jest niezgodnie z przeznaczeniem lub w niewłaściwy sposób (np. w zbyt dużych dawkach, aplikowana na błonę śluzową itd.)

Cena arniki. Gdzie ją kupić?

W preparaty z arniką - podobnie jak inne środki o działaniu leczniczym - najlepiej zaopatrywać się u pewnych źródeł. Dostać je można w wielu aptekach oraz sklepach zielarskich, zarówno tych stacjonarnych, jak i internetowych.

Przy dokonywaniu zakupów online najlepiej zapoznać się najpierw z opiniami na temat sprzedawcy. Kupowanie pewnych produktów gwarantuje bezpieczeństwo ich stosowania i zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Cena tabletek z arniką lub granulek homeopatycznych wynosi zwykle kilkanaście złotych za opakowanie.

Cena maści oraz żelu zależy od zawartości arniki oraz wielkości opakowania. 10 g produktu kosztuje kilka złotych, natomiast za 25 g zapłacić trzeba przeważnie około 20 zł.

Krople tłoczone z kwiatów arniki mają cenę kilkunastu złotych za 10 ml, natomiast ceny kosmetyków bywają bardzo różne, w zależności od postaci środka, zawartości ekstraktu oraz od producenta.

Warto pamiętać jednak, że niektóre preparaty pielęgnacyjne, można zrobić samemu, dodając np. do kremu czy balsamu krople olejku lub maceratu ze świeżych kwiatów.