Co to jest astma oskrzelowa?
Astma, zwana też dychawicą oskrzelową, jest poważną chorobą dróg oddechowych. W około 80 procentach przypadków występuje przed 5. urodzinami i z różnym natężeniem może się objawiać do końca życia. Niekontrolowana, nieleczona wydatnie pogarsza codzienne funkcjonowanie, w skrajnych zaś przypadkach prowadzi do kalectwa a nawet śmierci.
Co to jest astma oskrzelowa? Wedle powszechnie stosowanej definicji, jest to przewlekły stan zapalny dróg oddechowych, prowadzący do nadreaktywności oskrzeli, czego efektem są charakterystyczne objawy, w tym między innymi kaszel i świszczący oddech (szczegóły poniżej).
Współcześnie astma jest najczęściej występującą ze wszystkich chorób przewlekłych w populacji dzieci oraz osób dorosłych do 40 roku życia. Z danych Światowej Organizacji Zdrowa (WHO) wynika, że cierpi na nią 300 milionów ludzi na całym świecie, a więc blisko 4 procent mieszkańców globu.
Tymczasem jeszcze na początku XX wieku było to nie więcej, niż 0,5 proc. Co więcej, szacuje się, że do 2025 roku liczba chorych zwiększy się o kolejnych 100 milionów. Jest to więc poważny problem cywilizacyjny.
Reklama
Objawy astmy oskrzelowej
Najbardziej typowe objawy astmy oskrzelowej, immanentnie wpisujące się w jej definicje i zazwyczaj stanowiące wystarczającą podstawę do wstępnego rozpoznania choroby, to:
- kaszel – silny, suchy, uporczywy, duszący;
- uczucie duszności i ucisku w klatce piersiowej;
- świszczący, głośny oddech.
Symptomy te występują z różnym nasileniem, w zależności od stopnia reaktywności oskrzeli. U niektórych pacjentów są one stosunkowo lekkie, u innych ekstremalnie ciężkie.
Z reguły napady astmy łagodnieją z upływem lat, u większości pacjentów dzieje się tak po okresie dojrzewania - choroba staje się wówczas mniej uciążliwa, a niekiedy nawet całkowicie niezauważalna.
W perspektywie średniookresowej obserwuje się momenty zaostrzenia astmy oraz jej remisji. Różnice są też widoczne w cyklu dobowym. Wzmożenie objawów, zwłaszcza kaszlu, zazwyczaj notowane jest w godzinach wieczornych i nocnych.
Inne czynniki intensyfikujące dolegliwości, to m.in:
- wysiłek fizyczny,
- stres,
- zanieczyszczenie powietrza,
- dym papierosowy,
- infekcje bakteryjne i wirusowe,
- bezpośrednia ekspozycja na alergeny (więcej na ten temat w dalszej części artykułu).
Należy pamiętać, że symptomy te, choć powszechne, nie są jedynymi. Jakie są nietypowe objawy astmy oskrzelowej, na co jeszcze warto zwrócić uwagę?
Reklama
Objawy niecharakterystyczne astmy oskrzelowej
Nietypowe objawy astmy oskrzelowej to m.in.:
- zwiększona męczliwość, osłabienie kondycji fizycznej, niezdolność do dłuższego wysiłku;
- uczucie senności, rozbicia, przemęczenia, częste ziewanie;
- trudności z łapaniem powietrza, przyspieszony oddech;
- zasinienie paznokci i końcówek palców;
- zgaga (uczucie palenia w przełyku) będąca symptomem choroby refluksowej często współwystępującej z astmą;
- trudności z mówieniem;
- problemy z zasypianiem, wybudzanie się w nocy;
- większa podatność na infekcje górnych dróg oddechowych;
- współwystępowanie chorób alergicznych – atopowego zapalenia skóry oraz nieżytu nosa.
Większość tego typu objawów dychawicy oskrzelowej łatwo jest przeoczyć, zignorować lub mylnie przypisać innymi schorzeniom. Z reguły jednak współwystępują one z symptomami typowymi, co ułatwia rozpoznanie.
Należy pamiętać, że astmę diagnozuje się nie tylko w oparciu o jej namacalne manifestacje, ale też wyniki specjalistycznych badań, do których należą:
- osłuchiwanie pacjenta;
- prześwietlenie RTG klatki piersiowej
- spirometria (pomiar objętości płuc i przepływu powietrza);
- pomiar stężenia tlenku azotu w wydychanym powietrzu;
- tradycyjne testy alergologiczne, mające potwierdzić lub wykluczyć tego typu tło choroby;
- diagnostyka molekularna - oznaczenie przeciwciał przeciw konkretnym białkom alergizującym;
- próby prowokacyjne – kontrolowane narażenie pacjenta na czynnik potencjalnie wywołujący atak astmy (stosowane, gdy diagnoza jest bardzo niepewna).
Reklama
Przyczyny astmy oskrzelowej
Przyczyny wywołujące astmę oskrzelową są zróżnicowane. Ze względu na podłoże, wyróżnia się dwie jej podstawowe postaci.
- alergiczna, (w tym często atopową), czyli uwarunkowaną genetycznie. Ataki kaszlu i inne objawy choroby występują w wyniku nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego na kontakt z określonym czynnikiem, który do organizmu dostaje się drogą wziewną (ok. 90 proc. przypadków). Mogą to być, np.: pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pleśnie, grzyby. W odpowiedzi immunologicznej udział biorą przeciwciała klasy IgE, co jest typowe dla alergii. Tego typu astma zazwyczaj objawia się we wczesnym dzieciństwie i jest zdecydowanie najczęstsza.
- niealergiczna, (bez atopii), bez udziału przeciwciał IgE. Zazwyczaj jest pokłosiem różnego typu infekcji dróg oddechowych. Z reguły ma cięższy przebieg. Astma w tej postaci pojawia się przede wszystkim u osób dorosłych, wcześniej nie mających tego typu problemów.
Jeśli chodzi o bezpośrednie przyczyny dychawicy oskrzelowej, czy patomechanizm prowadzący do wystąpienia objawów, kluczowe znaczenie mają różnego typu komórki (mastocyty, eozynofile, limfocyty T, makrofagi i neutrofile), które uwalniają mediatory reakcji zapalnej, w tym: chemokiny, leukotrieny cysteinylowe, cytokiny (między innymi Il-1, TNF-α) a także interleukiny wytwarzane przez limfocyty Th2. Substancje te są odpowiedzialne za rozwój choroby i związanych z nią objawów.
Reklama
Leczenie astmy oskrzelowej
Niezbędnym do tego, by pacjent mógł w miarę normalnie funkcjonować, a także by kontrolować przebieg choroby, zapobiegając jej pogłębianiu i wszelkim negatywnym tego konsekwencjom jest podjęcie leczenia astmy oskrzelowej.
Należy pamiętać, że astma to choroba, która nieleczona może prowadzić do śmierci. Dzieje się tak głównie w krajach trzeciego świata, gdzie nie jest ona właściwie diagnozowana, poddawana monitoringowi oraz terapii.
W Polsce, gdzie chorzy mogą liczyć na dobrą opiekę w tym zakresie, śmiertelność wynosi około 15 przypadków na milion (dane Termedia za WHO). Na całym jednak świecie choroba ta zabija około ćwierć miliona osób w skali jednego tylko roku.
Jak wyleczyć astmę oskrzelową? Tak sformułowane pytanie zawiera fałszywą tezę. Astmy wyleczyć się nie da. W wielu przypadkach z wiekiem dolegliwości praktycznie ustają, lub częstotliwość ich występowania jest sporadyczna, co nie znaczy jednak, że doszło do całkowitego wyleczenia. Tym co można i należy robić, jest:
- kontrolowanie stanu pacjenta;
- profilaktyka, mające na celu ograniczenie kontaktu z czynnikami stymulującymi ataki (co ma znaczenie zwłaszcza w przypadku alergii);
- farmakoterapia objawowa, służąca łagodzeniu dolegliwości;
- działania interwencyjne w przypadku gwałtownego ataku.
Do działań profilaktycznych zalicza się przede wszystkim ograniczenie ekspozycji na alergeny – pyłki, roztocza, sierść etc. Jeśli chodzi o monitoring, który jest drugim ze standardowych działań w okresach remisji, stosuje się takie narzędzia, jak:
- test kontroli astmy (w wersji dla dorosłych i dzieci), czyli proste narzędzie kwestionariuszowe, ankieta pozwalająca określić częstotliwości, intensywność napadów, konieczność sięgania po leki etc.,
- badania, w tym testy spirometryczne, próby rozkurczowe, oceny reaktywności dróg oddechowych.
Natomiast w fazach zaostrzenia, niezbędna jest terapia farmakologiczna. Jakie środki są używane w leczeniu astmy oskrzelowej?
Reklama
Leki na astmę oskrzelową
Leki na astmę oskrzelową dobiera się w zależności o stopnia nasilenia objawów. Podstawowym środkiem są glikokortykosteroidy wziewne (GKS), które działają miejscowo, bezpośrednio ograniczając stan zapalny w drogach oddechowych. Do grupy tej zalicza się takie substancje czynne, jak:
- dipropionian beklometazonu,
- budezonid,
- cyklezonid,
- flutikazon,
- pirośluzan mometazonu.
Mechanizm ich działania jest skomplikowany, a finalnym efektem jest zahamowanie syntezy cytokin prozapalnych oraz mediatorów reakcji alergicznych. Dzięki temu nadreaktywność oskrzeli słabnie, a natężenie objawów maleje.
Tego typu wziewy na astmę oskrzelową mają zróżnicowaną moc oraz sposób aplikacji. Dostępne są w postaci inhalatorów ciśnieniowych bądź proszkowych, a także preparatów do rozpuszczenia i użycia za pomocą nebulizatorów.
W przypadku astmy, która nie jest właściwie kontrolowana, konieczne może też być krótkotrwałe leczenie za pomocą GKS o działaniu ogólnoustrojowym, podawanych doustnie (do wyboru: metyloprednizolon, prednizolon, prednizon).
Należy się jednak liczyć z wystąpieniem poważnych efektów ubocznych, dlatego czas terapii powinien być skrócony do minimum.
Drugą grupę leków stanowią Beta2-mimetyki, które pobudzają tzw. receptory beta adrenergiczne i działają rozkurczająco na oskrzela. Przyjmowane są drogą wziewną, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, w czasie gwałtownego ataku.
Preparaty te dzielą się na: długodziałające (formoterol i salmeterol) i krótkodziałające (salbutamol i fenoterol)
Oprócz tego chorym podaje się też w niektórych przypadkach:
- leki antyleukotrienowe (działają prozapalnie w drogach oddechowych);
- leki przeciwcholinergiczne (zmniejszają napięcie mięśni gładkich oskrzeli);
- metyloksantyny (o działaniu przeciwzapalnym);
- przeciwciało anty-IgE – omalizumab (ogranicza ilość wolnych przeciwciał zdolnych wywołać reakcję alergiczną).
Reklama
Nieleczona astma oskrzelowa
Nieleczona astma oskrzelowa stanowi zagrożenie dla życia pacjenta, w różnych tego pojęcia wymiarach.
Wśród szeroko rozumianych powikłań zaniedbanej dychawicy wymienić można takie problemy medyczne, społeczne i psychologiczne, jak:
- przedwczesny zgon,
- inwalidztwo,
- konieczność hospitalizacji,
- osłabienie zdolności wysiłkowej,
- zaburzenia snu,
- zaburzenia aktywności dziennej,
- zaburzenia relacji rodzinnych, towarzyskich, zawodowych.
Napad astmy oskrzelowej
Astma oskrzelowa może się objawić w sposób nagły, gwałtowny i niebezpieczny. W skrajnych przypadkach pacjent może się udusić, dlatego jak najszybciej muszą zostać podjęte działania ratunkowe.
Często niezbędna jest pomoc osób będących świadkiem ataku. Aby wyhamować napad astmy oskrzelowej, należy:
- ułożyć chorego w pozycji, w której najłatwiej będzie mu się oddychać;
- zapewnić choremu dostęp do dużej ilości świeżego powietrza;
- podać choremu lek zmniejszający skurcz oskrzeli, czyli jeden z beta2-mimetyków o szybkim działaniu. Tego typu inhalator na astmę oskrzelową każdy astmatyk powinien mieć przy sobie;
- uspokoić chorego, zapobiegając napadowi paniki, który mógłby doprowadzić do zaostrzenia objawów.
Jeśli stan chorego nie poprawia się, niezbędne jest wezwanie karetki pogotowia.
Astma oskrzelowa u dzieci
Tak, jak zostało powiedziane wyżej, dychawica jest chorobą, która w większości przypadków objawia się po raz pierwszy przed ukończeniem piątego roku życia. Jednakże objawy astmy oskrzelowej u dzieci w tak młodym wieku często są mało charakterystyczne i łatwo je zlekceważyć, bądź mylnie przypisać zwykłej infekcji.
Astmatyczny kaszel u maluchów niewiele może się różnić od tego, który występuje w czasie zwykłych infekcji wirusowych. Świszczący oddech nierzadko pojawia się bez innych symptomów, toteż nie każdy rodzic dostrzeże powody do zaniepokojenia.
Innym objawem, który stosunkowo trudno jest zaobserwować i poprawnie zinterpretować, jest wydzielanie i zaleganie dużej ilości wydzieliny z oskrzeli. Znaczny problem stanowi diagnostyka, do czwartego-piątego roku nie wykonuje się bowiem spirometrii, a wywiad lekarski może nie być zbyt precyzyjny.
Jeśli chodzi o leczenie, także u najmłodszych pacjentów kluczowa jest kontrola (unikanie czynników wyzwalających atak, odczulanie, regularne badania), a w sytuacjach zaostrzenia – farmakoterapia z użyciem GKS oraz leków rozkurczających oskrzela.
