Co to jest autyzm wysokofunkcjonujący?
Autyzm wysokofunkcjonujący (ang.: high-functioning autism, HFA) to na wpół potoczne pojęcie odnoszące się do pacjentów cierpiących na zaburzenia ze spektrum autyzmu, ale stosunkowo dobrze odnajdujących się w życiu i jego społecznych realiach, wykazujących się przynajmniej przeciętną inteligencją i wystarczającymi kwalifikacjami językowymi.
Terminem tym, jako pierwsi posłużyli się Marian DeMyer, Joseph Hingtgen i Rooger Jackson, a było to w roku 1981 roku. HFA wciąż jednak nie jest odrębną jednostką chorobową, nie jest nawet precyzyjnie wyodrębnioną kategorią diagnostyczną.
Autyzm dziecięcy wysokofunkcjonujący w obrazie klinicznym łudząco przypomina zespół Aspergera (zaliczany do tzw. spektrum autyzmu) i do dziś wielu naukowców spiera się, o to czy nie należy ich ze sobą wprost utożsamiać.
Kwestia ta pozostaje nierozstrzygnięta, podobnie jak wiele innych, w tym tak podstawowych, jak ustalenie przyczyn autyzmu HFA. Są one nieznane. Nie wiadomo, dlaczego część osób dotkniętych tym zaburzeniem funkcjonuje lepiej, inne zaś doświadczają większych trudności.
Reklama
Test na autyzm wysokofunkcjonujący
W sytuacji, gdy HFA nie jest odrębną jednostką chorobową, brak jest jednoznacznych kryteriów rozpoznania, nie ma też bezpośrednich narzędzi diagnostycznych. Test na autyzm wysokofunkcjonujący jako taki nie istnieje.
Pomocniczo, przesiewowo stosuje się natomiast następujące narzędzia:
- Kwestionariusz Autyzmu w okresie poniemowlęcym M-CHAT, wypełniany przez rodziców dzieci w wieku 1,5-4 lata;
- Kwestionariusz AQ, określający występowanie i natężenie cech autyzmu u dzieci i dorosłych (istnieją różne jego modyfikacje przeznaczone dla poszczególnych grup wiekowych), często stosowany we wczesnym rozpoznaniu zespołu Aspergera.
Należy pamiętać, że tego typu test na autyzm jest narzędziem jedynie przesiewowym, pozwalającym na wstępną kwalifikację.
Bardziej precyzyjną diagnozę stawia lekarz psychiatra, ewentualnie psycholog w odniesieniu do szerokiej palety występujących objawów, a także oceniając sposób funkcjonowania i jakość życia pacjenta.
Reklama
Objawy autyzmu wysokofunkcjonującego
Objawy autyzmu wysokofunkcjonującego nie są do końca charakterystyczne, a ocena i interpretacja wielu z nich jest płynna.
Nie mniej można założyć, że pacjenci dotknięci tym zaburzeniem:
- Wykazują cechy zaburzeń autystycznych, w szczególności typowych dla zespołu Aspergera, wśród których wymienić można:
- Upośledzenie interakcji społecznych (m.in. niechęć do nawiązywania kontaktów społecznych, błędne odczytywanie komunikatów wysyłanych przez innych ludzi, zachowania aspołeczne, nieadekwatne do sytuacji).
- Skłonność do przebywania w samotności, samodzielnego wykonywania zadań, skupiania się na bardzo wąskim obszarze zainteresowań i umiejętności.
- Często przejawiane talenty, niekiedy nawet wybitne, ale w bardzo ograniczonym zakresie (jedna, dwie dziedziny).
- Zaburzenia językowe różnego typu, w tym opóźnienie w rozwoju aparatu mowy, zubożenie słownictwa, język wysoko ekspresyjny, pedantyzm i formalizm w wysławianiu się etc.
- Ograniczenie mimiki i ekspresji niewerbalnej, tudzież ich nieprawidłowy, nieadekwatnych charakter.
- Niezdarność, nieporadność ruchowa.
- Wykazują się inteligencją umożliwiającą stosunkowo poprawne funkcjonowanie w otaczającym świecie (IQ zazwyczaj na średnim poziomie 90-109). Mimo pewnych niedoskonałości, stosunkowo dobrze posługują się też językiem, poprawnie się wysławiając i rozumiejąc komunikaty.
Innymi słowy, u osób z HFA występują klasyczne objawy autyzmu, jednak pewne cechy tej grupy pacjentów pozwalają im stosunkowo normalnie funkcjonować w społeczeństwie, uczyć się, pracować itd.
Nie występuje w tym przypadku niedorozwój intelektualny, który może się pojawić w autyzmie potocznie nazywanym niskofunkcjonującym.
Reklama
Autyzm wysokofunkcjonujący u dorosłych
Autyzm wysokofunkcjonujący u dorosłych jest przetrwałą postacią zaburzenia wykształconego w okresie wczesnodziecięcym. Zazwyczaj jest ono wstępnie rozpoznawane przed ukończeniem trzeciego roku życia.
Osoby nim dotknięte zazwyczaj są w stanie funkcjonować całkowicie samodzielnie, nawet jeśli prezentują swego rodzaju odmienność.
Dorośli z HFA mają trudności w relacjach międzyludzkich, są nadmiernie dosłowni w komunikacji, wykazują się niewrażliwością, nietrafnością ocen, czy nadwrażliwością na dźwięki, obrazy, czy zapachy.
Zdarza się jednak, że jednostki obdarzone wybitną inteligencją, umiejętnościami, motywacją i samozaparciem, są w stanie osiągać ogromne sukcesy mimo rozpoznanego autyzmu.
Warto w tym miejscu nadmienić, że jedną z osób, którym publicznie przypisuje się HFA jest Bill Gates, założyciel informatycznego imperium i jeden z najbardziej wpływowych ludzi na całym globie.
Nie jest to jednak regułą, autyzm u dorosłych, także ten wysokofunkcjonujący ma różne odcienie, dotyczy różnych osób i w różny sposób wpływa na ich funkcjonowanie i biografie.
Reklama
Autyzm atypowy wysokofunkcjonujący
Szczególnym przypadkiem, jeszcze trudniejszym w diagnostyce, jest autyzm atypowy wysokofunkcjonujący. Sama jego definicja jest już nieostra i nie do końca ustalona.
Zazwyczaj atypowość dotyczy czasu rozpoznania, po trzecim roku życia, w sytuacji gdy wcześniej nie manifestowały się żadne symptomy tego zaburzenia.
Autyzm atypowy to też taki, który wiąże się występowaniem tylko części objawów lub taki, którego konsekwencje wykraczają poza swego rodzaju normę.
Może się to wiązać na przykład z bardzo silnie zaznaczonym niedorozwojem intelektualnym, ale też z drugiej strony, z inteligencją czy umiejętnościami na poziomie ponadprzeciętnym.
Ze względu na tak dużą rozpiętość, coraz częściej w psychiatrii i psychologii odchodzi się od stosowania tego pojęcia, jako zbyt szerokiego i nieprecyzyjnego.
Reklama
Terapia autyzmu wysokofunkcjonującego
Terapia autyzmu wysokofunkcjonującego jest działaniem psychoterapeutycznym, realizowanym zazwyczaj w nurcie poznawczo-behawioralnym.
Jej istotą jest identyfikacja różnego typu problemów i zmiana schematów myślenia, działania, odczuwania.
Pacjenci uczą się rozpoznawać i właściwie interpretować komunikaty, właściwie skalować swoje emocje, utrzymywać relacje z innymi ludźmi.
W ogromnym stopniu przypomina to całościową terapię autyzmu w jego klasycznej postaci, jednak z większym akcentem na rozwiązywanie konkretnych problemów.
Proces terapeutyczny skupia się na wydzielonych obszarach funkcjonowania, w których osoba z HFA radzi sobie najgorzej.
Reklama
Autyzm wysokofunkcjonujący a zespół Aspergera
Jak wspomniano wyżej, wciąż nie ma pewności, czy jest w ogóle różnica między autyzmem wysokofunkcjonującym a zespołem Aspergera (AS).
Część naukowców stawia między nimi znak równości i skłania się ku tezie, że pojęcia te są synonimiczne, niemal wszystkie bowiem opisane wyżej objawy HFA są także typowymi symptomami zespołu Aspergera.
Co więcej, wciąż nie istnieje w medycznej nomenklaturze oficjalne rozpoznanie jednostki definiowanej jako autyzm wysokofunkcjonujący. Równie jednak powszechny jest pogląd, że HFA i AS powinny być postrzegane oddzielnie, gdyż możliwe jest wyodrębnienie istotnych różnic.
Najważniejszym kryterium różnicującym ma być opóźnienie rozwoju mowy. Jeśli przed ukończeniem drugiego roku życia pojawiły się pierwsze słowa, a przed trzecimi urodzinami choćby proste zwroty słowne, diagnozować się powinno zespół Aspergera. Jeśli zaś 3-latek wciąż nie mówi, bliższe prawdzie (choć nadal nieoficjalne) będzie rozpoznanie HFA.
