Co to jest Bacillus cereus?
Bacillus cereus, inaczej Bacillus cereus sensu lato, to grupa bakterii obejmująca wiele gatunków względnie beztlenowych, Gram-bakterii dodatnich. Tego typu bakterie mają kształt pałeczki i tworzą zarodniki.
Marek Bartoszewicz i Urszula Czyżewska z Uniwersytetu w Białymstoku wymieniają m.in. takie typy bakterii w obrębie grupy Bacillus cereus jak:
- B. cereus sensu stricto (laseczka woskowa) o właściwościach chorobotwórczych działających na ludzi,
- B. thuringiensis, który biosyntetyzuje toksyny owadobójcze,
- B. anthracis (laseczka wąglika) - jedna z przyczyn wąglika,
- B. mycoides - często występuje w glebie,
- B. pseudomycoides,
- B. toyonensis,
- B. weihenstephanensis.
Ta grupa bakterii znana jest już od około 150 lat. Jeden z typów tj. B. mycoides opisano w 1886 roku. Z kolei obecność B. cereus sensu stricto wyizolowano po raz pierwszy w 1887 roku z powietrza obory.
Bakterię rozpoznano też w przewodach pokarmowych bezkręgowców i kręgowców, a także na roślinach.
Wciąż - jak twierdzą M. Bartoszewicz i U. Czyżewska - brak jednoznacznych dowodów na to, dlaczego pojawiają się w organizmach. W 1955 roku Steinar Hauge udowodnił powodowanie zatruć pokarmowych przez B. cereus.
Bakterie przedstawione powyżej mają istotny wpływ na człowieka. Z uwagi na ich dużą odporność i tworzenie tzw. kapsuł ratunkowych w formie endospor, czyli zarodników wewnątrzkomórkowych, radzą sobie nawet w najtrudniejszych warunkach.
Spotkać je można w piasku Sahary, gorących źródłach gejzerów oraz w głębinach morskich.
Reklama
Jak często dochodzi do zatrucia bakterią bacillus cereus?
Spośród wielu gatunków Bacillus cereus, za zatrucia u ludzi odpowiada kilka z nich.
- typu wymiotnego wywołują m.in. takie szczepy B. cereus sensu stricto i B. Weihenstephanensis, które wytwarzają toksynę, cereulidynę;
- typu biegunkowego powodują szczepy bakterii B. cereus sensu stricto. Mają one zdolność do produkcji białkowych enterotoksyn.
Co ciekawe, znacznie częściej Bacillus cereus sensu stricto pojawia się w mleku pasteryzowanym niż surowym. Wskazywałoby to na wtórne zanieczyszczenie mleka podczas tego procesu.
Dodatkowo, w większym stopniu źródłem zakażeń bakterią są lody niż inne produkty mleczne. Tego typu informacje przedstawia Elżbieta Daczkowska-Kozon z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie.
Specjalistka wskazuje także, że w 2010 roku, w Bawarii około 4,7% partii lodów było nośnikiem szczepów o potencjalne wymiotnym. Z kolei w Finlandii w bakterie z grupy Bacillus cereus wywołały:
- 2 zatruć lodami,
- 111 zatruć puddingiem waniliowym - z tej grupy 6 osób hospitalizowano, z czego jedna zmarła.
Chorobotwórczość Bacillus cereus nie jest wysoka na tle innych źródeł zatruć pokarmowych. Według danych EFSA w 2010 roku bakterie Bacillus cereus wywołały 1,88% zatruć pokarmowych w UE. Rok później ten wskaźnik podniósł się do 3,9%.
Jednocześnie trzeba pamiętać, że część ognisk różnego rodzaju infekcji jest nierozpoznawalna, co może wskazywać na to, że rzeczywiste przypadki zatruć mogą być znacznie wyższe.
Warto też poznać lepiej warunki wzrostu Bacillus cereus, a więc kiedy bakterie czują się najlepiej. Ich rozwojowi sprzyja:
- obecność skrobi,
- temperatura 5-50 st. Celsjusza,
- pH 4,3-9.
Bakterie mogą wraz z ziemią i kurzem dostać się do produktów żywnościowych.
Reklama
Gdzie występuje Bacillus cereus?
Miejsce występowania bakterii z grupy Bacillus cereus zależy od konkretnego gatunku.
Bacillus cereus sensu stricto znaleźć można w glebie, ale również w żywności, m.in.:
- w ryżu,
- w nabiale, w tym w mleku i produktach mlecznych,
- w makaronie,
- w sałatkach,
- w mięsie,
- w warzywach,
- w przyprawach,
- w żywności gotowej do spożycia.
W takich samych warunkach występuje inna bakteria z tej grupy B. Anthracis. Ponadto wykazuje ona zdolność do produkcji endospor, czyli zarodników, które pomagają jej przetrwać nawet w niesprzyjających warunkach i zachować zdolność do infekcji.
Bakteria ta odpowiada za duże problemy zdrowotne mieszkańców Afryki. Co ciekawe, jak twierdzą Marek Bartoszewicz, Izabela Święcicka, Jan Buczek z Uniwersytetu w Białymstoku, zainteresowanie tym gatunkiem bakterii rośnie z uwagi na możliwość jej wykorzystania do produkcji broni biologicznej.
B. thuringiensis występuje powszechnie w glebie, powietrzu, wodzie, a także w przewodach pokarmowych drobnych ssaków i w materiale roślinnym. Wykazuje wysoką aktywność owadobójczą, przez co jest stosowane w rolnictwie.
B. mycoides to z kolei bakteria glebowa wspomagająca wzrost roślin szpilkowych. Zdaniem przywołanych już autorów, w literaturze naukowej brak wskazań związanych z przypadkami zatruć u ludzi wywołanych tą bakterią, co może sugerować, że stanowi minimalne zagrożenie dla człowieka.
Natomiast B. Weihenstephanensis jest izolowany z mleka i obniża jakość produktów mlecznych.
W Polsce istnieją normy Bacillus cereus w żywności. W naszym kraju od 2007 roku prowadzony jest monitoring żywności w kierunku oznaczania liczby przypuszczalnych B. cereus.
To, czy produkt stanowi ryzyko dla człowieka, należy ocenić dopiero, gdy w produkcie odkryto znaczną liczbę komórek bakterii, tj. powyżej 105 jtk/g (jtk - jednostek tworzących kolonię). Zwykle za zatrucia u ludzi odpowiada żywność zanieczyszczona zawierająca bakterie w ilości 105 - 107 jtk/g.
Zgodnie z rozporządzeniem Komisji Europejskiej nr 2073/2005 w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dla środków spożywczych, badanie pod kątem obecności tej bakterii przeprowadzane jest na koniec procesu technologicznego w przypadku:
- produktów w proszku dla niemowląt,
- suszonej żywności dietetycznej specjalnego przeznaczenia medycznego dla niemowląt w wieku poniżej sześciu miesięcy.
Reklama
Objawy zakażenia Bacillus cereus
Bacillus cereus odpowiadają za zatrucia pokarmowe typu wymiotnego i biegunkowego.
Wśród klasycznych symptomów zakażenia Bacillus cereus wymienić można:
- wodniste biegunki,
- bóle brzucha,
- nudności,
- wymioty.
Ponadto, Bacillus cereus wytwarza wiele toksyn prowadzących do:
- zapalenia wsierdzia,
- zapalenia płuc,
- infekcje centralnego układu nerwowego,
- infekcje oczu,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Aby wywołać infekcję biegunkową, należy przyjąć żywe komórki B. cereus. Dawka infekcyjna wynosi 103-107 jtk i może np. występować w porcji lodów.
Pierwsze chorobowe objawy Bacillus Cereus pojawiają się po około 8-16 godzinach od zjedzenia zanieczyszczonej żywności. Utrzymują się do 24 godzin. Rzadko kiedy choroba trwa dłużej niż kilka dni.
Jednak w wyjątkowych przypadkach zakażenie Bacillus cereus może prowadzić również do:
- ostrej niewydolności wątroby,
- zespołu hemolityczno-mocznicowego,
- obrzęku mózgu,
- śmierci.
Bacillus cereus jest szczególnie niebezpiecznym gatunkiem dla:
- osób z obniżoną odpornością,
- kobiet w ciąży,
- dzieci,
- osób starszych.
Specjaliści z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, m.in. Dorota Pawlik, Renata Radziszewska i Ryszard Lauterbach opisali na łamach „Medycyny Wieku Rozwojowego” przypadek wcześniaka zakażonego laseczką Bacillus cereus.
Z powodu niedojrzałości układu odpornościowego oraz konieczności wdrożenia wielu procedur, na zakażenie tą bakterię są szczególnie narażone dzieci urodzone przedwcześnie. Choć, zdaniem wskazanych specjalistów, w literaturze naukowej opisano zaledwie kilkanaście przypadków zakażeń Bacillus cereus w tej grupie wiekowej, zawsze przebieg takiego zakażenia był poważny.
U dzieci pojawiały się:
- sepsa,
- infekcja ośrodkowego układu nerwowego,
- trwałe zaburzenia rozwoju psychomotorycznego,
- niewydolność oddechowa,
- wzmożone napięcie mięśniowe.
Zakażenie Bacillus cereus u tak młodych pacjentów w wielu przypadkach prowadziło też do śmierci, na co zwracają uwagę przywołani autorzy.
Reklama
Jak przebiega leczenie Bacillus cereus?
Leczenie zakażeń Bacillus cereus zazwyczaj przypomina klasyczne działanie w przypadku zatruć. Należy pozwolić organizmowi samodzielnie pozbyć się zalegających produktów w jelitach, np. poprzez biegunkę lub wymioty.
Jeżeli jednak te objawy utrzymują się zbyt długo lub są bardzo nasilone, niezbędne jest skorzystanie z pomocy lekarza i przyjęcie leków, które powstrzymają te objawy. Pamiętaj o nawodnieniu organizmu - pij powoli, małymi łykami.
Stawiaj na lekkostrawną dietę, bogatą w potas, np. gotowane ziemniaki, kleiki czy ryż.
Sięgaj także po probiotyki, które pomogą zwalczyć bakterie, ale przede wszystkim odbudują mikrobiom w jelitach.
Aby rozpoznać, że to Bacillus cereus odpowiada za zakażenie, należy wykonać badanie bakteriologiczne krwi. Po stwierdzeniu zakażenia, lekarz może wdrożyć antybiotykoterapię. W większości przypadków nie jest konieczne ustalanie czynnika wywołującego zatrucie pokarmowe.
Takie badania wykonuje się dopiero wówczas, gdy:
- liczba biegunek na dobę przekracza 6,
- objawy nie mijają po upływie tygodnia,
- w biegunce pojawia się krew.
Zapobieganie Bacillus cereus to przede wszystkim:
- wybieranie żywności od sprawdzonych producentów,
- dbałość o czystość lodówki i szafek,
- stawianie na nieprzetworzoną żywność, niewymagającą obróbki cieplnej - delikatna obróbka cieplna, np. gotowych dań, może być bodźcem do kiełkowania przetrwalników bakterii i może zwiększać ryzyko infekcji.
Co ciekawe, jak dowiódł zespół naukowców pod kierownictwem dra Johna A. Paintera, do rozwoju patogenów przyczynia się nieprawidłowe przechowywanie półproduktów i dań gotowych. Dbaj więc o to, by przetrzymywać tego typu produkty według wskazówek umieszczonych przez producenta na opakowaniu.
Istotnym elementem profilaktyki jest stawianie na probiotyki, które urozmaicą mikrobiom jelitowy, co wesprze walkę z bakteriami. Konsumentowi trudno jest uniknąć zatrucia, ponieważ żywność z toksynami wcale nie musi zmienić swojego zapachu, wyglądu czy smaku.
Ważne jest więc wzmacnianie organizmu, by potrafił samodzielnie radzić sobie z tego typu problemami. Takim rozwiązaniem wspierającym układ pokarmowy i zwiększającym jego odporność są probiotyki.
