Co to jest odczyn Biernackiego?
Badanie OB, czyli odczyn Biernackiego swoją nazwę wzięło od nazwiska polskiego lekarza Edmunda Faustyna Biernackiego, który pod koniec XIX wieku zauważył związek pomiędzy tempem opadania płytek erytrocytów w osoczu, a stanem zdrowia organizmu. Do dziś lekarze zalecają pacjentom to popularne badanie krwi, prowadząc diagnostykę pod kątem bardzo wielu chorób.
Często lekarz, zlecając pacjentowi morfologię krwi obwodowej, zleca także odczyn Biernackiego. Co to za badanie? Jest to laboratoryjna analiza krwi oceniająca tempo opadania erytrocytów.
Żeby przeprowadzić badanie odczynu Biernackiego, pobiera się pacjentowi próbkę krwi. W laboratorium ocenia się, jak szybko czerwone krwinki w ciągu godziny opadają na dno w osoczu i na tej podstawie wyciąga wnioski.
Zazwyczaj pierwszy wynik zapisywany jest po godzinie od pobrania krwi, a drugi po dwóch godzinach od pierwszego odczytu. Różne stany chorobowe mogą się wiązać ze zbyt szybkim lub zbyt wolnym opadaniem krwinek czerwonych. OB krwi wykonuje się przede wszystkim w diagnostyce stanów zapalnych, ale jego poziom może ulegać wahaniom również przy innych schorzeniach.
Odczyn Biernackiego nie jest jedynym badaniem wykrywającym obecność stanu zapalnego. Innym popularnym jest oznaczanie białka C-reaktywnego. Jaka jest różnica między OB a CRP?
Białko CRP reaguje szybciej na zachodzące w organizmie zmiany. Jego poziom rośnie od razu, kiedy tylko rozpoczyna się proces chorobowy i spada w pierwszej kolejności przy jego ustępowaniu. Na opadanie erytrocytów ma natomiast wpływ nie tylko ich ilość i objętość, ale również stężenia różnych substancji, takich jak globuliny czy cholesterol, co niekiedy jest dla lekarza cenną informacją.
Reklama
Normy odczynu Biernackiego
Wartość odczynu Biernackiego może być różna, w zależności od wieku pacjenta i jego płci.
Dla różnych grup norma wyników OB mieści się w następujących granicach:
- u noworodków tuż po urodzeniu: 0 - 2 mm na godzinę,
- u noworodków między 8. a 14. dniem życia: 4 mm na godzinę,
- u noworodków od 14. dnia życia: 17 mm na godzinę,
- u niemowląt do 6. miesiąca życia: 12-17 mm na godzinę,
- u dzieci powyżej 6. miesiąca życia: 7-8 mm na godzinę,
- u kobiet poniżej 50. roku życia: 6 - 11 mm na godzinę,
- u kobiet powyżej 50. roku życia: do 30 mm na godzinę,
- u mężczyzn poniżej 50. roku życia: 3 - 8 mm na godzinę,
- u mężczyzn powyżej 50. roku życia: do 20 mm na godzinę.
Należy jednak pamiętać, że norma odczynu Biernackiego może nieco różnić się pomiędzy laboratoriami. Różne laboratoria korzystają do przeprowadzania analiz z różnych sprzętów i odczynników, dlatego często ustalają własne normy.
Nie ma zatem jednej, uniwersalnej normy badania OB, dlatego interpretacji wyników zawsze powinien dokonywać lekarz.
Reklama
Wyniki badania odczynu Biernackiego
Zwykle na wyniki odczynu Biernackiego nie trzeba długo czekać. Współcześnie, gdy możliwy jest podgląd wyników on-line, z reguły są one dostępne już następnego dnia od pobrania próbki krwi.
Aby badanie było miarodajne, krew pobrana do analizy nie może być długo przechowywana, dlatego laboratorium przeprowadza badanie możliwie najszybciej.
Czasem nieco dłużej na wyniki muszą czekać pacjenci, którzy chcą odebrać je w przychodni w formie papierowej. Niektóre placówki nie dysponują własnymi laboratoriami i wyniki są im odsyłane.
Interpretacji wyników OB nie należy dokonywać samemu, ponieważ samo ich odchylenie od normy niewiele mówi o stanie zdrowia pacjenta. Na podwyższenie lub obniżenie poziomu odczynu może mieć wpływ bardzo wiele czynników. Aby postawić diagnozę, potrzebna jest więc fachowa wiedza, doświadczenie, a także szeroki wywiad z pacjentem i nierzadko – dodatkowe badania.
Warto także wiedzieć, że odczyn Biernackiego nie jest zbyt przydatny w diagnozowaniu krótkotrwałych, nagłych stanów zapalnych, ponieważ opadanie erytrocytów odbywa się powoli i nie jest natychmiastową reakcją na zmiany chorobowe.
W przypadku nagłych infekcji badaniami bardziej miarodajnymi są CRP i prokalcytoniny (PCT). Te dwa białka uwalniane są do krwiobiegu od razu, gdy w organizmie zaczyna rozwijać się zapalenie.
Aby wyniki badań krwi OB były jak najbardziej wiarygodne, próbka powinna być pobierana rano, na czczo. Najlepiej, jeśli pacjent nie je nic przez 12 godzin przed badaniem, a tuż przed nim nie zażywa żadnych leków i nie wykonuje wysiłku fizycznego. Wszystkie te czynniki mogą wpływać na prędkość opadania czerwonych krwinek i zafałszować wynik analizy.
Reklama
Podwyższony odczyn Biernackiego
Przyczyny wysokiego OB mogą być różne. U niektórych osób podwyższone OB jest stanem naturalnym i wcale nie musi oznaczać choroby. Dzieje się tak m.in. u kobiet ciężarnych (od 10. tygodnia ciąży do 6 tygodni po porodzie), u kobiet tuż przed menstruacją, u pacjentek stale przyjmujących tabletki antykoncepcyjne czy osób pozostających przewlekle pod wpływem silnego stresu.
Jak wysokie OB powinno niepokoić? Samym OB powyżej normy nie należy się niepokoić, ale trzeba je zawsze skonsultować z lekarzem celem ustalenia przyczyny zaburzeń. Co oznacza podwyższony odczyn Biernackiego?
Przede wszystkim towarzyszy on rozwijającym się w organizmie stanom zapalnym (np. zapaleniu płuc, wyrostka robaczkowego i innym). Oprócz tego wzrasta on przy:
- chorobie reumatycznej,
- chorobach autoimmunologicznych,
- zawale serca,
- niektórych nowotworach (np. białaczce, ziarnicy złośliwej, szpiczaku mnogim),
- marskości wątroby i innych chorobach w obrębie tego organu,
- gammapatii,
- zespole nerczycowem,
- urazach i stanach pooperacyjnych (w tym martwicy tkanek),
- niedoczynności/nadczynności tarczycy,
- hipercholesterolemii,
- różnych chorobach zakaźnych,
- zakażeniach bakteryjnych,
- sepsie.
Za wysoki odczyn Biernackiego nie musi wynikać z groźnych chorób, jednak żadnych odchyleń od normy nie można lekceważyć. Jeśli wysokie OB wyszło przypadkiem, podczas profilaktycznych badań, trzeba zawsze wykonać badania dodatkowe pomagające ustalić przyczynę niewłaściwego wyniku, ewentualnie – po jakimś czasie powtórzyć oznaczenie odczynu.
Reklama
Niski odczyn Biernackiego
Jeśli opadanie erytrocytów odbywa się z nieprawidłową prędkością, zwykle jest ono przyspieszone, co powoduje podwyższenie wyników. Zdarza się jednak też zbyt niskie OB, będące także odchyleniem od przyjętej normy i oznaczające pewne nieprawidłowości.
Co oznacza niskie OB? Jak już zostało wspomniana, diagnozę może postawić wyłącznie lekarz, posiadający komplet wyników badań i znający obraz kliniczny pacjenta. Niski odczyn Biernackiego przeważnie występuje, gdy pacjent ma:
- niedokrwistość (różne rodzaje),
- przewlekłą niewydolność krążeniową,
- niedobór fibrynogenu, który odpowiada za proces krzepnięcia krwi,
- obniżone stężenie haptoglobiny,
- żółtaczkę,
- alergię lub wstrząs anafilaktyczny,
- czerwienicę prawdziwą.
OB poniżej normy – podobnie jak i wynik podwyższony – może, ale nie musi wynikać ze stanu chorobowego. Za niski odczyn Biernackiego sam w sobie niewiele mówi o aktualnym stanie zdrowia i często trzeba wykonać dodatkowe badania.
Czy możliwe jest, że w organizmie rozwija się nowotwór, a OB jest niskie? Oznaczanie OB nie jest czynnikiem diagnostycznym w rozpoznawaniu nowotworów. Może się więc zdarzyć, że odczyn jest niski przy obecności raka i przeciwnie – może być podwyższony bez obecności komórek nowotworowych w organizmie.
Reklama
Cena odczynu Biernackiego
Badania takie jak OB wykonuje się z reguły na zlecenie lekarza. Ze skierowaniem od lekarza rodzinnego wystawionym podczas wizyty w POZ badanie jest w pełni refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, czyli całkowicie bezpłatne.
Oznaczenie wartości OB można wykonać również prywatnie, ale wówczas trzeba za nie zapłacić. Zaletą takiego rozwiązania jest to, że nie trzeba wówczas mieć skierowania, całą procedurę można więc przeprowadzić nieco szybciej.
Cena odczynu Biernackiego – podobnie jak i innych badań – zależy w dużej mierze od miasta i placówki, w której się go wykonuje. Różnice te jednak nie są duże, ponieważ badanie to należy do mało kosztownych i samo OB można zrobić już za kilka złotych. Należy jednak pamiętać, że lekarze rzadko zlecają jedynie oznaczenie odczynu. Zwykle badanie to znajduje się w całym zestawie laboratoryjnych analiz krwi.
Reklama
Odczyn Biernackiego u dziecka
Czy możliwe jest zbadanie OB u dziecka? Jak najbardziej – test ten wykonuje się nie tylko u pacjentów dorosłych, ale również u dzieci. Warto jednak pamiętać, że prędkość opadania czerwonych krwinek nie zmienia się od razu, kiedy w organizmie zaczyna się infekcja.
Organizm dziecka natomiast jest pod tym względem bardzo dynamiczny i dość nieprzewidywalny, dlatego niekiedy podwyższone OB u dziecka świadczy o przebytej już niedawno infekcji i nie odwzorowuje stanu aktualnego.
Należy też zdawać sobie sprawę z tego, że norma OB u dzieci zmienia się z wiekiem (szczególnie u niemowląt i noworodków), dlatego najlepiej, gdy interpretacji wyników dokonuje lekarz posiadający na ten temat wiedzę i doświadczenie.
Ponieważ w dziecięcych organizmach infekcje bardzo szybko się rozwijają i szybko przechodzą, niekiedy samoistnie, lekarze chętniej zlecają oznaczanie poziomu białek, które uwalniają się natychmiast po wystąpieniu stanu zapalnego – białka C-reaktywnego (CRP) lub prokalcytoniny (PCT). Jeśli jednak lekarz zleca wykonanie OB u dziecka i wyjdzie ono zbyt niskie lub podwyższone, należy wrócić do niego z wynikami i koniecznie je skonsultować.
Badanie OB u dziecka przebiega dokładnie tak samo, jak u osoby dorosłej. Polega na pobraniu krwi z żyły w dole łokciowym. Pacjent musi być na czczo i nie może przed pobraniem wykonywać żadnego wysiłku fizycznego.
Badanie CRP a OB
Badanie CRP to badanie białka C-reaktywnego (białko ostrej fazy), które jest produkowane przez wątrobę, jeśli w organizmie toczy się stan zapalny.
Jego wartość może gwałtownie wzrosnąć (nawet tysiąckrotnie) w ciągu jednego dnia w wyniku ostrych zakażeń wirusowych i bakteryjnych, a także spaść, gdy organizm zaczyna się bronić. Wskaźnik CRP zdecydowanie szybciej reaguje na zmiany w organizmie niż OB, dlatego najczęściej wykonuje się je równolegle.
W stanach zapalnych CRP jest skuteczniejszym badaniem, natomiast do obserwacji stanów przewlekłych częściej wykorzystuje się OB.
