Czym jest badanie PSA?
PSA (ang. prostate specific antigen) to antygen swoisty dla stercza, czyli glikoproteina, która wytwarzana jest tylko przez komórki nabłonkowe kanalików gruczołowych stercza. Znajduje się w płynie nasiennym, w którym pełni zasadniczą rolę w jego upłynnianiu. W bardzo niewielkiej ilości PSA przedostaje się do krwi, gdzie pomiar jego stężenia może być pomocny w diagnostyce raka prostaty.
Co to jest zatem badanie PSA? Jest to badanie z krwi określane mianem markera nowotworowego, czyli parametru użytecznego w diagnostyce onkologicznej. Co to oznacza? Nie służy ono stricte do zdiagnozowania nowotworu, ale jako badanie przesiewowe pozwala wyłonić grupę pacjentów, których należy skierować na dodatkowe badania. Markery nowotworowe używane są także w monitorowaniu leczenia oraz cyklicznie po przebytej terapii pod kątem wznowy.
Badanie PSA całkowity
Antygen sterczowy występuje we krwi w dwóch formach: wolnej, niezwiązanej (wolne PSA, fPSA, ang. free PSA) oraz w postaci związanej z białkami transportującymi. Badanie PSA całkowitego (tPSA, ang. total PSA) obejmuje pomiar stężenia obu tych frakcji, bez podziału na nie. Badanie tPSA jest badaniem pierwszego wyboru, najczęściej zalecanym przez lekarzy i najczęściej wybieranym przez pacjentów komercyjnych.
Badanie PSA wolny
Wolne PSA (fPSA) to część swoistego antygenu sterczowego, która występuje we krwi w formie niezwiązanej z białkami transportującymi. Badanie wolnego PSA zalecane jest jako uzupełnienie diagnostyki w przypadku, gdy wyniki total PSA przekraczają wartość referencyjną. Oznaczenie obu tych parametrów pozwala na wyliczenie stosunku zawartości wolnego PSA do PSA całkowitego, co jest przydatne w dalszej interpretacji.
Wynik badania wolnej frakcji antygenu prostaty u zdrowych pacjentów, bez zmian nowotworowych, wynosi zazwyczaj ponad 20% PSA całkowitego. Pacjenci, u których odsetek ten wynosi poniżej 10% znajdują się w grupie o bardzo wysokim prawdopodobieństwie wystąpienia raka prostaty.
Pojedyncze oznaczenie wolnego PSA bez oznaczenia w tym samym czasie PSA całkowitego nie ma znaczenia diagnostycznego.
Reklama
Wskazania do badania PSA
Badanie PSA zalecane jest w przypadku wystąpienia dolegliwości, które mogą wiązać się z rakiem prostaty. Na jakie objawy należy zwrócić uwagę?
- Utrudnienia w oddawaniu moczu, bolesność podczas mikcji, wąski strumień moczu,
- obecność krwi w moczu (krwiomocz),
- częste oddawanie moczu (częstomocz),
- nawracające zakażenia układu moczowego,
- dolegliwości bólowe w okolicy dna miednicy i krocza,
- bóle kostne, osłabienie, niedokrwistość - jako objawy przerzutów raka.
Profilaktyczne badanie prostaty PSA budzi pewne kontrowersje w środowisku medycznym. Mówi się o ograniczeniach stosowania tego markeru nowotworowego do przesiewowej diagnostyki raka stercza. Klinicyści i naukowcy podkreślają, że mimo iż parametr cechuje się dużą czułością (wykrywa nawet małe odchylenia od normy), to niestety jest mało swoisty w kontekście nowotworu. Co to znaczy? To znaczy, że podwyższone wartości uzyskuje się bardzo często także w innych sytuacjach klinicznych, niezwiązanych z rakiem. Nie mniej wielu lekarzy zaleca profilaktyczne badanie krwi na raka prostaty u mężczyzn po 50rż, a nawet po 40rż u pacjentów z obciążeniem nowotworowym w wywiadzie.
Badanie PSA stosuje się nie tylko w celu diagnostyki raka. Regularne oznaczanie wartości PSA we krwi jest rutynowym postępowaniem w przypadku monitorowania leczenia oraz po leczeniu w celu wykrycia wznowy. Pacjent zgłasza się na pomiar stężenia swoistego antygenu sterczowego zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego, co jest niezwykle istotną częścią terapii.
Reklama
Jak się przygotować do badania PSA?
Prawidłowe przygotowanie się do badania jest niezwykle istotne, by uzyskać wiarygodne i rzetelne wyniki. Pacjent na 48h przed badaniem nie powinien doprowadzić do ejakulacji, czy to w czasie stosunku seksualnego czy podczas masturbacji. Jak jeszcze przygotować się do badania PSA, by jego wynik był miarodajny? Kluczowe jest także wystrzeganie się czynności, które powodują ucisk na dno miednicy i gruczoł krokowy, takich jak jazda na rowerze, czy badanie per rectum. Niestety, wciąż zdarzają się sytuacje, w których nieuświadomiony pacjent tuż po badaniu przed odbyt zgłasza się na pobranie krwi na oznaczenie PSA lub przyjeżdża do punktu pobrań na rowerze. Dlatego tak ważna jest dobra współpraca na linii lekarz-pacjent oraz edukacja pacjentów.
Jeśli istnieje konieczność oznaczenia całkowitego PSA po biopsji stercza, należy odczekać minimum 6 tygodni, w innym wypadku wyniki mogą być fałszywie zawyżone i nie odzwierciedlać stanu klinicznego pacjenta.
Zwraca się także uwagę na to, by na 48h przed badaniem wystrzegać się intensywnego wysiłku fizycznego, ponieważ może to także skutkować zawyżeniem wyniku.
Nie ma konieczności zgłaszania się na badanie PSA na czczo, posiłek nie wpływa na wartości swoistego antygenu sterczowego we krwi.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Wyniki i normy badania PSA
Normy wyników badania PSA we krwi są zmienne i zależą od wieku pacjenta. U osób starszych antygen sterczowy przyjmuje wyższe wartości i jest to całkowicie fizjologiczny proces. Przyjmuje się, że u pacjentów między 40 a 49 rż PSA powinno wynosić mniej niż 2,5 ng/ml, a zakres referencyjny zwiększa się o 1 ng/ml wraz z kolejnymi dekadami życia.
- 40–49 lat – 0–2,5 ng/ml,
- 50–59 lat – 0–3,5 ng/ml,
- 60–69 lat – 0–4,5 ng/ml,
- 70–79 lat – 0–6,5 ng/ml.
Wynik PSA poza zakresem referencyjnym może wskazywać na raka stercza i z tym najczęściej jest kojarzone przez pacjentów. Czy zawsze wysokie PSA to rak? Należy pamiętać, że podwyższony wynik PSA nigdy nie diagnozuje nowotworu. Antygen sterczowy jest parametrem swoistym dla narządu (prostaty), ale nie dla raka. Zwiększone wydzielanie tego białka do nasienia i do krwi może być związane nie tylko z chorobą onkologiczną, ale także z innymi kwestiami.
Najczęstszą przyczyną podwyższonego PSA jest łagodny przerost stercza, czyli sytuacja, gdy dochodzi do powiększenia prostaty niezwiązanego z nowotworzeniem. Inna norma PSA będzie dla 60-latka, inna dla 70-latka itd. Szacuje się, że na łagodny przerost gruczołu krokowego może cierpieć aż 80% pacjentów w wieku powyżej 75 lat.
Jakie są inne nienowotworowe przyczyny wysokiego PSA?
- Ucisk gruczołu krokowego, np.: badanie per rectum poprzedzające pobranie krwi, biopsja, USG stercza, jazda na rowerze,
- stany zapalne stercza i układu moczowego,
- cewnikowanie,
- ejakulacja na 48 przed badaniem (stosunek seksualny, masturbacja),
- intensywny wysiłek fizyczny w ciągu 48h przed badaniem.
Interpretacji wyniku powinien dokonywać lekarz, który zestawi go z wywiadem, stanem pacjenta i innymi badaniami oraz w razie konieczności pokieruje odpowiednio pacjenta.
Każdy wynik przekraczający zakres referencyjny powinien zostać skonsultowany z lekarzem prowadzącym.
Złe wyniki badania PSA - co dalej?
Jaki wynik PSA jest niepokojący? Jeśli odbiega on od normy, zawsze należy skonsultować się z lekarzem i pogłębić diagnostykę. Po pierwsze należy sobie odpowiedzieć na pytanie, czy pacjent odpowiednio przygotował się do badania i czy stosował się do zaleceń. Pobudzenie stercza poprzez ejakulację czy ucisk np. w czasie jazdy na rowerze może znacząco wpłynąć na wynik. Jeśli są wątpliwości, badanie należy powtórzyć.
Wyniki powyżej 4ng/ml a poniżej 10 ng/ml to tzw. szara strefa. Lekarz może zadecydować o oznaczeniu wolnego PSA (fPSA) i wyliczeniu stosunku fPSA/tPSA, co może pomóc w interpretacji.
Wartość powyżej 10 ng/ml jest zdecydowanie wartością niepokojącą i powinno się wykonać dodatkowe badania: per rectum (jeśli wcześniej nie zostało wykonane) oraz USG prostaty. Jeśli badania te wykażą nieprawidłowości i obecność zmian, wykonuje się biopsję gruczołu krokowego, która jest podstawą do rozpoznania nowotworu.
Reklama
Cena badania PSA
Ile kosztuje badanie krwi PSA? Może być ono refundowane, jeśli skierowanie wystawi lekarz POZ (Podstawowej Opieki Zdrowotnej) lub lekarz odpowiedniej specjalności, np. urolog lub onkolog. Oznaczenie można wykonać także prywatnie, a wtedy cena badania PSA oscyluje w okolicach 50 zł.
