Czym jest bartonella i skąd się bierze?
Bartonella to rodzaj bakterii gram-ujemnej, atakującej czerwone krwinki zainfekowanego organizmu. W większości przypadków jest przenoszona przez krwiopijne stawonogi - zwłaszcza komary, kleszcze, pchły, wszy i roztocza.
Bakterie atakują ludzi oraz zwierzęta i są przyczyną występowania u nich różnych chorób, nazywanych grupowo bartonellozami. Zakażenia bartonellą są niebezpieczne zwłaszcza dla dzieci i ludzi z obniżoną odpornością, na przykład zarażonych wirusem HIV.
W klasyfikacji ICD-10 znajdują się one pod numerem A44, a na liście ICD-11 oznaczono je jako 1C11.
Poniżej przedstawiono kilka z nich, z podziałem na gatunek wywołujących je bakterii.
- Bartonella bacilliformis - wywołuje u ludzi gorączkę Oroya, znaną jako choroba Carrióna. Bakterie są przenoszone przez moskity. Schorzenie prowadzi do szybkiej destrukcji erytrocytów i prowadzi do postępującej anemii i niedokrwistości. Nieleczona choroba bardzo często prowadzi do śmierci.
- Bartonella quintana – jest czynnikiem zakaźnym choroby okopowej, nazywanej też gorączką pięciodniową. Przenoszą ją wszy ludzkie. Choroba doprowadza do wystąpienia dreszczy, gorączki i bólu goleni oraz różnych powikłań. Bakteria często wywołuje na przykład schorzenia wątroby, takie jak jej powiększenie i plamica, a także zapalenie wsierdzia i naczyniakowatość bakteryjną, objawiającą się fioletowymi zmianami na skórze.
- Bartonella henselae i Bartonella clarridgeiae - to bakterie, których nosicielem są koty. Zwierzęta zarażają się między innymi poprzez pogryzienie pchły kociej (Ctenocephalides felis). Chociaż same zwykle nie wykazują objawów choroby, to przenoszą mikroorganizmy na człowieka poprzez podrapanie lub pogryzienie go. Możliwe jest także zakażenie dospojówkowe oraz przez ukąszenie kleszcza lub komara. W ten sposób człowiek zaraża się chorobą kociego pazura – najczęściej występującą na świecie bartonelozą. W jej przebiegu pojawiają się między innymi gorączka oraz powiększenie węzłów chłonnych. Niestety, możliwe jest też wystąpienie poważnych powikłań. Chociaż Bartonella jest zaraźliwa, to choroba kociego pazura nie przenosi się z człowieka na człowieka.
Reklama
Jak objawia się bartonella?
Bartonella spp. jest bakterią wywołującą u człowieka wiele różnych chorób i objawów. Zależą one od gatunku mikroorganizmu, intensywności zakażenia oraz odporności organizmu chorego. Choroba Oroya objawia się między innymi gorączką, bladością i bólem mięśni.
W przebiegu choroby okopowej występuje podwyższona temperatura ciała, dreszcze, bóle głowy, mięśni i stawów, a także powiększenie wątroby. Choroba może też przejść w formę przewlekłą, jeśli nie jest odpowiednio leczona.
W przypadku choroby kociego pazura najczęściej pojawiają się gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, zmęczenie, ogólnie złe samopoczucie i ból stawów.
Poza wymienionymi wyżej objawami, bakterie Bartonella spp. mogą wywoływać liczne objawy obejmujące skórę i oczy, a także rzutujące na psychikę i układ nerwowy człowieka.
W ciężkich przypadkach nieleczone zakażenia mogą prowadzić do śmierci. Stwierdzono, że u dziecka i człowieka chorego na AIDS objawy Bartonelli są najpoważniejsze.
U kotów infekcja zazwyczaj nie wywołuje objawów, co sprawia, że zwierzęta te są świetnymi nosicielami choroby. Czasem można zaobserwować u nich zapalenie jamy ustnej i dziąseł, bądź zapalenie rogówki i błony naczyniowej oka. U psów bakteria może prowadzić do wystąpienia zapalenia wsierdzia, stawów i mózgu.
Objawy neurologiczne
W przypadku zakażenia dospojówkowego Bartonellą, nawet do 20 proc. pacjentów może wykazywać poważne objawy neurologiczne.
W nietypowym przebiegu choroby kociego pazura może wystąpić zespół Parinauda, który wynika z uszkodzenia podkorowego ośrodka skojarzonego spojrzenia do góry i w dół oraz porażenia nerwów twarzowych: bloczkowego i okoruchowego.
Obserwuje się zespół zmian neurologicznych - brak reakcji źrenic chorego na światło oraz zaburzenie ruchomości gałek ocznych.
W ciężkich przebiegach zakażenia może pojawić się zapalenie wielonerwowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i encefalopatia, czyli uszkodzenie struktury mózgu.
Na taki przebieg choroby narażone są szczególnie dzieci. W wyniku powstałych zmian nierzadko pojawią się drgawki i śpiączka. Choroba okopowa również może dawać objawy ze strony układu nerwowego, takie jak zawroty głowy i oczopląs.
Objawy psychiczne
Ponieważ Bartonella spp. potrafi atakować układ nerwowy chorych, może doprowadzać do uszkodzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, czyli mózgu. Zniszczenia w takiej lokalizacji nierzadko nie pozostają obojętne dla zdrowia psychicznego pacjenta.
W przebiegu choroby kociego pazura oraz choroby okopowej (szczególnie u ludzi chorujących także na AIDS) stwierdza się objawy psychiczne, takie jak:
- objawy lękowe i ataki paniki,
- nerwicę,
- depresję,
- zaburzenia zachowania,
- zaburzenia i zmiany osobowości,
- utrata funkcji intelektualnych.
Objawy skórne
Objawy skórne Bartonelli występują często w przebiegu choroby kociego pazura. Na głowie i kończynach, u części pacjentów pojawia się wysypka w postaci plamek, grudek, pęcherzyków i strupów.
Zmiany powstają najczęściej w 3 do 10 dni po zakażeniu. W miejscu zadrapania lub ugryzienia przez kota może urosnąć charakterystyczna mała, różowa i niebolesna grudka, która potrafi utrzymywać się do 5 miesięcy od wydarzenia.
Niektórzy chorzy obserwują też na skórze czerwone smugi przypominające rozstępy. Poza grudkowatymi zmianami na skórze kończyn i głowy może wystąpić także rumień. Zdarza się to zwłaszcza u dzieci.
Innym objawem choroby kociego pazura jest długotrwałe i bolesne powiększenie węzłów chłonnych, które mogą ropieć, a nawet tworzyć przetoki.
Dodatkowo skóra nad nimi ulega zaczerwienieniu. Taki stan pojawia się w 2 tygodnie po zakażeniu i może utrzymywać się od 2 do 4 miesięcy. Bartonelle spp. rzadziej mogą wywoływać też patologiczne powstawanie nowych naczyń włosowatych, co jest nazywane naczyniakowatością bakteryjną i objawia się na skórze w postaci fioletowych plam.
U chorych na AIDS proces ten prowadzi dodatkowo do powstawania ropni i owrzodzeń na skórze.
W przebiegu choroby Carrióna u 1 na 10 osób rozwija się faza wykwitów, podczas której na skórze chorego pojawiają się brodawkowe uszkodzenia, w postaci owrzodzeń, nadżerek i zapalnych zmian zanikowych.
Od tego symptomu wzięła się nazwa „brodawka peruwiańska”, która na początku była klasyfikowana jako oddzielna choroba, a z czasem udowodniono jej tożsamość z gorączką Oroya. Wysypka Bartonelli pojawia się także w przebiegu choroby okopowej.
Objawy oczne
Bakterie Bartonella spp. mogą wywoływać objawy oczne. Dzieje się tak w szczególnych wypadkach, na przykład kiedy do zakażenia doszło nietypowo - drogą dospojówkową.
Mogą wystąpić:
- miękki, zaczerwieniony na obwodzie ziarniniak, powstający w miejscu zakażenia w spojówce,
- zapalenie spojówek,
- zapalenie błony naczyniowej oka,
- zapalenie siatkówki,
- zapalenie powiek,
- zapalenie nerwu wzrokowego i nerwów obwodowych.
Bardzo często przy zapaleniu dospojówkowym razem z objawami ocznymi Bartonelli pojawiają się też objawy nerwowe. Przykładem jest zespół Parinauda, czyli uszkodzenie ośrodków podkorowych mózgu oraz porażenie dwóch nerwów twarzowych.
W efekcie źrenice chorego nie reagują na światło oraz występują u niego zaburzenia ruchomości gałek ocznych. W przebiegu choroby okopowej poza zapaleniem spojówek może dochodzić do bólu gałek ocznych oraz oczopląsu.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Badanie na bartonellę, czyli jak zdiagnozować obecność bakterii
Istotny w rozpoznawaniu zakażenia Bartonellą jest wywiad z pacjentem przeprowadzany przez lekarza.
Pomocne są informacje o kontaktach z kotami, narażenie na pasożyty zewnętrzne, takie jak pchły, wszy i kleszcze oraz ewentualne pojawienie się w ostatnim czasie ran.
Pierwsze dysfunkcje w organizmie wywołane przez Bartonelle mogą być widoczne już podczas rutynowo wykonanych badań - morfologii i biochemii krwi.
Obserwuje się niedokrwistość, małopłytkowość, objawy dysfunkcji wątroby, hipoglikemię.
Do tego obraz kliniczny choroby uzupełniają występujące objawy, takie jak:
- powiększone węzły chłonne,
- trudno gojąca się rana,
- charakterystyczne zmiany skórne,
- ból mięśni, stawów, goleni,
a czasem także objawy nerwowe, zaburzenia psychiczne i problemy z oczami.
Najczęściej stosowane badanie diagnostyczne używane w przypadku podejrzenia zakażenia Bartonella spp., służące postawieniu ostatecznego rozpoznania to badanie serologiczne.
Najczęściej przeprowadza się je metodą ELISA lub IFA. Pozwala ono na wykrycie przeciwciał wytwarzanych przez organizm pacjenta, podczas styczności jego układu odpornościowego z bakterią. Do przeprowadzenia testu wystarczy pobranie próbki krwi.
Niestety lekarz rodzinny nie wystawia skierowań na badanie w kierunku choroby kociego pazura. Aby uzyskać skierowanie w ramach refundacji przez NFZ trzeba najpierw udać się do lekarza chorób zakaźnych. Specjalista taki po zbadaniu pacjenta podejmuje decyzję o dalszej diagnostyce i ewentualnym leczeniu.
Innym rozwiązaniem jest wykonanie badania na chorobę kociego pazura prywatnie - w takim wypadku skierowanie nie jest potrzebne. Cena badania Bartonelli w prywatnym laboratorium wynosi około 180-280 zł.
Interpretacja jego rezultatu jest rolą lekarza, ponieważ mogą zdarzyć się wyniki fałszywie ujemne.
Zwykle jednak dane są łatwe do odczytania - wykrycie przeciwciał IgM świadczy o ostrej fazie choroby kociego pazura, a IgG stwierdza się u chorych w zaawansowanych stadium schorzenia oraz u osób, które przeszły już chorobę.
Mniej popularnie stosowana diagnostyka tych bakterii opiera się o badanie molekularne, jakim jest PCR. Pozwala ono na wykrycie DNA bakterii we krwi pacjenta, bądź w tkankach serca, wątroby lub skóry.
Reklama
Jak leczyć bartonellę? Leczenie naturalne i farmakologiczne
Zalecenia odnośnie leczenia zawsze powinny pochodzić od lekarza diagnozującego chorego. Wybranie terapii zależy od gatunku stwierdzonej Bartonelli i rodzaju wywoływanej przez nią choroby, stopnia zaawansowania objawów i postępu choroby oraz cech indywidualnych pacjenta, takich jak wiek, czy wydolność jego układu odpornościowego.
Leczenie farmakologiczne choroby kociego pazura najczęściej nie jest konieczne. Większość przypadków zakażeń Bartonella henselae przebiega szybko i z wystąpieniem łagodnych, samoistnie znikających objawów.
Takie przypadki można wspomóc domowymi sposobami podnoszenia odporności. Można także zastosować leczenie naturalne, na przykład ziołami.
Jednak, w przypadku wystąpienia u pacjenta wysokiej gorączki, ciężkiego przebiegu choroby lub pojawienia się powikłań - leczenie Bartonelli z pomocą leków jest wskazane i obejmuje:
- antybiotykoterapię - najczęściej stosuje się azytromycynę (antybiotyk makrolidowy) lub doksycyklinę (tetracyklinę),
- leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe - objawowo, do momentu ustąpienia symptomów.
W niektórych wypadkach może być konieczne usunięcie zainfekowanych węzłów chłonnych podczas zabiegu chirurgicznego. W przypadku wystąpienia powikłań, współczynnik śmiertelności w chorobie kociego pazura osiąga do 1-2 proc.
Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia komplikacji, szczególnie warto zwrócić więc uwagę na odpowiednie leczenie choroby kociego pazura u dzieci i kobiet w ciąży. Problemów nastręcza terapia ludzi z upośledzoną odpornością, ponieważ u takich pacjentów antybiotykoterapia często okazuje się nieskuteczna.
Istotną częścią profilaktyki choroby u ludzi jest unikanie dzikich kotów i leczenie tych domowych.
Podawanie antybiotyku zwierzakowi powinno trwać 2-4 tygodnie. Po zakończeniu leczenia należy zacząć systematycznie stosować preparaty przeciwpchelne i nie wypuszczać kota na zewnątrz, aby uniknąć nowych zakażeń.
Terapia choroby okopowej przebiega podobnie i z użyciem tych samych antybiotyków. W leczeniu i zapobieganiu nawrotom istotne jest zadbanie o higienę otoczenia i usunięcie wektorów przenoszących chorobę (wszy).
Reklama
Powikłania bartonelli. Czy da się zapobiec chorobie?
Bakterie Bartonelli nie muszą nastręczać większych problemów zdrowym dorosłym. Odpowiednia i szybka terapia pozwala wrócić pacjentowi do zdrowia.
Jeśli jednak zakażenie pozostanie niezauważone, niezdiagnozowane lub zlekceważone, a do tego dotyczy dziecka lub osoby chorej na AIDS - może przyjąć groźniejszą formę.
Szczególną troską o swoje zdrowie powinny wykazywać się też kobiety w ciąży, ponieważ ewentualne komplikacje w przebiegu choroby mogą wpłynąć na rozwijający się płód.
Powikłania, które mogą pojawić się u ludzi w przebiegu choroby kociego pazura to:
- zropienie węzła chłonnego, aż do powstania przewlekłej przetoki,
- powiększenie wątroby i śledziony,
- rumień guzowaty,
- zapalenie kości,
- infekcyjne zapalenie wsierdzia,
- reumatyczne bóle stawów,
- zapalenie płuc i opłucnej,
- małopłytkowość,
- zapalenie siatkówki i gałki ocznej z utratą wzroku,
- encefalopatia, czyli zapalenie mózgu, z następstwem w postaci wystąpieniem drgawek i śpiączki.
U ludzi chorych na AIDS zakażeniu Bartonellą henselae mogą towarzyszyć dodatkowe objawy i powikłania, takie jak:
- zapalenie szpiku kostnego,
- zakrzepica drobnych naczyń krwionośnych,
- powstawanie torbieli w narządach wewnętrznych,
- bardzo bolesne zmiany w kościach i mózgu,
- rozległe owrzodzenia skóry.
W przebiegu gorączki pięciodniowej zazwyczaj nie obserwuje się powikłań, a objawy nawracającej choroby za każdym razem maleją. Choroba Carrióna, zaś w początkowym okresie niesie za sobą ryzyko zgonu. Może też przejść w formę przewlekła.
Najlepszą formą ochrony przed Bartonellami jest zapobieganie zakażeniom.
W grupie ryzyka znajdują się między innymi lekarze weterynarii, hodowcy kotów, pracownicy schronisk dla zwierząt, osoby niestosujące się do zasad higieny i żyjące w wątpliwych warunkach sanitarnych oraz ludzie narażeni na ugryzienia kleszczy i komarów.
Takie osoby powinny szczególnie zadbać o swoje bezpieczeństwo w życiu codziennym. Profilaktyce chorób szczególną uwagę powinny także poświęcić osoby z obniżoną odpornością, które są najbardziej narażone na skutki ewentualnego zakażenia.
Aby uniknąć zarażenia Bartonellami, należy stosować się do poniższych zasad:
- nie wolno dotykać obcych, bezdomnych zwierząt, które mogą być zapchlone, chore i agresywne. Należy unikać zadrapań i ugryzień, zwłaszcza dzikich, młodych kotów;
- w przypadku wystąpienia zranienia spowodowanego przez kota, należy szybko i dokładnie oczyścić ranę wodą z mydłem, a następnie zdezynfekować ją, na przykład preparatem z dichlorowodorkiem oktenidyny;
- jeśli posiada się kota domowego, należy unikać wypuszczania go na zewnątrz oraz obowiązkowo przeprowadzać u niego regularne odpchlanie. Na rynku istnieje wiele preparatów w różnorodnych formach do wyboru – szampony, obroże, preparaty do zakraplania. W przypadku podejrzenia zakażenia zwierzęcia bakteriami Bartonella trzeba zabrać je do kliniki weterynaryjnej, aby zostało poddane leczeniu antybiotykami;
- należy myć ręce po każdym kontakcie ze zwierzętami i unikać tarcia oczu;
- należy dbać o higienę osobistą i odpowiednie warunki sanitarne otoczenia w jakim się żyje. Kluczowe jest zapobieganie pojawienia się wszy i pcheł oraz szybkie ich zwalczanie;
- warto nauczyć się jak usunąć kleszcza u psa, kota i z własnego ciała, aby szybko i skutecznie pozbyć się z domu tego pasożyta, który poza Bartonellami przenosi wiele innych, bardzo groźnych chorób odkleszczowych. Zaleca się także stosowanie repelentów odstraszających owady i kleszcze oraz chronienie się przed ich ugryzieniami odpowiednią odzieżą;
Na koniec nie zaszkodzi pamiętać też o regularnym monitorowaniu swojego stanu zdrowia i uczęszczania na rutynowe badania przesiewowe. W ten sposób zwiększamy szansę na szybkie zaobserwowanie potencjalnych chorób.
