Co to jest beta karoten?
Beta karoten jest związkiem chemicznym, z którego organizm ludzki wytwarza witaminę A (dlatego nazywany jest prowitaminą A). Składa się wyłącznie z atomów węgla i wodoru (wzór chemiczny C40H56).
Zaliczany jest do grupy karotenoidów, czyli naturalnych barwników roślinnych i jak większość tego typu substancji jest bardzo silnym antyoksydantem, czyli substancją neutralizującą wolne rodniki odpowiedzialne m.in. za starzenie się skóry czy procesy nowotworowe.
Te i inne właściwości beta karotenu sprawiają, że jest on wręcz niezbędny do prawidłowego i zdrowego funkcjonowania organizmu. Związek ten nie jest syntezowany przez organizm człowieka, dlatego zaleca się spożywanie produktów będących jego źródłem, (szczegóły poniżej) a w niektórych przypadkach – także jego suplementowanie.
Substancja ta jest dziś składnikiem odżywek, leków, kosmetyków (zwłaszcza przeznaczonych do opalania) i stosowana jest na masową skalę, głównie w postaci syntetycznej.
Warto w tym kontekście wczytać się w najnowsze doniesienia naukowe, które kładą się cieniem na nieposzlakowanej opinii, jaką beta karoten cieszył się przez lata, między innymi jako związek zapobiegający chorobom nowotworowym.
Coraz więcej mówi się o tym, że określonych sytuacjach duża podaż tej substancji może mieć działanie zdecydowanie odmienne.
Reklama
Właściwości beta karotenu
Najważniejsze właściwości beta karotenu jako antyoksydantu i prekursora witaminy A, to:
- działanie przeciwnowotworowe - beta karoten stymuluje syntezę komórek cytotoksycznych i cytokin, które przedostając się do komórek rakowych, niszczą guzy w fazie proliferacji (wzrostu),
- działanie przeciwmiażdżycowe – obniżanie stężenia złego cholesterolu LDL, zapobieganie złogów w tętnicach,
- wspieranie układu odpornościowego,
- opóźnianie procesów starzenia organizmu,
- warunkowanie prawidłowego rogowacenia naskórka, przyśpieszenie gojenia ran,
- korzystny wpływ na narząd wzroku – poprawa widzenia w nocy, zapobieganie zwyrodnieniu plamki żółtej oraz uszkodzeniom soczewki,
- ochrona przewodu pokarmowego oraz oddechowego przed infekcjami,
- zapobieganie rozedmie płuc i zapaleniu oskrzeli,
- przyspieszenie opalania – dzięki beta karotenowi skóra szybciej nabiera ładnej, ciemnej barwy. Związek ten jednocześnie chroni przed oparzeniami i uszkodzeniami, zwłaszcza głębszych warstw skóry.
Reklama
Tabletki z beta karotenem
W aptekach i drogeriach dostępne są liczne suplementy zawierające beta karoten. Tabletki i kapsułki z prowitaminą A polecane są między innymi na odporność, utrzymanie zdrowej kondycji oczu czy w ramach szeroko rozumianej profilaktyki antynowotworowej.
Jednak większość osób sięgających beta karoten w tabletkach ma zupełnie inne cel – chce szybko i skutecznie poprawić estetykę ciała, licząc że w ten właśnie sposób uda się zapewnić piękną, trwałą, równomierną opaleniznę.
Koszt takiej kuracji zamyka się w granicach od kilkunastu do nawet stu złotych – tyle kosztują opakowania zawierające 30-90 dawek, wystarczające na 1 do 3 miesięcy suplementacji. Co warto zaznaczyć, w składzie tego typu preparatów często znajdują się inne substancje o podobnym lub komplementarnym działaniu, takie jak m.in. witaminy A i E.
Zanim jednak sięgnie się po suplementy w postaci tabletek, warto dowiedzieć się więcej o tym, jak powinny być stosowane, jakich należy się spodziewać efektów, a także, jakie są przeciwwskazania.
Reklama
Naturalny beta karoten
Naturalny beta karoten, który jest barwnikiem roślinnym, w największych ilościach znajduje się w warzywach oraz owocach. Występowanie największych ilości tego związku stwierdzono w takich produktach, jak:
- marchew,
- czerwona papryka,
- szpinak,
- dynia.
Oprócz tego wysoką zawartością beta karotenu charakteryzują się między innymi natka pietruszki, jarmuż, szczaw i szczypiorek, produkty te jednak są gorszym źródłem dla człowieka ze względu na to, że zazwyczaj spożywane są w niewielkich ilościach.
Co jeszcze zawiera beta karoten? Wymienić należy takie warzywa, jak: pomidor, biała i czerwona kapusta, sałata, brokuły, kalafior, brukselka, zielony groszek, fasolka szparagowa, por, cykoria. Warto w tym kontekście wspomnieć także o sokach warzywnych, w szczególności marchwiowym i pomidorowym.
Jeżeli natomiast chodzi o owoce zawierające największe dawki prowitaminy A, są to:
- mango,
- papaja,
- melon,
- morela,
- brzoskwinia,
- śliwka.
Reklama
Najlepszy beta karoten
Który beta karoten wybrać i jaki jest najlepszy? Syntetyczny znajdujący się w tabletkach i kapsułkach czy naturalny, dostarczany do organizmu wraz z pokarmem?
Producenci różnego typu suplementów diety przekonują, że pożywienie nie zapewnia wystarczającej podaży. Jednak dzienne zapotrzebowanie na ten składnik wynosi około 6 miligramów, tymczasem pojedyncze dawki suplementów często zawierają 15, 20 a nawet 25 mg, są więc wielokrotnie większe.
Pozwala to liczyć na osiągnięcie szybkiego efektu w postaci estetycznej opalenizny, choć należy pamiętać o kilku „ale”. Po pierwsze – istnieją bardzo poważne przeciwwskazania do przyjmowania dużych ilości beta karotenu w suplementach diety (szczegóły w dalszej części artykułu).
Po drugie, beta karoten syntetyczny jest 4-10 razy gorzej przyswajalny, niż naturalny (dane: dietetycy.org.pl). Po trzecie – syntetyk zawarty w suplementach ogranicza wchłanianie innych karotenoidów, istotnie zmniejszając ich prozdrowotny wpływ na organizm.
Wniosek z tego płynie takie, że można suplementować beta karoten krótkotrwale i doraźnie, jednak na co dzień lepiej jest dbać o zrównoważoną dietę bogatą w warzywa i owoce. Tym bardziej, że jest ona zdrowa, także z wielu innych powodów.
Reklama
Beta karoten a opalanie
Czy beta karoten przyciemnia skórę? Czy warto brać beta karoten przed opalaniem? Odpowiedź jest złożona. Przyjmowanie większych ilości tej substancji może nieznacznie zmienić koloryt ciała – będzie ono o ton ciemniejsze, lekko brzoskwiniowe.
Beta karoten jest barwnikiem nadającym kolor od żółtego, przez pomarańczowy, aż po czerwony. Aby jednak osiągnąć naprawdę zauważalny, atrakcyjnie wizualnie efekt, należy suplementacje połączyć z opalaniem.
Zaleca się rozpocząć przyjmowanie tabletek na około 14 dni przed „sezonem letnim”.
Beta karoten kumuluje się w komórkach naskórka i stymuluje do jeszcze bardziej wytężonej aktywności tak zwane melanocyty. Są to komórki pigmentowe, które pod wpływem promieniowania słonecznego wydzielają melaninę - barwnik odpowiedzialny za ciemnienie skóry, czyli opaleniznę.
To jednak nie jedyna kwestia, o której warto wspomnieć opisując związek między beta karotenem a opalaniem. Substancja ta chroni głębsze warstwy skóry przed szkodliwym, potencjalnie rakotwórczym działaniem promieni UVA. Redukuje stres oksydacyjny, czyli neutralizuje wolne rodniki wytwarzane pod wpływem promieniowania słonecznego.
Może też zapobiegać poparzeniom powierzchownym oraz powstawaniu związanych z tym rumieni. Działa również ochronnie w przypadku zaburzenia, jakim jest protoporfiria erytropoetyczna (wrodzone zaburzenie metabolizmu hemu), w przebiegu którego występuje nadwrażliwość na słońce.
Podkreślić jednak trzeba, że ani tabletki, ani kremy z beta karotenem nie zastępują typowych preparatów ochronnych z filtrem UV. Beta karoten zapewnia zabezpieczenie na poziomie SPF = 2, a więc znacznie mniejszym, niż najsłabszy nawet krem do opalania.
Reklama
Skutki uboczne beta karotenu
Nadmiar beta karotenu może być rakotwórczy, aczkolwiek zagrożenie to ogranicza się do konkretnej grupy osób – palaczy. Wykazało to między innymi przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych obszerne badanie CARET, którym objęto osoby palące papierosy aktualnie bądź w przeszłości, a także narażone na kontakt z azbestem.
Części pacjentów podawano beta karoten w dawce 50 mg oraz retinol (witaminę A) w dawce 25 mg, pozostali badani otrzymywali placebo, czyli substancję nie mającą żadnego wpływu na zdrowie. Eksperyment przerwano po 2 latach, mimo iż był zaplanowany na 4. Okazało się, że w grupie przyjmujące beta karoten zanotowano:
- wzrost zachorowań na raka płuc o 28%,
- wzrost śmiertelności ogółem o 17%,
- wzrost liczby zgonów z powodu nowotworu płuc o 46%.
Skąd takie rezultaty? Naukowcy komentujący uzyskane wyniki zwrócili uwagę na kilka istotnych faktów. Po pierwsze, podawanie dużych ilości beta karotenu zmniejszyło wchłanianie innych karotenoidów, w tym luteiny o 45% i kantoksantyny o około 35%.
Po drugie postawiona została wówczas hipoteza, że beta karoten suplementowany w dużych ilościach i przez dłuższy czas, przestaje być antyoksydantem, a zamiast tego zaczyna wykazywać działanie o przeciwnym wektorze, czyli prooksydacyjne.
Ma to związek z zawartością w dymie papierosowym substancji utleniających karotenoidy, co prowadzi do powstawania wolnych rodników w drogach oddechowych. W ten właśnie sposób kombinacja papierosów i beta karotenu zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc.
Co więcej, intensywna suplementacja beta karotenu (samego lub w kombinacji z witaminami A i E), zwiększa też prawdopodobieństwo wystąpienia guza w jamie ustnej.
To samo badanie CARET dostarczyło też niepokojących danych dotyczących zachorowalności i zgonów na choroby serca u osób palących i suplementujących wspomniane substancje.
Wśród palaczy, którzy zaczęli przyjmować 35 mg beta karotenu i 25 mg witaminy A, śmiertelność z powodu schorzeń naczyniowo-sercowych wzrosła aż o 26 procent.
Wszystko to wskazuje, że najważniejszym przeciwwskazaniem, jeśli chodzi o beta karoten, jest nałóg tytoniowy.
Beta karoten w ciąży
Czy można przyjmować tabletki zawierające beta karoten w ciąży? Brak jest rzetelnych opracowań naukowych na ten temat, generalnie jednak odpowiedź na tak postawione pytanie należy uzależnić od dawki, jaką zawiera suplement.
Beta karoten służy organizmowi do wytwarzania witaminy A, której nadmiar w ciąży może być niezwykle szkodliwy dla płodu, powodując powstawanie różnego typu wad wrodzonych (wodogłowie, małogłowie, choroby serca). Z tego powodu, w tym szczególnym okresie ogranicza się nieco spożycie pokarmów będących jej źródłem, nie przyjmuje się też suplementów i leków zawierających tę substancję.
Co do beta karotenu – najbezpieczniej jest zrezygnować z suplementacji, a jeśli już – przyjmować tylko te tabletki, które mają bardzo małą dawkę. Lepszym rozwiązaniem jest zdrowe odżywianie i naturalna podaż wszystkich niezbędnych składników.
