Jak wygląda bluszcz?
Bluszcz to roślina długowieczna, która w dogodnych warunkach może dożyć - według różnych źródeł - 450, a nawet 700 lat. To, w jakim wieku jest, ustala się na podstawie liczby słojów przyrostów rocznych.
Bluszcz to jedyne wiecznie zielone pnącze charakterystyczne dla klimatu umiarkowanego, a jednocześnie to jedyny występujący na naszym terenie przedstawiciel tropikalnych roślin z rodziny araliowatych. Właśnie z tego powodu bluszcz został objęty częściową ochroną na stanowiskach naturalnych w Polsce.
Nasiona bluszczu kiełkują w ciągu 6-14 dni po dostaniu się do ziemi. Gdy roślina wyrośnie, silnie się rozgałęzia. Przykładowo przy jednym z niemieckich zamków pokryła kilkaset metrów kwadratowych skał. Pędy, które kwitną nie posiadają korzeni i rosną wzniesione. Pokryte są szarym ,,owłosieniem”.
Na gałęziach rośliny wyrasta wiele korzeni przybyszowych, co umożliwia roślinie pięcie się. Zwykle porasta ona np. mury czy inne martwe obiekty. Właśnie z racji owego obrastania ścian uniwersytetów elitarnych amerykańskich uczelni, stowarzyszenie łączące je ze sobą określa się jako Liga Bluszczowa.
Liście wyróżniają się zielonym kolorem i rombowym kształtem, z kolei kwiaty bluszczu zebrane są w kwiatostany złożone z gęstych baldachów, czyli kwiatach wyrastających z jednego miejsca na szczycie pędu. Owoce bluszczu mają kolor niebiesko-czarny i stanowią pokarm dla ptaków.
Najstarsze ślady tej rośliny na kontynencie europejskim datuje się na miocen, przypadający około 5, 8 miliona lat temu. Odkryto je na terenie dzisiejszej Bułgarii. Obecnie bluszcz porasta tereny w niemal całej Europie poza wschodnią i północną jej częścią. Znaleźć go można również w Stanach Zjednoczonych, Australii, Brazylii, Indiach oraz w Południowej Afryce.
Choć okazy tej rośliny spotykane są również w Polsce, to jednak trudno na nie trafić na Suwalszczyźnie i Mazurach. Popularnie występują natomiast na południu i zachodzie naszego kraju.
Łacińska nazwa bluszczu pospolitego to Hedera helix. Warto jednak wspomnieć, że w przeszłości określenie to odnosiło się nie tylko do tego gatunku, ale też do bluszczyku kurdybanka.
Wieki temu roślina była stosowana w celach leczniczych. Dowody na to znajdują się m.in. w „Herbarzu Polskim”. Kwiaty bluszczu przerabiano wówczas na maść przeciw oparzeniom, z kolei sok z tej rośliny służył do łagodzenia bólu głowy. Taki sok bluszczowy miał też zastosowanie w terapii chorób uszu.
Marcin z Urzędowa polecał za starożytnymi uczonymi, by ziarnka bluszczu stosować do zwalczania bólów zębów. Wystarczyło 5 ziaren tej rośliny połączyć z sokiem różanym i wymieszać w skórce „granatowych” jabłek. Taką mieszanką należało następnie… zalać ucho: prawe - jeżeli ból utrzymywał się w zębie po lewej stronie i w lewe - gdy bolało z prawej strony.
W przeszłości bluszcz był wykorzystywany w medycynie ludowej do okadzania chorych, a także kąpano w nim dzieci, by pozbyć się u nich robaków.
Symbolika bluszczu nawiązuje do życia wiecznego. Właśnie dlatego chętnie sadzono go na grobach, by przypominał o radościach niebiańskich. Wierzono również, że bluszcz ma moc sprowadzania dziwnych snów.
Wieki temu, znane było również bardziej przyziemne znaczenie bluszczu - zalecano go np. mężczyznom, którzy chcieli podobać się kobietom.
Liście omawianej rośliny mogą w połączeniu z sodą zastępować proszek do prania ubrań. Z kolei z pędów łatwo uzyskać brązowy albo żółty barwnik.
Bluszcz korzystnie działa na powietrze w pomieszczeniu, ponieważ ma zdolność wchłaniania wielu toksycznych. substancji. Nic więc dziwnego, że tę roślinę wykorzystuje się do ozdabiania wnętrz czy tworzenia ścian akustycznych, np. wewnątrz biura.
Reklama
Jakie są odmiany bluszczu?
W obrębie gatunku bluszcz pospolity wyróżnia się kilka podgatunków. Są to m.in. tzw. podgatunek typowy, ale też:
- bluszcz irlandzki - rośnie od Portugalii po Wyspy Brytyjskie, wyróżnia się największymi liśćmi wśród odmian bluszczu pospolitego;
- bluszcz himalajski - ma żółto-pomarańczowe owoce i jaśniejsze liście. Występuje od Turcji, Grecji aż do południowych Włoch;
- bluszcz Hedera helix L. subsp. rhizomatifera McAlliste - ma drobne listki, sklasyfikowany pod koniec lat 80. XX wieku, rośnie w Hiszpanii południowej i wschodniej.
W ramach tzw. podgatunku typowego znanych jest kilkaset odmian. Wśród tych uprawnych znane są takie rodzaje bluszczu jak odmiana:
- białopstra - wyróżnia się biało-zielonymi liśćmi o nieregularnym, białym brzegu;
- skupiona - wyhodowano ją w 1875 roku w niemieckich szkółkach, charakteryzuje się silnie pofałdowanymi liśćmi;
- Atropurpurea - to bluszcz czerwony o liściach przebarwiających się na wskazany kolor;
- trójkątna - nazywana „Deltoidea” z jajowo sercowatymi liśćmi, małoodporna na mróz;
- bałtycka - z drobnymi liśćmi, odkryta na początku poprzedniego stulecia niedaleko Rygi;
- strzałkowata - charakteryzuje się trójklapowymi liśćmi, odporna na polski klimat w zimie;
- Boskoop - inaczej bluszcz trójklapowy, czyli roślina z trójklapowymi liśćmi, z wydłużonymi, zaostrzonymi klapami.
Warto wspomnieć, że w 1910 roku bluszcz utworzył mieszańca z fatsją japońską. Powstał w ten sposób bluszcz japoński. Taka roślina ma liście jak fatsja i zdolności do pięcia się jak bluszcz.
Do dziś nie ma zgody co do tego, jak klasyfikować bluszcz kanaryjski. We Flora Europea ujmuje się go jako podgatunek bluszczu pospolitego. Baza Germplasm Resources Information Network włącza go natomiast do podgatunku typowego.
Gatunkiem należącym do tej samej rodziny araliowatych jest bluszcz kolchidzki, który z uwagi na mniejszą odporność na mróz występuje rzadziej. Rośnie w Północnej Anatolii i na Kaukazie.
Różne odmiany bluszczu mogą być bluszczem leśnym, rosnącym naturalnie albo też bluszczem ogrodowym, który wykorzystuje się jako ozdobę domu na zewnątrz. Z reguły bluszcz jest całoroczny i wiszący.
Ciekawostkę stanowi natomiast bluszcz szwedzki. Wbrew swojej sugestywnej nazwie nie jest prawdziwym bluszczem. Należy do rodziny miętowych i nie ma właściwości przylegania do ścian jak bluszcz.
Jeśli chodzi o podobieństwo brzmieniowe, znana jest też roślina trujący bluszcz (wcześniej nosiła nazwę sumak jadowity), która jednak należy do rodziny nanerczowatych. Jej sok powoduje oparzenia.
Reklama
Uprawa bluszczu. Jakie ma wymagania?
Bluszcz naturalnie najczęściej rośnie licznie w lasach bukowych, grądowych oraz łęgach. Chętnie sadzi się go w parkach i na cmentarzach. Można również posadzić go samodzielnie w domu, np. w ramach uprawy doniczkowej.
Czy taki okaz przetrwa kilkaset lat? Okazuje się, że uprawy doniczkowe żyją zwykle 3-10 lat, więc decydując się na zasadzenie bluszczu w doniczce raczej nie trzeba będzie przekazywać opieki nad rośliną kolejnym pokoleniom.
Roślina ma małe wymagania, ale czy wiesz, jak dbać o bluszcz?
Zacznijmy od tego, jak sadzić bluszcz. Chcąc uprawiać tę roślinę w gruncie, trzeba pamiętać o odpowiedniej rozstawie w rzędzie. Najlepiej, by była to odległość 30 cm do nawet 100 cm, z uwagi na to, że bluszcz z czasem mocniej się rozrasta i potrzebuje przestrzeni.
Aby bluszcz jak najbardziej efektownie pokrywał daną powierzchnię, można jednak od razu zdecydować się na większą liczbę sadzonek. Najbardziej odpowiednim czasem na sadzenie jest czas od kwietnia, tuż po ostatnich przymrozkach do końca października, gdy mrozy jeszcze nie nadeszły.
Co zrobić, aby bluszcz szybko rósł? Swoim roślinom można pomóc poprzez zastosowanie odpowiednich podpór o chropowatej powierzchni, np. murów, pni drzew czy popękanych kamieni. Warto od razu wybrać takie miejsce, by bluszcz nie płożył się po ziemi.
Czy bluszcz lubi słońce? Zielone odmiany bluszczu w domu najlepiej czują się w miejscu półcienistym. Dlatego należy trzymać je z dala od okna, przez które pada światło słoneczne. Z kolei te odmiany, które mają pstrokate liście, lepiej rosną w bardziej nasłonecznionych pomieszczeniach.
Podlewanie bluszczu jest niezwykle ważne. Roślina preferuje stanowiska lekko wilgotne i utrzymane w temperaturze kilkunastu st. Celsjusza. Roślina nie może przeschnąć, ale też nie powinna zostać zalana. Zawsze należy wylewać nadmiar wody z podstawki doniczki.
Nawóz do bluszczu powinien być środkiem przeznaczonym do roślin zielonych. Nawożenie warto przeprowadzać nie częściej niż raz w tygodniu, najlepiej od wiosny do jesieni.
Pielęgnacja bluszczu to także jego przycinanie. Pędy powinny być skracane minimum raz w roku. Rezygnacja z cięcia sprawia, że powstają długie, nierzadko bezlistne łodygi. Przycinanie to również sposób na to, jak uratować usychającą roślinę. Pozbywanie się uschniętych pędów sprawia, że te młode zaczynają łatwiej rosnąć.
Momentem, gdy należy rozważyć przesadzenie bluszczu doniczkowego jest przerastanie korzeni z dołu doniczki. Zanim przesadzisz roślinę, intensywnie ją podlej. Po umieszczeniu bluszczu w doniczce nie należy podlewać go przez kilka dni.
Jak rozmnożyć bluszcz? Możesz to zrobić poprzez urwanie części pędu z jednym liściem albo poprzez sadzonki tej rośliny. Te ostatnie nie powinny być dłuższe niż 10 cm. Ich końcówki zanurz w ukorzeniaczu, aby ułatwić wytworzenie nowych korzeni.
Pamiętaj, by domowego bluszczu nie wystawiać do ogrodu, ponieważ niższe temperatury mogą nie działać na niego korzystnie. To samo dzieje się w drugą stronę - bluszcz na balkon albo klasyczny ogrodowy nie nadaje się do uprawy w domu.
Reklama
Właściwości bluszczu i wartości odżwycze
Bluszcz pospolity to źródło wielu substancji. Roślina zawiera:
- kwaśne saponiny trójterpenowe - są to hederagenina, hederakozyd C i α-hederyna, które znajdują się w całej roślinie;
- lipidy - odnajdujemy je w owocach;
- flawonoidy - ich skarbnicą są liście;
- kwasy organiczne - obecne są w liściach;
- fenole - liście zawierają poliacyteleny, falkarinon, falkarinol, 11-dehydrofulkarinol.
Lecznicze właściwości bluszczu pospolitego potwierdzają badania. Przykładowo w 2020 roku badacze z Uniwersytetu w Sydney, m.in. Larisa Barnes, Matthew Leach i inni opublikowali wyniki wskazujące na to, że ekstrakty z bluszczu mogą pozytywnie wpływać na częstotliwość i intensywność kaszlu w przebiegu wirusowych infekcji dróg oddechowych.
Swoje wnioski oparli na obserwacjach związanych z zmniejszonym przekrwieniem błony śluzowej jamy ustnej i gardła oraz złagodzeniem stanu zapalnego. Zauważyli również mniejszą częstość nocnego kaszlu i bólu oddechowego, a także poprawę jakości snu i zmniejszenie zaburzeń snu związanych z kaszlem.
Wyciągi z liści tej rośliny charakteryzują się działaniem wykrztuśnym, przeciwzapalnym, przeciwbólowym, przeciwpasożytniczym, uspokajającym i przeciwgrzybicznym.
Znajduje ona przede wszystkim zastosowanie w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych. Saponiny potrafią zwiększać aktywność nabłonka migawkowego wyściełającego oskrzela i w ten sposób pomagają w pozbyciu się gęstego śluzu, dzięki temu odkrztuszanie jest łatwiejsze.
Wyciąg z bluszczu ma wpływ na przepuszczalność naczyń krwionośnych. Jego duża dawka zwęża żyły i zwalnia rytm serca, natomiast mała rozszerza je. Ekstrakt z bluszczu może być metodą stosowaną do regulowania pracy serca oraz układu krwionośnego. Bóle menstruacyjne, nieregularne krwawienia menstruacyjne to kolejne dolegliwości, które można łagodzić przy użyciu tej rośliny.
Bluszcz wykorzystuje się również do zwalczania bólów reumatycznych i reumatoidalnego zapalenia stawów. Funkcje bluszczu zostały docenione w terapii skaleczeń, ponieważ zewnętrznie można stosować go na trudno gojące się rany.
Bluszcz znajduje zastosowanie w oficjalnym lecznictwie niektórych krajów, w tym Niemiec. Światowej sławy fitochemik Jerzy Lutomski uznał go za jedną z 25 roślin o największych perspektywach dla przemysłu zielarskiego.
Co ciekawe, bluszcz oczyszcza powietrze ze szkodliwych substancji. Absorbuje tlenki węgla, formaldehyd, benzen, toluen. Warto więc mieć go w pomieszczeniach, gdzie, np. pali się papierosy. Chcąc spać w przestrzeni wolnej od zanieczyszczeń, można np. zdecydować się na bluszcz do sypialni. Dodatkowo taka roślina świetnie prezentuje się nad łóżkiem.
Reklama
Czy bluszcz pomaga na cellulit? Zastosowanie
Wyciąg z bluszczu to ceniony składnik kosmetyczny. Wykorzystuje się go w kremach oraz lotionach. Ujędrnienie, zmiękczenie, uelastycznienie i wzmocnienie skóry to główne sposoby, przez które ekstrakt z bluszczu działa na celullit. Warto jednak pamiętać, że bluszcz ma znacznie szersze zastosowanie w kosmetyce. Można go stosować nie tylko na skórkę pomarańczową, ale też do łagodzenia podrażnień i oparzeń słonecznych.
Działanie wyciągu z tej rośliny zostało docenione również w procesie odchudzania, poniewaz wnika on w głąb skóry, stymulując tkankę tłuszczową do spalania. Olej z bluszczu zmniejsza obrzęki, a także poprawia ukrwienie i krążenie w skórze.
Bluszcz pospolity w kosmetyce może być stosowany także przeciwłojotokowo, przeciwzmarszczkowo, tonizująco oraz ściągająco. Roślina ma też pozytywny wpływ na stan mieszków włosowych, redukując ich keratynizację.
Jak zrobić olej z bluszczu? Zebrane liście należy wysuszyć. Następnie powinny zostać rozdrobnione, zalane gorącą wodą i podgrzewane przez 10 minut. Wystarczy zaledwie chwila, a olejek z bluszczu na cellulit gotowy.
Pamiętaj jednak, by liście pochodziły od sprawdzonego dostawcy i nie miały kontaktu z owocami, które są trujące. Dla własnego bezpieczeństwa lepiej też korzystać z gotowych kosmetyków kupionych w sprawdzonym sklepie, z uwagi na możliwe działania niepożądane bluszczu, jak np. oparzenia skóry.
Reklama
Syropy z bluszczu. Na jaki kaszel pomaga?
Ekstrakt z bluszczu to składnik powszechnie dodawany do syropów i tabletek przeznaczonych do leczenia zapaleń i schorzeń dróg oddechowych. Jak już zostało wspomniane, łagodzące działanie bluszczu zostało docenione zwłaszcza w przypadku walki z zapaleniem oskrzeli i obecną w nich gęstą wydzieliną.
Syrop z bluszczu rozluźnia mięśnie gładkie drzewa oskrzelowego, rozrzedza zalegającą wydzielinę, co ułatwia odkrztuszanie i zmniejsza odruch kaszlowy. Takie preparaty poprawiają również ogólną kondycję chorego. Wyciąg z bluszczu polecany jest na kaszel mokry, nie znajdzie natomiast zastosowania w przypadku kaszlu suchego.
W czasie ciąży i w okresie karmienia piersią nie należy stosować syropu z bluszczu. Jego działanie na organizm kobiety i płodu lub noworodka nie zostało w pełni zbadane. Co więcej, istnieją inne, rekomendowane rośliny, które znacznie lepiej sprawdzą się w leczeniu kaszlu u ciężarnych lub karmiących matek.
Reklama
Czy bluszcz w domu jest szkodliwy?
Pomimo wszystkich wymienionych prozdrowotnych właściwości, nie zapominajmy, że to dość niebezpieczna roślina. Nie należy przesadzać z ilością przyjmowanego bluszczem, ponieważ wszystkie części tej rośliny w większych dawkach są trujące. Za szczególnie szkodliwe dla zdrowia uznaje się owoce.
Chcąc więc przygotować np. syrop z bluszczu, należy dbać o to, by roślina pochodziła ze sprawdzonego źródła, a wykorzystane liście nie miały kontaktu z owocami. Najrozsądniej więc dla własnego bezpieczeństwa nie przygotowywać preparatów na bazie bluszczu w domu.
Obecne w składzie saponiny drażnią skórę oraz spojówki oczu. Gdy bluszcz zostanie spożyty w nadmiernych ilościach może też pojawić się biegunka, duszności, pieczenie w ustach, a nawet zatrzymanie oddechu. Bluszcz niekiedy wywołuje też oparzenia skóry.
Czy bluszcz jest trujący? Roślina jest szczególnie toksyczna dla zwierząt, w tym dla kotów, psów i ptactwa. Liście bluszczu i owoce to elementy najbardziej niebezpieczne. Ich zjedzenie może wywołać u pupila bóle brzucha, biegunkę, wymioty, ślinotok, a także podrażnienie spojówek.
Jagody bluszczu są częstą przyczyną zatruć, dlatego lepiej nie hodować tej rośliny, gdy w domu mieszkają małe dzieci, które mogłyby skusić się na zjedzenie takich owoców. Pieczenie i obrzęk jamy ustnej, trudności w oddychaniu, a w ciężkich przypadkach drgawki, paraliż i śpiączka to konsekwencje zjedzenia owoców.
Cena bluszczu. Gdzie go kupić?
Koszty związane z nabyciem bluszczu różnią się w zależności od tego, w jakiej formie chcesz zakupić tę roślinę.
Chcąc kupić sadzonki bluszczu cena, z jaką należy się liczyć to około 35-40 zł za jedną sztukę pnącza. Oczywiście, wszystko zależy od dostawcy. Miejscami, gdzie można kupić bluszcz są m.in. sklepy ogrodnicze, ale też różnego rodzaju giełdy z roślinami.
Z kolei ceny syropów z bluszczu pospolitego zaczynają się już od kilku-kilkunastu złotych. Można je nabyć w sklepach zielarskich, ale również aptekach.
„Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja jest trucizną” - twierdził Paracelsus. Ta maksyma idealnie obrazuje właściwości bluszczu, który z jednej strony pozytywnie wpływa na stan skóry, a także jest składnikiem wielu syropów, a z drugiej strony niesie zagrożenie związane z zatruciem i nieprzyjemnymi objawami.
