Czy ból śródstopia zdarza się często?
Ból śródstopia jest objawem, który może występować na bardzo zróżnicowanym podłożu. Jego przyczyną mogą być zarówno miejscowe urazy i przeciążenia, jak też bardzo poważne schorzenia ogólnoustrojowe.
Bolące stopy bywają objawem takich chorób, jak choćby reumatoidalne zapalenie stawów, dna moczanowa czy cukrzyca.
Śródstopie, jak sama nazwa wskazuje, jest centralną częścią stopy. Gdzie jest dokładnie i z czego się składa? Położone jest między piętą, a palcami. Jego szkielet stanowi pięć kości, ulokowanych względem siebie równolegle, składających z podstawy, długiego trzonu oraz głowy.
Poprzez stawy łączą się one z kośćmi tyłostopia (pięty) oraz palcami, a także wzajemnie ze sobą. W śródstopiu znajdują się też przyczepy więzadeł: rozdwojonego, skokowo-łódkowego i grzbietowego stępu.
W międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD-10 znajduje się kategoria „bolesność śródstopia”, oznaczona kodem M77.4. Problem ten zaliczony jest do szerszej kategorii M77 „inne entezopatie” (zmiany przeciążeniowo-zwyrodnieniowe przyczepów ścięgien mięśni do kości), która z kolei należy do zbiorczej grupy chorób układu mięśniowo-szkieletowego i tkanki łącznej.
Należy jednak pamiętać, że M77.4 zdecydowanie nie obejmuje wszystkich problemów zdrowotnych, których następstwem mogą być bóle tej części stopy.
Reklama
Przyczyny bólu śródstopia
Wśród potencjalnych przyczyn bólu śródstopia można wymienić takie dolegliwości, jak między innymi:
- Złamanie zmęczeniowe, które powstaje w następstwie licznych mikrourazów, na skutek długotrwałych i powtarzalnych przeciążeń, na przykład po bieganiu. Uraz ten jest częsty u osób uprawiających sport wyczynowo i amatorsko, ale też prowadzących siedzący tryb życia i nieprzyzwyczajonych do jakiegokolwiek wysiłku.
- Powikłania po złamaniu, które stanowią następstwo ucisku na nerwy i tkankę mięśniową.
- Nerwiak Mortona, czyli podrażnienie nerwów palcowych z włóknieniem okolicznych tkanek, związane z przeciążeniami, niewłaściwą postawą ciała, źle dobranym obuwiem.
- Zapalenie rozcięgna podeszwowego oraz towarzyszące temu zmiany zwyrodnieniowe, do czego predestynowane są zwłaszcza osoby długotrwale pracujące w pozycji pionowej.
- Włókniakowatość podeszwowa -guzy tkanek, które powstają wskutek włóknienia rozcięgna.
- Neuropatia cukrzycowa – bardzo ciężkie powikłanie zaawansowanej cukrzycy, objawiające się m.in poprzez owrzodzenia dystalnych części kończyn (tzw. stopa cukrzycowa).
- Dna moczanowa - poważna choroba, w przebiegu której dochodzi do nadprodukcji kwasu moczowego, czego efektem jest odkładanie się jego kryształków w okolicach stawów śródstopno-paliczkowych i związana z tym bolesność.
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) - zapalna choroba stawów, która najczęściej dotyka kobiety pomiędzy 40-50 rokiem życia.
- Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) - przewlekła choroba z pogranicza dermatologii i reumatologii, która dotyczy osób chorujących na łuszczycę (zmiany skórne poprzedzają zwykle problemy ze stawami).
Oprócz tego, ból kości śródstopia oraz znajdujących się w tym miejscu tkanek miękkich mogą powodować takie choroby, jak:
- niewydolność serca,
- przewlekła niewydolność naczyń,
- rwa kulszowa,
- płaskostopie,
- zwyrodnienia kręgosłupa,
- osteoporoza.
O rozpoznaniu konkretnej jednostki świadczą nie tylko bóle w śródstopiu, ale też szereg pozostałych objawów im towarzyszących.
Dlatego w diagnostyce niektórych przypadków ważne jest holistyczne spojrzenie na cały organizm pacjenta, pozwalające wnioskować na podstawie innych przesłanek, aniżeli tylko symptomy występujące miejscowo w dystalnych częściach kończyn.
Reklama
Objawy towarzyszące bólowi śródstopia
Inne dolegliwości współwystępujące z bólem śródstopia są oczywiście ściśle związane z charakterem danego schorzenia. Przykładowo, opuchnięte śródstopie występuje przy złamaniach, ale też w przebiegu zapalenia rozcięgna podeszwowego, a także przy niewydolności serca.
Jednoczesne występowanie bolesności śródstopia i dużego palca, oprócz urazu czysto fizycznego, często jest manifestacją dny moczanowej.
Z kolei zgrubienie na pięcie często okazuje się tzw. ostrogą piętową - zwyrodnieniem towarzyszącym zapaleniu rozcięgna.
Oprócz tego należy mieć na uwadze szereg symptomów ogólnoustrojowych, które są całkowicie odmienne w przypadku poszczególnych schorzeń.
Reklama
Ból prawego i lewego śródstopia
Pacjenci często pytają, co oznacza ból lewej stopy lub też prawego śródstopia. W każdym przypadku przyczyną może być jedna z wyżej wymienionych dolegliwości.
Nie ma ogólnych predyspozycji do występowania tego typu objawów po jednej konkretnej stronie, natomiast w przypadku urazów i przeciążeń można przyjąć, że częściej problem dotyczy tej nogi, poprzez którą przenoszone są większe obciążenia.
Jest to jednak związane z cechami osobniczymi, takimi jak:
- prawo/lewonożność,
- budowa ciała (w tym wady anatomiczne i pozostałości urazów),
- nawyki życiowe
i wiele innych. Nie istnieją dane naukowe, pozwalające stwierdzić, co występuje częściej – ból prawej stopy czy lewego śródstopia.
Reklama
Ból śródstopia od góry
Ból powierzchni grzbietowej śródstopia może być objawem różnych problemów zdrowotnych. Jednym z nich jest nerwiak Mortona. Pod tym potocznym pojęciem kryje się choroba nazywana w terminologii medycznej metatarsalgią Mortona, mająca w klasyfikacji ICD-10 kod G.57.6.
Termin „nerwiak” jest mylący, może bowiem sugerować, iż chodzi o niezłośliwy nowotwór. Ten faktycznie może wystąpić, ale dzieje się tak sporadycznie. W większości sytuacji istotą tego zaburzenia jest neuropatia uciskowa (podrażnienie) nerwów palcowych, zwłaszcza drugiego i trzeciego, której towarzyszy włóknienie okołonerwowe.
Głównym objawem jest ostry, palący ból grzbietu śródstopia (ale też odczuwany od spodu), w miejscu gdzie jego kości kończą się głowami i przechodzą w palce.
Bolesność może promieniować do stawu skokowego oraz kolana. Sytuacją rzadką jest dodatkowe mrowienie palców. W chorobie tej występuje opuchlizna. Problemy nasilają się w czasie stania, chodzenia i biegania, ich natężenie zdecydowanie maleje w fazie wypoczynku.
Powodujący ból stopy od góry i od dołu nerwiak Mortona może być powodowany m.in. uciskiem więzadła poprzecznego śródstopia lub urazami nerwów i okolicznych naczyń.
Często przyczyną bólu stopy po zewnętrznej stronie, tj. jej wierzchu jest nieprawidłowo dobrane obuwie.
Reklama
Ból śródstopia od spodu
Jedną z dolegliwości powodujących ból śródstopia od dołu może być zapalenie rozcięgna podeszwowego, a także zwyrodnienie tej struktury oraz jej włóknienie.
Rozcięgno zbudowane jest z tkanki łącznej i rozciąga się między piętą, a palcami, służąc utrzymaniu kształtu stopy, jej stabilizacji, a także jej amortyzacji w czasie ruchu.
Na skutek różnego typu przeciążeń, może zostać objęte przewlekłym stanem zapalnym, którego dalszą konsekwencją jest wytworzenie tak zwanej ostrogi piętowej, będącej swego rodzaju naroślą, grudką kostną. Ból stopy od dołu może występować w obu przypadkach.
Szacuje się, że zapalenie rozcięgna podeszwowego może dotykać nawet 10-15 procent populacji, jest więc schorzeniem powszechnym (dane: T. Król i inni).
Dokładne patomechanizmy tego zjawiska nie są znane, wiadomo jednak, że czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo zachorowania są m.in.:
- praca stojąca,
- otyłość,
- źle dobrane obuwie,
- niewłaściwa budowa nogi (np. płaskostopie),
- przebyte urazy kości piętowej,
- bardzo wysoka aktywność fizyczna (bieganie),
- płeć (żeńska),
- wiek (po 45 roku życia).
Ból podeszwy stopy związany z tego typu schorzeniem, największe nasilenie osiąga na wysokości pięty, promieniując też do śródstopia. Z reguły najwyższe natężenie osiąga po długotrwałym i intensywnym wysiłku, a także po nocnym wypoczynku.
Przyczyną bólu może być również włókniakowatość podeszwowa, znana też jako choroba Ledderhose’a. Jej istotę stanowi włóknienie wspomnianego rozcięgna, w efekcie czego powstają rozliczne drobne guzki tkanek miękkich.
Nie mają one charakteru nowotworowego, mogą jednak okazać się bardzo uciążliwe, powodując silne dolegliwości bólowe. W odróżnieniu od zapalenia rozcięgna, problem ten jednak występuje bardzo rzadko.
Reklama
Ból śródstopia z boku stopy
Przyczyną bólu z boku stopy może być dna moczanowa. Pod pojęciem tym kryje się groźna choroba reumatyczna, rodzaj zapalenia stawów, w przebiegu którego w płynie stawowym oraz okolicznych tkankach odkładane są kryształki moczanu sodu.
Spowodowane to jest nadmierną produkcją kwasu moczowego w organizmie, do czego dochodzi na skutek zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej. Zjawiska te mogą być związane z nieprawidłową pracą nerek, ale też niewłaściwą dietą (duże ilości mięsa i piwa). Najczęściej występuje u mężczyzn z starszym wieku.
Wśród licznych dolegliwości towarzyszących chorobie, można wymienić ból na krawędzi stopy, po jej wewnętrznej stronie. Tak zwana podagra, czyli zapalenie związane z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego, dotyka bowiem przede wszystkim okolice dużego palca.
Innym poważnym problemem medycznym, którego objawem może być ból bocznych sektorów śródstopia i palców, a także pod kostką, jest tak zwana stopa cukrzycowa. Stanowi ona jedno z najpoważniejszych powikłań zaawansowanej cukrzycy.
Objawia się poprzez głębokie owrzodzenia, uszkodzenia głębokich warstw skóry, mięśni i kości, niedokrwienie oraz zaburzenia czucia. W pierwszych stadiach dolegliwości bólowe mogą być znaczne, później jednak wraz z rozwojem neuropatii, zanikają.
Ryzyko wystąpienia tego problemu w toku życia cukrzyka wynosi aż 12-25 procent (dane: A. Korzon-Burakowska). Zważywszy, że na całym świecie jest ponad 300 milionów diabetyków, problem ten jest więc masowy.
Warto podkreślić, że konsekwencją stopy cukrzycowej bardzo często jest utrata dystalnej części kończyny. Ryzyko amputacji stopy u cukrzyków jest 30-40 razy wyższe, niż u ogółu populacji.
Ból śródstopia podczas chodzenia
Ból śródstopia przy chodzeniu może stanowić efekt zwykłego przeciążenia związanego z pokonanym dystansem (po długim marszu). Często jest też spowodowane doborem nieanatomicznego obuwia (szpilki i inne buty na obcasie lub koturnie) lub nieprawidłowym układaniem nogi. Niekiedy też świadczy o poważniejszych patologiach. Jedną z nich jest wspomniane zapalenie rozcięgna podeszwowego.
Drugim problemem, o którym niewątpliwie warto wspomnieć, jest złamanie zmęczeniowe. Bolące śródstopie podczas chodzenia nierzadko jest efektem urazu, do którego dochodzi w sposób niezauważalny, bez wyraźnego czynnika sprawczego oraz bez dającego się jednoznacznie zidentyfikować początku.
Na kontuzje tego typu narażone są przede wszystkim osoby bardzo aktywne fizycznie, w tym w szczególności biegacze długodystansowi (zawodowcy i amatorzy), których stopy podlegają bardzo dużym obciążeniom.
Przyczyną tego są źle dobrane jednostki treningowe – zbyt duża odległość lub za wysokie tempo. Podłoże problemu może też stanowić obuwie nie tłumiące odpowiednio wstrząsów, a także różnego typu wady w budowie kończyn, które powodują nieprawidłowe stawianie stopy i nierównomierne przenoszenie obciążeń.
Ale uwaga: na złamania zmęczeniowe są też narażone osoby całkowicie nieaktywne, prowadzące siedzący tryb życia, a w dodatku otyłe lub z nadwagą.
W ich przypadku mikrourazy mogą powstawać nawet po spacerze, kumulując się w ciągu kilku miesięcy do postaci złamania zmęczeniowego.
Zarówno w tej grupie, jak też u sportowców, czynnikami dodatkowo zwiększającymi ryzyko są:
- palenie papierosów,
- picie alkoholu,
- zaburzenia hormonalne,
- niedobór witaminy D.
Ból śródstopia u dziecka
Ból śródstopia u dziecka, zwłaszcza w nocy, często jest diagnozowany jako tak zwany ból wzrostowy. Jest to dolegliwość, która wedle bardzo różnych szacunków dotyka od 3 do nawet 37 procent maluchów, choć brak jest informacji dotyczących populacji polskiej (dane: E. Tuszkiewicz-Misztal, M. Misztal).
Problem w szczególności jest obserwowany u pacjentów w wieku 3-12 lat. Jego podłoże nie jest do końca wyjaśnione, dlatego tego typu boleści nierzadko określa się mianem idiopatycznych.
Co ciekawe, wbrew nieco mylącej nazwie, ból śródstopia u 5 latki, czy 10-latka, rozpoznawany jako wzrostowy, najprawdopodobniej w ogóle nie jest związany z procesami wzrostu kości i mięśni.
Zwykle bowiem występuje wieczorem i w nocy, po dniu pełnym adekwatnych do wieku aktywności fizycznych, podejrzewa się, iż bolesność ma charakter przede wszystkim zmęczeniowy.
Zauważa się też, że przyczyną dolegliwości może być obniżony próg tolerancji na ból, przez co część maluchów odczuwa uciążliwości w sytuacji, gdy inne niczego niepokojącego nie doświadczają.
Inna z hipotez zakłada pewne nieprawidłowości w obrębie centralnego układu nerwowego, co zdawałaby się potwierdzać stwierdzona korelacja między występowaniem bólów wzrostowych, a zespołem nadpobudliwości ruchowej (ADHD).
Ból śródstopia w ciąży
Szczególnym przypadkiem jest ból kości śródstopia. Jest to jedna z rozlicznych dolegliwości, których doświadczają kobiety w tym szczególnym okresie życia.
Przyczyny bolesności mogą być zróżnicowane, warto wspomnieć jednak o kilku z nich:
- Po pierwsze - z każdym miesiącem rośnie masa ciała, zwiększa się więc obciążenie, które muszą przenosić stopy.
- Po drugie, możliwa jest lekka deformacja śródstopia pod wpływem zwiększonego nacisku, prowadząca w kierunku płaskostopia. Wady mogą się pogłębiać, jeśli ciężarna przyjmuje niewłaściwą postawę ciała, częściej wspiera się na jednej z nóg etc.
- Po trzecie - zaburzony zostaje przepływ krwi oraz dochodzi do kumulacji wody w organizmie, czego następstwem są obrzęki kończyn, które nawet jeśli nie są bardzo bolesne, to stanowią źródło dyskomfortu.
- Po czwarte wreszcie - z tego właśnie powodu, noszone dotąd obuwie może się okazać za ciasne, co dodatkowo zwiększa podatność na różnego typu patologie, w tym nawet wspomniane wyżej zapalenie rozcięgna podeszwowego.
Maść na ból śródstopia
Ponieważ bolesność tego typu często ma dojmujący charakter, podstawę dla wielu osób stanowi możliwość doraźnej redukcji objawów.
Jak złagodzić ból? Najczęściej stosuje się w tym celu środki o działaniu miejscowym, przeznaczone do smarowania.
Jaka maść na ból śródstopia nadaje się najlepiej? Zwykle stosowane są preparaty zawierające substancje czynne należące do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Są one dostępne w aptekach bez recepty.
Jest ich bardzo wiele, a wymienić w tym gronie można m.in.ketoprofen, ibuprofen, diklofenak i inne podobne. Mają one działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, a także przeciwgorączkowe.
Co ważne, w poważniejszych stanach, na wyjątkowo ostry ból, środki z grupy NLPZ stosuje się też doustnie, aczkolwiek należy pamiętać, że ze względu na ryzyko skutków ubocznych w obrębie układu pokarmowego, doraźne leczenie nie powinno być kontynuowane dłużej, niż przez kilka dni.
Domowe sposoby na ból śródstopia
Co na bolące stopy ponadto? Jak pozbyć się bólu śródstopia? Czy istnieją skuteczne domowe sposoby? Tak. Należą do nich między innymi:
- zimne i ciepłe okłady;
- ograniczenie aktywności;
- wypoczynek w pozycji leżącej z nogą uniesioną do góry;
- stosowanie wkładek do butów, korygujących ułożenie stopy, zapewniających odciążenie i ułatwiających poruszanie się;
- noszenie wyłącznie wygodnych, płaskich butów o grubszej podeszwie;
- masowanie stóp dłońmi lub z użyciem twardej piłki, korzystne zwłaszcza po wysiłku fizycznym, długich spacerach lub długich okresach bezruchu w pozycji stojącej.
Wszystkie te działania mogą przynieść doraźną ulgę. Należy jednak pamiętać, że nie w każdej sytuacji i nie u każdej osoby będą mieć taką samą skuteczność.
Poza tym w wielu przypadkach mają one charakter jedynie doraźny, w żaden sposób nie wpływając na przebieg schorzenia podstawowego, zwłaszcza ogólnoustrojowego.
Ćwiczenia na ból śródstopia
Ćwiczenia na bolące stopy są pomocne szczególnie w sytuacji, gdy ból powstaje na tle przeciążeniowym, w związku z przetrenowaniem, długotrwałym przebywaniem w pozycji stojącej, czy też noszeniem niewygodnego obuwia.
Na ból kości, mięśni, stawów i ścięgien dobrze sprawdza się rozmasowywanie newralgicznych miejsc palcami. Bardzo często polecane są też proste ćwiczenia z małą, twardą piłką, na przykład drewnianą, golfową czy tenisową.
Umieszcza się ją pod stopą, a następnie wykonuje ruchy „rolujące”, przesuwając kulę od palców do pięty. Pozwala to na relaksację rozcięgna podeszwowego.
Przy bardziej zaawansowanych urazach, a także różnego rodzaju schorzeniach, wskazana jest profesjonalna fizjoterapia w gabinecie, ewentualnie wykonywanie zadań w domu, ale po odebraniu szczegółowych instrukcji od rehabilitanta.
Należy pamiętać, że poszczególne jednostki chorobowe wymagają odrębnego postępowania. Często trening obejmuje struktury oddalone od samej stopy, w tym mięśnie łydek czy ud.
Co ważne, przy poważnych schorzeniach, zwykła fizjoterapia może się okazać niewystarczająca. Niekiedy konieczne jest korzystanie ze sprzętu ortopedycznego, od specjalistycznych wkładek do butów począwszy, przez opaski i stabilizatory, i ortezy.
Leczenie bólu śródstopia
Bardzo często domowe sposoby okazują się niewystarczające. Gdy ból utrzymuje się mimo podejmowanych działań, a zwłaszcza kiedy występują inne niepokojące objawy, konieczne jest skontaktowanie się z lekarzem.
W pierwszej kolejności pacjenci często trafiają do ortopedy, później jednak może się okazać, że bardziej adekwatnym specjalistą jest neurolog, reumatolog, czy nawet diabetolog – wszystko zależy od podłoża problemu.
Podstawę rozpoznania stanowi nie tylko wywiad lekarski i ocena fizykalna, ale przede wszystkim wyniki badań, zarówno obrazowych (RTG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), jak też z krwi - przy chorobach zapalnych czy ogólnoustrojowych.
Na czym polega leczenie bólu śródstopia? W zależności od podłoża problemu, niezbędna może być farmakoterapia, rehabilitacja, fizykoterapia, używanie sprzętów ortopedycznych, a nawet zabieg operacyjny.
Postępowanie jest ściśle uzależnione od jednostki chorobowej stanowiącej przyczynę bolesności, a także stadium jej rozwoju.
Przykładowo - nerwiaki Mortona leczy się z początku środkami przeciwzapalnymi, a także z użyciem metod rehabilitacyjnych oraz stosując działania profilaktyczne w zakresie doboru odpowiedniego obuwia. W bardziej zaawansowanych przypadkach konieczna może jednak być operacja wycięcia nerwu.
Zapalenie rozcięgna podeszwowego leczy się objawowo za pomocą preparatów przeciwbólowych, w poważniejszych przypadkach konieczne może być natomiast także wykonanie serii miejscowych zastrzyków z użyciem substancji sterydowych.
Urazy fizyczne oraz dolegliwości neurologiczne często leczy się z kolei metodami fizykoterapeutycznymi takimi, jak krioterapia (działanie zimnem), magnetoterapia, laser czy ultradźwięki.
Metodą stosowaną przez wielu fizjoterapeutów jest taping, czyli dynamiczne plastrowanie, które poprawia przepływ płynów ustrojowych, łagodzi obrzęki limfatyczne, zmniejsza napięcie mięśniowe, zapewnia lepszą stabilizację stawom i więzadłom, finalnie przyczyniając się do redukcji dolegliwości bólowych. Plastry zakładane są zwykle na rozcięgno podeszwowe, ale też mięsień łydki.
Przy bólach przeciążeniowych występujących u osób otyłych i nieaktywnych fizycznie, skutecznym panaceum może się okazać dieta odchudzająca. Kluczowym czynnikiem jest zrzucenie zbędnych kilogramów, a tym samym – zmniejszenie obciążeń przenoszonych każdego dnia przez kończyny dolne.
Dodatkową korzyścią jest aktywizacja fizyczna, która z reguły towarzyszy diecie lub też jest możliwa dzięki powrotowi do szczuplejszej sylwetki.
Jeśli ból stopy jest wynikiem RZS, trzeba zgłosić się do reumatologa, który przeprowadzi dokładne badania i rozpocznie specjalistyczne leczenie z użyciem niesteroidowych leków przeciwzapalnych, sterydów, środków modyfikujących przebieg choroby (takich jak metotreksat) czy leków biologicznych.
Z kolei w przebiegu dny moczanowej, oprócz preparatów przeciwbólowych i sterydów, używane są też farmaceutyki mając na celu wyhamowanie produkcji kwasu moczowego lub też przyspieszające jego wydalanie z organizmu.
Jak więc widać, leczenie bólu śródstopia często jest złożonym procesem, a domowe sposoby nie zawsze są wystarczającym antidotum.
