Reklama
Czym są bóle somatyczne?
Ciało i psychika są ze sobą ściśle połączone, a kiedy choruje jedno z nich, cierpi na tym również drugie. Powiązaniami tymi zajmuje się psychosomatyka, czyli nauka skupiona na wpływie procesów psychicznych na ludzki organizm.
O takim oddziaływaniu można mówić m.in. przy zaburzeniach somatycznych, czyli w sytuacji, w której pacjent uskarża się na dolegliwości fizyczne, mimo iż przeprowadzane badania nie pozwalają na znalezienie ich źródła w procesach zachodzących w ciele. Wówczas przyczyną objawów prawdopodobnie są trudne emocje, z którymi pacjent nie potrafi sobie poradzić.
Poza takimi problemami zdrowotnymi, jak zaparcia, chroniczne zmęczenie, dolegliwości trawienne, nudności czy kłucie w klatce piersiowej, najczęściej występującymi dolegliwościami powiązanymi z psychiką są bóle somatyczne, nazywane także bólami psychogennymi.
Z definicji bóle somatyczne nie mają podłoża medycznego, a wynikają z zaburzeń psychicznych, stresu lub trudnej sytuacji życiowej.
W międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych ICD-10 tego typu schorzenia mają kod F.45 i zostały opisane jako zaburzenia występujące pod postacią somatyczną. Wśród bardziej szczegółowych jednostek wymienia się m.in. zaburzenia somatyzacyjne (F45.0) oraz uporczywe bóle psychogenne (F45.4).
Reklama
Przyczyny bólów somatycznych
Ustalenie przyczyn bólów somatycznych na tle nerwowym może być skomplikowane. Diagnoza często zajmuje wiele lat, ponieważ pomimo iż objawy odczuwane są w ciele i wyraźnie sugerują chorobę, przeprowadzane badania nie wskazują na żadne obiektywne źródło dolegliwości.
Obecnie do opisania bólów somatycznych nerwicowych najczęściej wykorzystuje się model biopsychospołeczny, zakładający współdziałanie wielu różnych czynników.
Wśród biologicznych wymienia się m.in.:
- predyspozycje genetyczne,
- indywidualną wrażliwość na ból,
- zaburzenia czucia proprioceptywnego,
- nieprawidłowości w funkcjonowaniu osi podwzgórze–przysadka–nadnercza,
- dysfunkcje układu autonomicznego.
Do czynników psychologicznych można zaliczyć:
- niektóre zaburzenia psychiczne, np.: depresję (bóle somatyczne mogą być jej tzw. maską),
- nerwicę somatyczną,
- zaburzenia lękowe,
- umiejętność radzenia sobie ze stresem,
- niektóre mechanizmy obronne.
Z kolei społecznymi lub środowiskowymi przyczynami są np.:
- przewlekły stres,
- traumatyczne wydarzenia,
- konflikty.
Bóle psychogenne w nerwicy lub objawy somatyczne w depresji lękowej mogą występować obok objawów psychologicznych albo je maskować (pojawiać się w ich miejsce, odwracając uwagę od cierpienia psychicznego i pozwalając skupić się na dolegliwościach cielesnych). Są oporne na tradycyjne leczenie, np. przy pomocy środków przeciwbólowych. Ich zredukowanie wymaga pracy nad psychiką pod opieką psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry.
Mechanizmy powstawania bólów somatycznych o podłożu psychicznym bywają różne, a niektóre z nich nie są jeszcze dokładnie zbadane.
Bóle brzucha mogą mieć związek z podwyższonym poziomem adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu, których ilość zwiększa się pod wpływem stresu. W efekcie wydziela się więcej kwasów trawiennych, a błona śluzowa żołądka staje się na nie wrażliwsza, zaś pasaż jelitowy zostaje przyspieszony lub spowolniony. Wszystkie te reakcje prowadzą do odczuwania bólu, a w dłuższej perspektywie mogą być przyczyną takich schorzeń jak zapalenie błony śluzowej żołądka, nadwrażliwość jelita grubego czy choroba wrzodowa.
Z kolei w przypadku bólów głowy ze stresu, może dojść m.in. do zmiany przepływu krwi w naczyniach krwionośnych, szybszego i płytszego oddychania (hiperwentylacji) skutkującego wyższym poziomem dwutlenku węgla we krwi, a także napięcia mięśni szyi karku i ramion. Efektem mogą być takie objawy jak ból i zawroty głowy, a nawet silne migreny.
Reklama
Objawy zaburzeń somatycznych
Jedną z cech, które w niektórych przypadkach pozwalają odróżnić objawy zaburzeń somatycznych od chorób cielesnych, jest ich niespecyficzny charakter.
Objawy bólów psychogennych (somatycznych) pozornie nie różnią się od tych związanych z procesem chorobowym toczącym się w organizmie, jednak nie układają się w jeden, spójny obraz schorzenia, mogą też zmieniać się w czasie. Wędrujące bóle psychogenne przemieszczają się np. między głową, brzuchem i klatką piersiową. Ponadto bóle psychogenne często są oporne na działanie leków przeciwbólowych, natomiast wyciszają się podczas snu, podczas gdy dolegliwości mające fizyczne podłoże często nasilają się w nocy.
W przebiegu zaburzeń psychosomatycznych mogą pojawić się m.in. takie symptomy jak:
- nudności i wymioty,
- wzdęcia,
- odbijanie,
- swędzenie skóry,
- drętwienie,
- problemy ze skórą (np. wysypka, trądzik),
- duszności,
- kołatanie serca.
Dodatkowo mogą wystąpić bóle somatyczne:
- mięśni (w tym m.in. bóle somatyczne nóg lub pleców),
- kręgosłupa,
- głowy,
- w klatce piersiowej,
- zębów,
a także psychogenne bóle stawów oraz somatyczny ból brzucha (który charakteryzuje się uczuciem kłucia i ściskania).
Reklama
Diagnostyka zaburzeń somatycznych
Rozpoznanie objawów bólów somatycznych w nerwicy polega przede wszystkim na diagnostyce różnicowej. Procedura rozpoczyna się od poznania historii chorób pacjenta. Następnie lekarz może przejść do badania fizykalnego i wykonania lub zlecenia testów laboratoryjnych oraz innych tekstów diagnostycznych. Jeśli ich wyniki nie wskazują na żadną konkretną chorobę, z dużym prawdopodobieństwem można zakładać, iż przyczyną dolegliwości są czynniki psychologiczne.
Wstępna diagnoza bólów psychogennych czy urojonych bólów somatycznych powinna zostać potwierdzona przez psychiatrę.
Jego zadaniem jest ocena stanu psychicznego pacjenta, zbadanie jego aktualnej sytuacji życiowej (czy w jego życiu w ostatnim czasie doszło do bardzo trudnych lub wręcz traumatycznych wydarzeń? Czy jego praca lub sytuacja osobista jest przyczyną przewlekłego stresu? Czy dysponuje zdrowymi strategiami radzenia sobie z emocjami? Czy ma wokół siebie sieć wsparcia społecznego?), a także rozpoznanie ewentualnych zaburzeń psychicznych i zaplanowanie działań terapeutycznych.
Reklama
Leczenie bólów somatycznych
Uporczywe bóle psychogenne stanowią poważny problem, który znacząco wpływa na komfort życia pacjentów, a jednocześnie dolegliwości te są niejednorodne i trudne do zdiagnozowania. Wszystkie te czynniki sprawiają, że choć leczenie bólów somatycznych jest niezwykle potrzebne, to bywa też skomplikowane, a dobór odpowiednich oddziaływań leczniczych może być skomplikowane i rozciągnięte w czasie.
Podstawową i najczęściej wybieraną metodą leczenia bólów somatycznych jest psychoterapia. Dużą skuteczność w leczeniu somatycznym wykazuje terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, skupiona na wzmacnianiu zachowań pomagających w walce ze stresem oraz eliminowaniu tych, które utrudniają przystosowanie się do aktualnej sytuacji i otaczającego środowiska.
Bardzo ważnymi czynnikami warunkującymi owocność terapii są m.in. niepoświęcanie nadmiernej uwagi objawom i niewzmacnianie ich, regularne wizyty oparte na stałej strukturze, wspierająca i nieoceniająca atmosfera spotkań oraz wyznaczanie jasnych i zrozumiałych celów.
W leczeniu uporczywych bólów psychogennych pomocne mogą okazać się także takie techniki jak nauka relaksacji oraz psychoedukacja.
W niektórych przypadkach zasadne, a nawet konieczne okazuje się wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Ma to miejsce przede wszystkim wtedy, gdy psychiatra połączy występowanie objawów z konkretnym zaburzeniem psychicznym, np. depresją lub zaburzeniami lękowymi.
Do najczęściej wykorzystywanych leków na bóle somatyczne należą m.in. inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI), selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), milnacipran, wenlafaksyna czy duloksetyna.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Zaburzenia somatyczne u dzieci i młodzieży
Zaburzenia psychosomatyczne, a szczególnie bóle o podłożu psychicznym mogą występować nie tylko u osób dorosłych, ale również u dzieci i młodzieży. Wśród najczęściej zgłaszanych przez nie objawów tego rodzaju znajdują się m.in. bóle brzucha, głowy, mięśni lub stawów, osłabienie i brak energii, znaczące zmiany apetytu, zaburzenia snu, duszności, przyspieszone bicie serca, skurcze lub drżenie mięśni oraz problemy skórne.
Zaburzenia somatyczne u dzieci diagnozuje się tak samo jak u starszych pacjentów. W tym celu należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który przeprowadzi badanie fizykalne oraz zleci testy niezbędne do wykluczenia fizycznych przyczyn dolegliwości.
Jedną z przyczyn bólów somatycznych u dzieci i nastolatków jest ich nieumiejętność radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami. Młode osoby są bardzo podatne na silne przeżywanie trudnych sytuacji, a na dodatek często nie potrafią rozpoznać i nazwać swoich uczuć oraz nie dysponują skutecznymi metodami ich rozładowania.
Co mogą zrobić rodzice, by zminimalizować ryzyko wystąpienia takich dolegliwości u swojego dziecka? Przede wszystkim należy zadbać o to, by nie stawiać mu zbyt wygórowanych, nierealistycznych oczekiwań. Dziecko, które nie jest w stanie spełnić wymagań swoich opiekunów, może czuć się niewystarczające i doświadczać bardzo silnego stresu, który nierzadko prowadzi do somatyzacji.
Warto uczyć je rozpoznawania emocji i nie oceniać ich, obdarzać je zainteresowaniem nie tylko wtedy, kiedy sprawia problemy lub ich doświadcza, nie bagatelizować zgłaszanych przez nie trudności (nawet jeśli dorosłemu mogą one wydawać się błahe, dla dziecka lub nastolatka mogą być bardzo poważne), a także zachęcać je do poszukiwania rozwiązań i akceptowania niepowodzeń.
Wszystkie te zasoby przydadzą mu się nie tylko w okresie dorastanie, ale również w dorosłości, stanowiąc skuteczną ochronę przed negatywnymi konsekwencjami doświadczania długotrwałego stresu.
