Jak wygląda borówka brusznica?
Borówka brusznica to niewielka krzewinka. Wyróżnia się jednak silnym systemem korzeniowym, który sięga nawet 4 metrów. Roślina ma słabo rozgałęziony pęd nadziemny i małe liście o zielonym zabarwieniu, o długości około 1 cm i szerokości około 0,6 cm.
Owoc borówki brusznicy to początkowo biała, a później czerwona jagoda. Dojrzewa od lipca do sierpnia, a także w październiku. Wcześniej krzewinkę zdobią białe lub jasnoróżowe kwiaty, które są zebrane w grona.
Roślina dobrze radzi sobie nawet na mniej żyznych glebach. Wykazuje większą niż inne gatunki odporność na susze i mrozy.
Borówkę brusznicę można znaleźć na całym terenie naszego kraju, jednak - według Marii Henslowej, autorki publikacji zatytułowanej „Z badań nad wiedzą ludową o roślinach Ericaceae - wrzosowate” - najliczniej występuje na terenie Bieszczadów, borów dolnośląskich i innych części południa Polski. W Tatrach spotykana jest nawet na wysokości 2400 m n.p.m., a w Sudetach sięga do najwyższych szczytów.
Obecnie zasięg występowania tego gatunku staje się coraz mniejszy, co może mieć związek np. z zanieczyszczeniem środowiska.
Zwykle rośnie on w lasach iglastych, na wrzosowiskach i w zaroślach. Borówka pojawia się również w innych miejscach na półkuli północnej, m.in. w Skandynawii, w tym w Szwecji, a także w Rosji.
Łacińska nazwa rośliny to Vaccinium vitis idaea L. Jednak o borówce brusznicy znanej pod tym określeniem brak wzmianek w pismach starożytnych. Wyrażenie to pojawia się po raz pierwszy dopiero w pracach Gesnera i Dodoneusa w XVI wieku.
W dawnych źródłach polskich borówka brusznica to inaczej pinaria. Szymon z Łowicza nazywa ją „mellifraga”. Natomiast w Rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej funkcjonuje jako „millifraga”. Nazewnictwo jest tu więc bardzo zbliżone.
Co ciekawe, w Antibolemenie kapituły krakowskiej z XV wieku autorzy nazywają ją borownikiem. Wszystkie te nazwy łączy odwołanie do „boru”, czyli miejsca, gdzie występowała borówka.
Jej inne określenia to: borówka czerwona, borówka kamioneczka, borówka, borowie, brzusznica, kamionka, żurawina czy gogodza.
Tuż po II wojnie światowej bardzo popularnymi nazwami tej rośliny były: borówka leśna, brusznicznik, bruska, jagoda zimowa, ziemoziel, kwaśnica, kasztafyrnycia czy prusowina. Ostatecznie to, jakie określenie zostanie użyte, zależy przede wszystkim od regionu w Polsce.
Nazwa „brusznica” może pochodzić od prasłowiańskiego słowa brus’, które oznacza: pocierać lub zdzierać. Miałoby to wskazywać, że tego typu owoce są łatwe w zbieraniu. Tę tezę wysnuwa F. Sławski. Natomiast w „Słowniku Języka Polskiego” J. Karłowicza, autorzy pochodzenie nazwy wywodzą od czasownika ”bróśnieć” oznaczającego „czerwienieć”.
Warto też wyjaśnić, skąd pochodzi określenie „prusowina”. Jak twierdzi M. Henslowa, nazwa była popularna na terenie miejscowości Pruchna pod Cieszynem i ma związek z faktem, że mieszkańcy tej wsi nauczyli się jeść borówkę brusznicę od mieszkańców okolicznych miejscowości, które przed I wojną światową należały do zaboru pruskiego.
Wśród najpopularniejszych odmian borówki brusznicy, nazywanej niekiedy też borówką wiecznozieloną, wymienić można:
- Sussi,
- Erntekrone,
- Masovia,
- Koralle,
- Kostromskaja rozovaja,
- Sanna,
- Rubin,
- Kostromicka,
- Erntesegen,
- Erntedank.
Ich właściwości na łamach „Pharmaceutical Sciences” omówili w 2020 roku badacze rosyjscy. Stwierdzają oni, że zawartość antyoksydantów i innych cennych związków chemicznych jest zależna m.in. od czynników środowiskowych - w tym gleby, na jakiej rozwija się roślina.
Reklama
Borówka brusznica a żurawina
Borówka brusznica jest spokrewniona z żurawiną i nieco przypomina ją z wyglądu, przez co łatwo ją pomylić. Nawet nazewnictwo ludowe utożsamia te dwie rośliny. Warto jednak zwrócić uwagę na zasadnicze różnice pomiędzy borówką czerwoną a żurawiną.
Pierwsza z nich dotyczy miejsca ich występowania - borówka zwykle rośnie na dziko w lasach sosnowych i mieszanych, natomiast żurawina ceni sobie torfowiska i bory bagienne.
Pomimo zbliżonego koloru czerwonego, to owoce żurawiny są większe niż owoce borówki.W inny sposób rosną obie rośliny. Żurawina jest pozbawiona pędów pionowych i płoży się poziomo na ziemi, w przeciwieństwie do borówki, której pionowe pędy dorastają do 15-25 cm.
Rośliny można rozróżnić również po liściach - żurawina cechuje się jajowatym kształtem liści z lekko zaostrzonym szczytem, z sinawo-białą barwą pod spodem. Z kolei liście borówki są skórzaste, lekko podwinięte i mają ciemnozielony kolor na zewnątrz, a od spodu mają wiele ciemnozielonych gruczołów. Owoce żurawiny są kwaśne, a borówka jest bardziej słodka.
Właściwości obu owoców są zbliżone. Obydwa to prawdziwa skarbnica witaminy C, dlatego gdy wahasz się, co jest lepsze borówka brusznica czy żurawina po prostu pomieszaj je ze sobą i stwórz z nimi smaczne przetwory, np. dżemy.
Reklama
Uprawa borówki brusznicy
Jeżeli cenisz sobie przedstawianą tu roślinę i jej owoce, możesz zasadzić ją w swoim ogrodzie. Stanowisko borówki brusznicy powinno być osłonięte od słońca. W takich warunkach znacznie lepiej owocuje, a przy tym nie jest narażona na wysychanie gleby. Jeżeli uprawa znajduje się w miejscu mocno nasłonecznionym, borówka wymaga częstego podlewania.
Sadzonki borówki brusznicy powinny być roślinami dwuletnimi. Po zasadzeniu dobrze podsypać roślinę trocinami z iglaków albo korą sosnową. Takie rozwiązanie pozwala na utrzymanie kwaśnego odczynu.
Do rozmnażania borówki brusznicy wykorzystuje się niezdrewniałe sadzonki z kawałkiem starszego pędu. Następnie należy ukorzenić je w ziemi z dodatkiem torfu. Warto pamiętać o tym, by roślina była regularnie nawadniania i odchwaszczana.
Jeśli chodzi o wymagania glebowe borówki brusznicy to warto zadbać o glebę próchniczą, żyzną o odczynie kwaśnym, z pH wynoszącym 3,5-4,5.
Kiedy zbierać owoce? Roślina kwitnie od maja do lipca, natomiast owocuje nieco później. Jej owoce należy zbierać, gdy są czerwone. Cięcie roślin wykonuje się wczesną wiosną, jednak nie co roku, by nie osłabić owocowania. Zabieg wystarczy powtarzać co kilka lat.
Borówka brusznica w ogrodzie może rosnąć w rabacie z roślinami wrzosowatymi, np. azaliami, wrzosami czy różanecznikami. Świetnie też będzie wyglądać uprawa borówki na balkonie.
Reklama
Właściwości borówki brusznicy
Wiesz już, czy borówka brusznica jest jadalna. To owoc nadający się do jedzenia w mniejszych ilościach. Jagoda brusznica to źródło wielu cennych składników odżywczych. Wymienić tu można m.in. garbniki, kwasy organiczne, w tym kwas jabłkowy i kwas benzoesowy, flawonoidy, sole mineralne, w tym żelazo, wapń, magnez czy potas.
Owoce borówki to skarbnica witamin, m.in. witaminy C, A oraz witaminy PP. Ponadto zawierają one także antocyjany, cukry i pektyny. Na uwagę zasługuje obecność w owocach czerwonego barwnika, ideiny, który nie występuje w innych roślinach sadowniczych, a np. w kapuście czerwonej.
National Public Health Institute of Finland wskazuje na średnią zawartość błonnika w owocach borówki brusznicy na poziomie 2,6 g/100 g.
Warto docenić właściwości nalewki z borówki brusznicy, po którą można sięgać w stanach przeziębienia oraz problemów z układem moczowym. Podobnie oddziałuje na organizm sok z tego owocu.
Borówka nie zawiera prawie wcale tłuszczów i nie jest kaloryczna. W 100 g jej owoców znajduje się około 47 kalorii.
Doceniane są też właściwości liści borówki brusznicy, znajdujące zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym. Mają one działanie moczopędne i antyseptyczne.
Reklama
Zastosowanie borówki brusznicy
Borówka brusznica znajduje zastosowanie w medycynie ludowej. O jej wykorzystaniu np. w medycynie rosyjskiej piszą przytoczeni już autorzy. W ich kraju wywary z owoców, jak i z liści borówki brusznicy służyły do leczenia chorób układu moczowo-płciowego, zapaleń pęcherza moczowego, zakażeń układu moczowo-płciowego czy zapaleń cewki moczowej.
Spożywanie owoców omawianej rośliny wzmacnia naczynia włosowate w oczach, dlatego świetnie działa borówka brusznica na wzrok. Owe “czerwone kuleczki” zawierają także antocyjany, które są silnymi przeciwutleniaczami, przez co chronią zdrowe komórki przed wolnymi rodnikami.
Ponadto na uwagę zasługuje tradycyjne zastosowanie liści borówki brusznicy jako środka zmniejszającego duszności i zaburzenia układu moczowego. Ten surowiec wykazuje także właściwości: ściągające, antyseptyczne, moczopędne, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne.
Owoce i liście mogą wykazywać aktywność metabolitową, przeciwgorączkową, przeciwbólową, uspokajającą oraz odtruwającą. Wywar z liści może być wykorzystany jako środek przeciwreumatyczny.
Obecność w składzie borówki kwasu benzoesowego działa jak naturalny środek konserwujący, przez co owoce zachowują świeżość na długo. Leki z borówki brusznicy to zwykle preparaty na problemy z zapaleniami pęcherza.
W owocach znajdują się garbniki, przez co borówka brusznica znajduje zastosowanie w kosmetykach do pielęgnacji cery tłustej oraz trądzikowej. Polifenole sprawiają natomiast, że cera jest chroniona przed szkodliwym wpływem promieniowania UV, przez co nie starzeje się przedwcześnie.
Reklama
Przepisy z borówką brusznicą
Owoce znajdują bogate zastosowanie w kuchni. Wykonana z nich galaretka to podstawa sosu Cumberland, czyli oryginalnego dodatku angielskiego podawanego na zimno do potraw z dziczyzny.
Świetnie sprawdzi się też borówka brusznica do mięsa, nieco ożywiając całą potrawę. Najczęściej roślinę tę serwuje się do ciemnych mięs oraz dziczyzny.
Co można zrobić z borówki brusznicy oprócz sosu? Jej owoce wykorzystuje się również jako podstawę wielu przetworów. Wymienić tu można takie przysmaki jak:
- konfitury,
- dżemy,
- soki,
- galaretki,
- kompoty.
Aby nieco urozmaicić słodko-gorzki smak borówki brusznicy, warto łączyć ją z innymi owocami, np. z gruszkami albo żurawiną. Liście borówki brusznicy nadają się do stworzenia naparu do picia. Takie herbaty można znaleźć w wielu sklepach zielarskich.
Łatwo też przygotować sok z borówki brusznicy - przepis wskazuje na to, by rozgnieść owoce, zalać je odrobiną wody, zasypać cukrem i pozostawić na kilka godzin. Po tym czasie należy wszystko zagotować i pozostawić na ogniu przez 10 minut, a potem przelać przez sitko.
Jeżeli chcesz przedłużyć świeżość borówki brusznicy, rozwiązaniem jest nie tylko jej wekowanie, ale też inna metoda jej przechowywania, a mianowicie mrożenie. Mrożona borówka brusznica przetrwa wiele miesięcy i można po nią sięgnąć nawet wówczas, gdy sezon się już skończył.
Reklama
Przeciwwskazania do spożywania borówki brusznicy i skutki uboczne
Choć borówka brusznica to cenne źródło witaminy C, nie należy zjadać jej w ogromnych ilościach, ponieważ może wywołać objawy niepożądane. Skutki uboczne borówki brusznicy związane są przede wszystkim z zawartością garbników, które prowadzą do podrażnień żołądka i zaparć.
Z uwagi na obecność hydrochinonu w składzie, nadmierna porcja borówek może prowadzić do zatrucia tych składnikiem, co skutkuje zaparciami, nudnościami, bólami żołądka, stanami pobudzenia, a także niedokrwistością hemolityczną.
Warto wiedzieć, że nie zaleca się spożywania borówki brusznicy w ciąży ani podczas karmienia piersią. Niektóre z jej składników mają bowiem działanie mutagenne, które może zaburzać rozwój płodu. O tym, że ciąża to przeciwwskazanie do jedzenia borówek, przeczytać można między innymi na łamach „Farmacji Współczesnej” (2017).
Jedzenie borówki brusznicy jest przeciwwskazane również dla dzieci do 12 roku życia, osób uczulonych na składniki zawarte w owocach, w przypadku wrzodów żołądka, chorób dwunastnicy i wątroby.
Cena borówki leśnej. Gdzie kupić?
Cena brusznicy zależy od tego, w którym momencie w roku jest ona kupowana. W sezonie owoc jest tańszy niż poza nim, gdy staje się praktycznie niedostępny (nie licząc wersji mrożonych).
Wpływ na koszty ma również miejsce zakupu. W 2023 roku cena borówki brusznicy w skupie to 17-25 zł za litrowy słoik. Na ustalenie ceny borówki brusznicy za kg ma wpływ też jej odmiana. Te powszechniej występujące są tańsze od tych bardziej unikalnych.
Aby uniknąć wysokich kosztów, warto też zaopatrzyć się we własną krzewinkę. Cena borówki brusznicy za sadzonkę to kilka do kilkunastu złotych. Jednak sprzedający zwykle decydują się na sprzedaż w większej liczbie, np. 50 sadzonek.
Gdzie kupić borówkę brusznicę? Miejscami, w których spotkasz ten owoc z pewnością będą stoiska przy drogach i lasach, targi, a czasem też sklepy ze zdrową żywnością czy sklepy internetowe.
Warto też umówić się z rolnikiem hodującym takie owoce i kupić od niego okazy bezpośrednio, by zaoszczędzić. Może jednak wiązać się to z koniecznością zakupu większych ilości tego surowca niż tylko kilka kilogramów.
