Reklama
Czym jest celiakia?
Celiakia to choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym, w której czynnik pochodzący ze środowiska, tj. gluten, a więc białko obecne w pszenicy, wywołuje nieprawidłową reakcję układu odpornościowego.
Nie jest alergią na gluten ani też jedynie jego nietolerancją, choć zarówno w przypadku uczulenia, jak i nietolerancji obserwuje się zaburzenia spowodowane trudnościami lub wręcz niemożnością przyswajalności glutenu. Substancja ta prowadzi wówczas do wytwarzania w organizmie swoistych przeciwciał takich jak:
- anty-TG2,
- AGA,
- anty-DGP,
- EMA.
U chorego na nią pacjenta dochodzi do stanu zapalnego wyściółki jelita, co wywołuje dolegliwości układu pokarmowego, m.in. wzdęcia, zaparcia, ale także objawy poza pokarmowe, dlatego celiakię określa się też jako chorobę wielonarządową.
W przypadku nietolerancji pokarmowej nie obserwuje się z kolei reakcji immunologicznej organizmu, a raczej problemy związane z brakiem lub niedoborem pewnych enzymów.
W klasyfikacjach ICD-10 i ICD-11 celiakia funkcjonuje pod nazwą „choroba trzewna”, odpowiednio pod kodami: K90.0 i DA95.
Reklama
Jakie mogą być przyczyny celiakii?
Skąd bierze się ta choroba? Aby doszło do jej rozwoju, niezbędna jest predyspozycja genetyczna - celiakia może rozwinąć się tylko u osób, które posiadają antygeny HLA-DQ2 lub/i HLA-DQ8. Wskazane antygeny są dziedziczone, przez co - jeżeli choroba ujawniła się w rodzinie - warto przyjrzeć się również swojemu stanowi zdrowia.
Jednocześnie antygeny te odpowiadają za rozwój innych chorób autoimmunologicznych, np. cukrzycy typu 1, autoimmunologicznego zapalenia wątroby, czy choroby Hashimoto. Stąd też, jeżeli pacjent cierpi na chorobę autoimmunologiczną, musi liczyć się z ryzykiem rozwoju celiakii obok wyżej wskazanych schorzeń. Czasem też z całej listy chorób wywołanych wskazanymi antygenami może rozwinąć się u niego tylko celiakia.
Wystąpienie objawów u pacjentów predysponowanych może nastąpić w każdym wieku pod wpływem silnego czynnika zewnętrznego-środowiskowego, np. operacji, ciąży, silnego obniżenia odporności. Większe ryzyko rozwoju tej choroby pojawia się u osób z zespołem Downa.
Reklama
Objawy celiakii
Istnieje kilka typów tej choroby. Najbardziej klasyczna to ta pełnoobjawowa, czyli jawna. Towarzyszą jej:
- bóle brzucha,
- biegunka tłuszczowa lub wodnista,
- wzdęcia po posiłkach - niektórzy pacjenci mogą powiększenie obwodu brzucha porównywać do brzucha jak w ciąży,
- zmniejszenie masy ciała,
- pojawiające się afty w jamie ustnej.
Oprócz tego rodzaju jest również skąpoobjawowa i utajona. Symptomy, które są mniej specyficzne, ale również powiązane z celiakią to m.in.:
- niedobory żelaza prowadzące do anemii,
- zmniejszony poziom żelaza, kwasu foliowego, witaminy D, wapnia czy witaminy B12 w organizmie,
- nawracające bóle głowy o niejasnym pochodzeniu,
- trudności z koncentracją,
- zmiany skórne przypominające opryszczkę, tzw. choroba Duhringa,
- przewlekłe zmęczenie,
- przebarwienia zębów,
- łysienie plackowate - to również choroba autoimmunologiczna, która ma ten sam mechanizm działania.
Reklama
Celiakia u dzieci
Przez długie lata funkcjonował mit, że celiakia jest chorobą wieku dziecięcego, z której po kilku latach stosowania ścisłej diety się wyrasta. Tymczasem - choć pierwsze symptomy obserwuje się często już w dzieciństwie - jest to problem przewlekły, z którym trzeba nauczyć się żyć. Jako że gluten nie występuje w mleku matki, choroba nie rozwija się w przypadku karmienia piersią, a ujawnia dopiero wówczas, gdy dieta niemowlęcia jest rozszerzana o składniki, które mogą zawierać gluten.
Leczenie zawsze należy podjąć, ponieważ nieleczona choroba prowadzi nie tylko do zaburzonego wchłaniania składników odżywczych, dolegliwości pokarmowych (m.in. wzdęć, biegunek), ale też problemów związanych z ogólnym spadkiem odporności organizmu oraz rozwojem.
Co ciekawe, jak podaje Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, celiakia częściej niż niedobór hormonu wzrostu odpowiada za niższy wzrost u dzieci. Ponadto nieleczona jest przyczyną opóźnień w miesiączkowaniu.
Proces diagnostyczny jest podobny jak w przypadku osób dorosłych.
Reklama
Diagnostyka celiakii. Jakie badania wykonać?
Chcąc ostatecznie wykluczyć ryzyko celiakii, należy przeprowadzić badanie gentyczne pod kątem obecności haplotypu celiakalnego, a więc obecności antygenów HLA-DQ2 lub/i HLA-DQ8. Taki wynik jest niezmienny i ważny całe życie, dlatego, choć badanie kosztuje kilkaset złotych - w zależności od laboratorium od około 300 do 500 zł - może pomóc wykluczyć celiakię w sytuacji, gdy konkretny badany nie posiada wskazanych antygenów.
Inne badania to m.in.:
- serologiczne - wskazane jest oznaczenie autoprzeciwciał przeciwko TG2 w klasie IgA (normy 0,7-5g/l). Bardzo istotna jest w tym kontekście diagnostyka różnicowa, ponieważ inne problemy zdrowotne (np. zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) mogą prowadzić również do obecności wskazanych autoprzeciwciał,
- histologiczne - dodatni wynik badań serologicznych sugeruje, by wykonać kolejne badanie, tj. histologiczne, które polega na pobraniu wycinków z dwunastnicy - zanik kosmków jelitowych wskazuje na chorobę,
- endoskopowe - jeżeli zauważono całkowity zanik lub spłaszczenie fałd dwunastnicy, może to sugerować chorobę.
Przydatne w ocenianiu stanu jelit jest korzystanie ze skali Marsh, gdzie 0 wskazuje na prawidłową budowę kosmków jelitowych, a 3c obfite nacieki limfocytów i całkowity zanik kosmków.
Koszt prezentowanych badań o około 250-500 złotych. Można je wykonać w większości laboratoriów. Chcąc przeprowadzić inwazyjne badanie związane z pobraniem wycinka, niezbędne jest skierowanie lekarskie.
Reklama
Jak leczyć celiakię?
Terapia opiera się przede wszystkim na całkowitej eliminacji glutenu z jadłospisu i opieraniu jej o zdrowe pokarmy, które będą rekompensować ewentualne niedobory związane z niedostarczeniem produktów zawierających tę substancję. Cennym wsparciem może tu być suplementacja, m.in. witaminy D, wapnia, kwasu foliowego, probiotyków, symbiotyków wpływających korzystnie na mikrobiotę jelitową.
Jednocześnie, gdy pomimo radykalnej, rygorystycznej diety, u pacjenta nadal występują objawy choroby, specjalista może wdrożyć leki immunosupresyjne. W celiakii opornej na leczenie stosuje się preparaty z takimi substancjami jak m.in. cyklosporyna, azatioprynę.
Co ciekawe, pacjenci z tą chorobą są bardziej narażeni na zakażenie pneumokokami, dlatego proponuje się im również szczepienia w tym kierunku.
Całkowite wyleczenie choroby jest obecnie niemożliwe.
Dieta przy celiakii
Podstawą leczenia jest jadłospis pozbawiony glutenu. Trzeba mieć jednak świadomość, że jedynymi produktami, które nie zawierają wskazanego białka są te oznaczone znaczkiem “gluten free” zwykle w formie przekreślonego kłosa.
Pozostałe, jak np. wypieki, mimo że wykonane z mąk bezglutenowych, mogą być przygotowywane w warunkach styczności z glutenem. O tym ryzyku informują zresztą producenci umieszczając informacje związane z tym, co może zawierać produkt. W pierwszej kolejności należy więc zweryfikować to, co się kupuje.
Co można jeść? Jadłospis powinien być zbilansowany i skomponowany tak, by dostarczać wszystkich składników odżywczych i makroskładników. Jakie zatem produkty są dozwolone? To m.in.:
- soja, komosa ryżowa, kukurydza, ryż, soczewica, ziemniaki, gryka,
- owoce,
- warzywa,
- ryby,
- mięso.
Przykładowe dania w diecie bezglutenowej to m.in. filet z kurczaka z dodatkiem pieczarek i komosy ryżowej. Pożywnym rozwiązaniem jest też jogurt z dodatkiem orzechów i borówek.
Osoby z celiakią nie muszą rezygnować z wypieków, ponieważ mąkę pszenną mogą zastąpić bezglutenową - bardzo istotne jest sprawdzanie składu i zweryfikowanie, czy produkt na pewno jest wolny od glutenu.
Reklama
Powikłania nieleczonej celiakii
Konsekwencje braku leczenia odczuwają zarówno ci, którzy chorowali w dzieciństwie i otrzymali diagnozę, że wyzdrowieli, jak i ci, którzy nie są świadomi problemu. W wyniku uszkodzenia wyściółki jelita i ścinania jego kosmków przez gluten organizm w znacznie mniejszym wymiarze przyswaja składniki odżywcze, co prowadzi do niedoborów żywieniowych nawet przy bardzo różnorodnej diecie. Ich skutkiem może być rozwój anemii czy osteoporozy, a takżeszybsze psucie się zębów.
Celiakia należy do chorób autoimmunologicznych, a te lubią chodzić ze sobą parami. Zresztą za ich występowanie - w uproszczeniu - odpowiadają te same antygeny - jeżeli więc ktoś ma celiakię, jest też genetycznie obciążony ryzykiem, m.in. Hashimoto czy reumatoidalnego zapalenia stawów. Nieleczona nasila obecny w organizmie przewlekły stan zapalny, co przyczynia się do ujawniania kolejnych chorób układu odpornościowego.
Celiakia to choroba wielonarządowa - nieleczona wywołuje powikłania dla całego organizmu wpływając na układ/narząd:
- nerwowy - powodować może depresję, padaczkę, otępienie, zaburzenia równowagi, problemy z mową;
- oddechowy - prowadząc do astmy, sarkoidozy;
- kostny - wywołując reumatoidalne zapalenie stawów, niski wzrost, osteoporozę, powtarzające się złamania;
- nerki - powodując kłębuszkowe zapalenie nerek;
- wątrobę - zwiększając ryzyko pierwotnej marskości wątroby;
- krwiotwórczy - zapalenie naczyń krwionośnych, anemię;
- skórę - rozwój choroby Duhringa (zmiany skórne przypominające opryszczkę, m.in. grudki, drobne pęcherzyki).
Może też powodować problemy:
- endokrynologiczne - rozwija się m.in. choroba Addisona, schorzenia trzustki i tarczycy, problemy z płodnością;
- nowotworowe - rak przełyku, rak jelita cienkiego.
Nieleczona celiakia to także ryzyko przedwczesnej menopauzy.
Celiakia wymaga przestrzegania ścisłej diety bezglutenowej przez całe życie. Wdrożenie odpowiednich zasad żywienia powinno wyciszyć objawy i umożliwić normalne funkcjonowanie.
