Reklama
Czym jest cewnik Foleya i jak jest zbudowany?
Cewnik Foleya to jeden z najczęściej używanych cewników urologicznych, czyli wyrobów medycznych stosowanych w procedurze cewnikowania.
Jego podstawowym przeznaczeniem jest opróżnienie pęcherza moczowego z zalegającego moczu. Jednak w praktyce lekarskiej tego rodzaju cewnik można wykorzystywać także w zabiegach chirurgicznych (cholecystektomia, operacje serca) czy chociażby do usuwania ciała obcego w przełyku.
Na podstawową budowę cewnika Foleya składają się: elastyczny wężyk oraz balonik zlokalizowany u ujścia kanału cewnika, który zapobiega wysuwaniu się cewnika z pęcherza.
Mocz zbierany jest przez otwory boczne znajdujące się na zakończeniu wężyka, a następnie odprowadzany przez jeden z dwóch lub trzech portów, w zależności od rodzaju:
- dwudrożny cewnik Foleya - zewnętrzna część cewnika zakończona jest dwoma kanałami: jeden z portem, przez który wlewa się wodę jałową do napełnienia balonu (w celu utrzymania odpowiedniego ciśnienia w pęcherzu moczowym) oraz drugi do odprowadzania moczu;
- trójdrożny cewnik Foleya - oprócz portu balonu oraz kanału odprowadzającego mocz wyposażony jest dodatkowo w kanał przeznaczony do płukania pęcherza. Stosuje się go np. w celu wypłukania skrzepów krwi.
Cewnik Foleya jest jednym z kilku rodzajów cewników stosowanych w urologii. Poszczególne wyroby mogą różnić się od siebie końcówkami, które zbierają mocz w pęcherzu.
Przykładowo, zakończenie cewnika Tiemanna jest zwężone i lekko wygięte, co pozwala wprowadzić go u pacjentów z przerostem prostaty oraz zwężoną cewką moczową. W typie Couvelair otwory zbierające mocz znajdują się na końcu i z boku końcówki - umożliwia to płukanie pęcherza.
Cewniki Malecot i Pezzer z charakterystycznymi „główkami” stosuje się z kolei po zabiegach operacyjnych. Najmniej różnic można znaleźć między cewnikiem Nelatona a Foleya.
Tu końcówki wyglądają podobnie, jednak cewnik Nelatona jest jednodrożny (ma jedynie kanał odprowadzający mocz) oraz wymaga przymocowania do skóry, przez co sprawdza się jedynie do krótkiego drenowania.
Rodzaje cewników Foleya
Zazwyczaj długość cewnika jest standardowa i wynosi ok. 40 cm, natomiast występują różne średnice dobierane w zależności od rozmiaru cewki moczowej pacjenta.
Przykładowo, u kobiet stosuje się nieco mniejsze średnice, niż u mężczyzn. Rozmiary cewnika Foleya podawane są w skali Charriere (skrót „Fr” lub „Ch”), gdzie 1Fr=0,33 mm. Najczęściej wykorzystywane są cewniki w zakresie rozmiarów 12-24 Fr (4-8 mm).
W przypadku zwężonej cewki moczowej lub powiększonego gruczołu prostaty, gdy nie da się zastosować „zwykłego” cewnika w żadnym dostępnym rozmiarze, rozwiązaniem może być cewnik Foleya z końcówką Tiemanna.
Jak wyżej zostało wspomniane, końcówka ta jest stożkowa i odpowiednio sztywna, by móc łatwiej wprowadzić ją do cewki.
Jeśli chodzi o materiał wykonania, wyróżnia się cewniki Foleya lateksowe i silikonowe. Te pierwsze przeznaczone są do użytkowania przez okres nie dłuższy niż 14 dni. Poza tym istnieje ryzyko, że lateks wywoła uczulenia u pacjentów.
Silikonowy cewnik Foleya może „wytrzymać” od 30 do 90 dni, jednak mimo wszystko zaleca się wymianę przed 30. dniem noszenia.
W praktyce żywotność tych wyrobów jest jednak różna i zależy np. od ilości biofilmu bakteryjnego. Oprócz tego istnieją cewniki silikonowe pokryte jonami srebra, złota i palladu. Ich zadaniem jest właśnie spowolnienie osadzania się bakterii na drenie, a przez to zmniejszanie ryzyka zakażenia.
Chociaż jest to dość kosztowny wyrób, może się sprawdzić u pacjentów, którzy potrzebują długotrwałego drenowania - interwał wymiany wynosi tu aż 90 dni.
Reklama
Zastosowanie cewnika Foleya
W tradycyjnym użyciu cewnik Foleya ma zastosowanie przede wszystkim w zabiegach urologicznych oraz w celu drenażu moczu przy jego zatrzymaniu.
Cewnikowanie może być wykorzystywane zarówno doraźnie, jak i długotrwale, przy następujących wskazaniach:
- ostre lub przewlekłe zatrzymanie moczu;
- niepełne opróżnianie pęcherza;
- przebywanie w śpiączce farmakologicznej;
- monitorowanie wydalania moczu;
- płukanie pęcherza moczowego w przypadku krwiomoczu;
- opróżnienie pęcherza przed zabiegiem/operacją;
- diagnostyka moczu;
- podanie leków do pęcherza.
Częstą sytuacją jest również zakładanie cewnika Foleya po operacji np. prostaty czy innych zabiegów w obrębie układu moczowo-płciowego.
Jak zostało wspomniane na wstępie, zastosowanie cewnika Foleya wykracza daleko poza zakres urologii. Można wymienić tutaj wiele zabiegów chirurgicznych i procedur medycznych, w których wykorzystywana jest jego charakterystyczna budowa z balonikiem.
Przykładem jest alternatywne wykorzystanie cewnika zamiast zgłębnika gastrostomijnego w celach odżywiania dożołądkowego. Elastyczny wężyk z balonikiem może okazać się również pomocny przy wyciąganiu ciała obcego, które utknęło w przełyku.
Ponadto jest on wykorzystywany podczas operacji serca, wątroby czy przepukliny oraz do tamowania krwawień.
W praktyce lekarskiej jednym z częstszych sytuacji zastosowania cewnika Foleya jest poród. Wprowadzony w odpowiednim czasie do szyjki macicy może doprowadzić on do jego przyspieszenia. Czym jest indukcja, a właściwie preindukcja porodu z zastosowaniem cewnika?
Cewnik Foleya w indukcji porodu
W przypadku wykorzystania cewnika Foleya w ciąży, indukcja porodu mylona jest często z preindukcją. Tymczasem są to dwie procedury wykonywane w różnym celu.
Indukcja porodu to sztuczne wywoływanie skurczów macicy w celu przyspieszenia porodu. Wskazaniem jest tu sytuacja, gdy dalsze utrzymywanie ciąży może stanowić zagrożenie dla płodu lub matki. Przy czym Światowa Organizacja Zdrowia WHO w swoich zaleceniach dotyczących porodów indukowanych z 2022 roku wskazuje, by indukcji nie stosować u kobiet, których ciąża nie osiągnęła 41 tygodnia.
Aby skutecznie przeprowadzić indukcję, należy wcześniej przygotować szyjkę macicy. Jej dojrzałość oceniana jest w skali Bishopa - im jest ona większa (>8), tym większe prawdopodobieństwo, że indukcja będzie skuteczna. Mechanizmy prowadzące do przyspieszenia dojrzewania szyjki macicy nazywane są preindukcją.
Metody preindukcji porodu mogą być farmakologiczne oraz mechaniczne. Zastosowanie cewnika Foleya w porodzie należy do tych drugich. Kluczową rolę odgrywa tutaj budowa cewnika, a dokładniej balonik.
W celu preindukcji porodu umieszcza się cewnik Foleya w pochwie tak, by balonik umiejscowił się powyżej ujścia wewnętrznego. W zależności od wskazań można zastosować jeden lub dwa cewniki jednocześnie. Następnie balonik/i są napełniane roztworem soli fizjologicznej.
Po jakim czasie następuje poród, kiedy cewnik Foleya został umieszczony w szyjce macicy? To oczywiście dość zindywidualizowane kwestie, ale cewnik wyciąga się po ok. 15 godzinach.
Następnie dochodzi do indukcji porodu (wlew z oksytocyny) i średnio po kolejnych 8-9 godzinach od wyjęcia cewnika Foleya wraz z balonikiem następuje poród. W niektórych przypadkach może zajść konieczność ponownej preindukcji oraz ponownej indukcji.
Co ciekawe, preindukcja porodu z zastosowaniem cewnika Foleya po raz pierwszy została przeprowadzona już w 1861 roku. Dziś na podstawie wielu badań (przykładem są badania polskiego zespołu Patro-Małysza, Marciniak, Leszczyńska-Gorzelak, Bartosiewicz, Oleszczuk, z 2011 roku) można stwierdzić, że cewnik Foleya pozwala skutecznie i w sposób bezpieczny doprowadzić do porodu drogami natury.
Reklama
Proces zakładania cewnika Foleya
Zakładaniem cewnika Foleya zajmuje się odpowiednio przeszkolony personel medyczny, zazwyczaj jest to pielęgniarka lub lekarz. W procedurze ważne jest przygotowanie odpowiednich narzędzi, ale również pacjenta.
Do niezbędnych narzędzi do cewnikowania należą:
- cewnik Foleya o odpowiednim rozmiarze;
- parawan;
- sterylne rękawiczki;
- strzykawka;
- woda do wstrzykiwań;
- żel z lidokainą;
- środek do dezynfekcji;
- jałowe gaziki;
- jałowy podkład;
- miska nerkowata;
- worek na mocz.
Technika zakładania cewnika Foleya wymaga sterylnych warunków, dlatego krocze powinno być dokładne umyte, a w razie konieczności, ogolone. Pacjent następnie układa się na plecach z poduszką pod pośladkami. W celach lepszej widoczności kobiety mają nogi zgięte w kolanach oraz rozchylone dla lepszej widoczności ujścia cewki moczowej, natomiast mężczyźni mają nogi wyprostowane.
W pierwszej kolejności pielęgniarka dezynfekuje okolice cewki moczowej oraz aplikuje żel z lidokainą o właściwościach poślizgowych. Następnie wprowadza końcówkę cewnika do cewki moczowej aż do momentu wypływu moczu.
Ważnym etapem jest napełnienie balonika wodą do wstrzykiwań, aby zapobiec wypadaniu cewnika. Ujście drenu należy połączyć do worka na mocz.
Jeśli chodzi o to, jak założyć cewnik Foleya mężczyznom z prostatą, tu wymagana jest dość duża precyzja oraz ostrożność. Najlepiej sięgnąć również po cewnik z końcówką Tiemanna.
Reklama
Pielęgnacja i wymiana cewnika Foleya
Niezależnie od tego, czy pacjent jest w stanie samodzielnie się poruszać czy jest leżący, ważna jest higiena podczas noszenia cewnika Foleya.
Pielęgnację należy rozpocząć od codziennego przemywania krocza, używając do tego łagodnych detergentów i letniej wody.
Jednocześnie każdorazowo warto sprawdzać, czy cewnik nie wysunął się lub nie przecieka. Jeśli chodzi o wskazania dla samego pacjenta, tu należy zadbać o picie dużych ilości płynów (przynajmniej 2 litry dziennie).
Co ile wskazana jest wymiana cewnika Foleya? To zależy od materiału wykonania oraz stanu drenu. Tak więc lateksowe cewniki należy wymieniać co ok. 7-10 dni, natomiast te wykonane w całości silikonu można stosować przez 30 dni.
Pokrycie cewników jonami srebra i palladu zwiększa jego trwałość nawet do 90 dni, jednak nawet tutaj zaleca się częstszą wymianę (np. co 50-60 dni).
Aby uniknąć zatkania cewnika przed tym czasem, można wykonywać płukania specjalnym płynem odkamieniającym - służy do tego cewnik trójdrożny z dodatkowym kanałem.
Reklama
Możliwe powikłania i problemy związane z cewnikiem Foleya
Chociaż cewnikowanie to dość bezpieczna i bezbolesna procedura, istnieją możliwe powikłania związane z noszeniem cewnika Foleya. Najczęstszym problemem jest tu zakażenie układu moczowego.
K. Babska w artykule „Prewencja zakażeń układu moczowego u pacjentów z cewnikiem moczowym” podaje, że nawet 80% zakażeń szpitalnych to właśnie pacjenci cewnikowani. Dodatkowo każdy kolejny dzień noszenia cewnika to wzrost ryzyka infekcji o 5%.
Czynnikami, które sprzyjają zakażeniu układu moczowego, są m.in.:
- obniżona odporność;
- nieprzestrzeganie higieny;
- długotrwałe noszenie cewnika (pow. 28 dni);
- użycie niesterylnego sprzętu do cewnikowania;
- wykonywanie cewnikowania bez odpowiedniego wskazania;
- błędy popełniane podczas wymiany worka na mocz.
Gdy podczas noszenia cewnika Foleya pojawi się ból w okolicach cewki moczowej lub w podbrzuszu, może on wskazywać właśnie na zakażenie układu moczowego.
Jeśli natomiast chodzi o krwawienia przy cewniku Foleya, to w śladowej ilości krew nie stanowi powodu do niepokoju. Podobnie jak ból może to stanowić objaw infekcji. Nieznaczne krwawienie pojawia się czasem na skutek zakładania cewnika, np. w wyniku uszkodzenia ścianki cewki moczowej.
Do innych problemów podczas noszenia cewnika należy jego przeciekanie, które najczęściej oznacza, że cewnik Foleya jest zapchany. Dzieje się tak na skutek nadbudowy biofilmu bakteryjnego na ściankach drenu. W efekcie mocz nie mogąc znaleźć ujścia, wycieka z cewnika.
Czasami jednak cewnik zapycha się przez skrzepy krwi, które należy wypłukać. Aby nie dopuścić do zapchania cewnika oraz uniknąć infekcji, niezwykle ważne jest zachowanie zasad sterylności podczas cewnikowania i pielęgnacji, a także picie dużych ilości wody, by organizm w sposób naturalny „przepłukiwał” cewnik.
Reklama
Usuwanie cewnika Foleya
Jeśli lekarz tak zaleci, konieczne jest usunięcie cewnika, przestrzegając przy tym zasad sterylności.
Jak wyjąć cewnik Foleya? Należy zacząć od opróżnienia worka na mocz, a następnie opróżnienia balonika znajdującego się w pęcherzu. Następnie pielęgniarka delikatnie wyciąga cewnik, uważając, by nie uszkodzić cewki moczowej.
Ogółem usuwanie cewnika Foleya przebiega równie sprawnie i bezboleśnie, jak w przypadku jego zakładania.
Pacjent powinien pamiętać, że pierwsze oddawanie moczu po wyjęciu cewnika może wywoływać pieczenie. W celu naturalnego przeczyszczenia moczowodów oraz uniknięcia infekcji przez kolejne dni należy wypijać duże ilości płynów - nawet do 3 litrów.
