Jak wygląda chaber bławatek?
Niebieskie kwiaty, lancetowate liście z szaro-białym, wełnistym „owłosieniem”, zwężone przy ogonku oraz prosta i cienka łodyga z widocznymi rozgałęzieniami - jeżeli wśród pól dostrzeżesz tak wyglądającą roślinę, to masz do czynienia z bławatkiem.
Roślina jest przez rolników traktowana jak chwast zagrażający uprawom, choć wykazuje właściwości lecznicze, a przy tym pięknie się prezentuje. Jej kwiaty, zwłaszcza latem, są dostrzegalne wśród łanów zbóż, rzepaku, a nawet między burakami czy roślinami strączkowymi.
Chaber bławatek (centaurea cyanus) należy do rodziny astrowatych. Rośnie w Europie, w Azji oraz w Ameryce Północnej. Roślina osiąga wysokość od 30 do 80 cm.
Niebieski kwiat chabru jest kulisty lub półkulisty, z charakterystycznymi, języczkowatymi płatkami. Na każdej roślinie znajduje się od 700 do nawet 1600 nasion, w niebiesko-szaro-brązowym kolorze, białych na wierzchołku. Ich żywotność wynosi 5-10 lat.
Chaber bławatek w przeszłości był traktowany jako kwiat o właściwościach magicznych. Dawniej wieszano poświęcone wianki z chabrów, wierząc, że przyniosą one pomyślność plonom i uchronią dom przed piorunami.
Na uwagę zasługuje również nieco inna symbolika przypisywana chabrowi bławatkowi. Dziewczynie, która znalazła w polu dużo tych kwiatów, wieszczono szybkie zaślubiny. Ofiarowanie komuś w prezencie bławatka wiązano natomiast z dobrymi życzeniami szczęścia oraz pomyślności.
Niebieski kwiatostan wykorzystywano też w inny sposób - w czasach, gdy nie znano jeszcze barwników, kwiaty bławatka łączono z ałunem tworząc tym samym farbę do barwienia wełny na niebiesko.
Roślina znana jest pod różnymi określeniami. Chaber bławatek inaczej to: wołoszka, samosiejka, modrak, głowacz, wasilek, macoszka czy modrzeńczyk.
Reklama
Odmiany i gatunki chabra
Do rodzaju chaber Centaurea L. - według dr hab. inż. Moniki Grzeszczuk, mgr inż. Anny Kaweckiej i dr hab. inż. Doroty Jadczak - należy około 600 gatunków roślin. Wśród najpopularniejszych wskazywany jest właśnie chaber bławatek, ale również chaber łąkowy i chaber driakiewnik.
Popularne są również gatunki o walorach dekoracyjnych, np. chaber olbrzymi o żółtych kwiatach, a także chaber piżmowy z Bliskiego Wschodu, występujący w wielu barwnych formach. Dużą popularnością w średniowieczu cieszył się natomiast chaber czarny, który był stosowany jako składnik leków na stany zapalne gardła, ograniczający krwawienie z dziąseł, a także przyspieszający gojenie ran.
Współcześnie to chaber bławatek jest jednak najbardziej znanym gatunkiem. Występuje w odmianie jedno- i dwurocznej. Warto wspomnieć, że obie odmiany mogą mieć kwiaty w wielu kolorach. Znany jest nie tylko bławatek niebieski, ale też bławatek różowy, nazywany też Rosa Ball, czerwony, a także biały.
Chaber polny - bo tak czasem ze względu na klasyczne umiejscowienie niebieskiego bławatka na polach nazywana jest ta roślina - ma jadalny kwiat. Wykorzystuje się go w ziołolecznictwie, ale również do przyrządzania dań oraz deserów.
Należy jednak pamiętać o ich odpowiednim doborze - kwiaty powinny pochodzić ze sprawdzonego źródła, najlepiej więc samodzielnie je wysiać, nie powinny być też mokre.
Nie zbieraj również roślin, które rosną przy ruchliwej drodze, ponieważ mogą być źródłem szkodliwych substancji, np. ze spalin samochodowych. Wybieraj tylko młode, zdrowe okazy.
Reklama
Uprawa chabra bławatka
Roślina przez wielu rolników - zwłaszcza tych uprawiających zboże albo rzepak - traktowana jest jako chwast, dlatego zamiast wspierać jej wzrost, wręcz szukają metod, aby ją zwalczyć. Nic dziwnego. Chaber bławatek zaliczany jest do najgroźniejszych polskich chwastów, które pomimo dekoracyjności, mogą w istotny sposób zagrozić zbożom i innym uprawom.
Z drugiej strony istnieje cała rzesza osób, które doceniają chabra bławatka np. za jego wygląd i chętnie uprawiają go: w ogrodzie, na balkonie czy po prostu w doniczce. Pomimo delikatnego, wręcz efemerycznego wyglądu, roślina ta jest niezwykle odporna i radzi sobie w różnych warunkach.
Najlepsza gleba pod chabra bławatka to ziemia piaszczysta, gliniasta i przewiewna. Roślina ta dobrze czuje się na stanowiskach nasłonecznionych. Należy pamiętać o jego regularnym nawadnianiu, a także ewentualnym nawożeniu, np. nawozami z potasem i fosforem
Jak siać chabra bławatka? Wysiew rośliny należy przeprowadzić wczesną wiosną, wprost do gruntu. W celu pobudzenia krzewienia, warto uszczykiwać sadzonki, które już podrosły.
Kwitnienie chabra bławatka przypada od lipca do września. Jeżeli zależy nam na tym, by roślina wyrosła w czerwcu, można posadzić ją wcześniej - już na jesień. Wówczas warto pamiętać, by podłoże dodatkowo okryć ściółką.
Nasiona chabra bławatka można kupić w wielu sklepach ogrodniczych.
Zwalczanie chabra bławatka
Chaber bławatek należy obok miotły zbożowej do chwastów, które najszybciej uodparniają się na działanie herbicydów sulfonylomocznikowych. Nieskuteczność takich substancji wynika nie tylko ze stopniowego nabywania odporności przez chabra bławatka, ale też z wielu innych czynników, m.in. z wykonania zabiegu w niesprzyjających warunkach atmosferycznych, a także dobrania niewłaściwej techniki opryskiwania.
Według danych zawartych w publikacji Instytutu Ochrony Roślin - Państwowego Instytutu Badawczego, za ekonomiczny próg szkodliwości chabra bławatka przyjmuje się obecność 1-5 roślin na 1 m2.
Co ciekawe, z uwagi na to, że chaber bławatek jest rośliną miododajną, to jego pyłki są łatwo przenoszone przez pszczoły, co zwiększa rozprzestrzenianie się gatunku. Ponadto niełupki tej rośliny mają bardzo długą żywotność i nawet po 10 latach nie tracą swojej zdolności kiełkowania.
Zatem, czym zwalczyć chaber bławatek w pszenicy i innych zbożach? Jak twierdzi inż. Adam Paradowski, wśród substancji czynnych zalecanych do walki z chabrem bławatkiem występują: dikamba, bentazon, 2,4-D, fluroksypyr, metrybuzyna. Przykładowo 2,4-D jest wykorzystywana w preparatach jako ester lub kwas. I to właśnie ta pierwsza forma działa bardziej radykalnie i szybciej. Dikambę poleca się z kolei do odchwaszczania kukurydzy i zbóż.
Zdaniem wskazanego specjalisty, największe ryzyko powstania odporności u chabra bławatka pojawia się w przypadku stosowania oprysku z tribenuronu metylu.
Reklama
Właściwości chabra bławatka
Pierwsze wzmianki o chabrze bławatku, jako roślinie leczniczej, pochodzą sprzed 4000 r. p.n.e. Dla starożytnych Egipcjan bławatek stanowił symbol odrodzenia. W XII wieku z właściwości kwiatu bławatka korzystała Hildegarda z Bingen.
W XVI wieku w celu wzmocnienia naczyń krwionośnych, leczenia ukąszeń skorpionów, chorób oczu oraz gorączki sięgał po bławatka znany botanik i uzdrowiciel - Culpepper.
Kwiaty bławatka pojawiają się również we Francuskiej Farmakopei z 1884 roku, gdzie są doceniane jako składnik do leczenia dolegliwości oczu.
Chaber bławatek zawiera substancje czynne takie jak:
- flawonoidy,
- sole mineralne, np. magnez, potas,
- antocyjany (cyjanina, pelargonina),
- witaminę C,
- śluz,
- garbniki,
- cukry,
- centauryna.
Taki skład przekłada się wprost na właściwości bławatka. Wiodącym składnikiem wyciągu z płatków bławatka jest centauryna, która działa przeciwrodnikowo, łagodząco i przeciwzapalnie. Właśnie z uwagi na jej obecność, chaber bławatek świetnie radzi sobie z usuwaniem łupieżu i wzmacnianiem ścianek naczyń krwionośnych.
Zawarte w kwiatach wielocukry mają natomiast działanie przeciwzapalne. Właściwości lecznicze chabra bławatka związane są również z łagodzeniem zapalenia spojówek, grzybicy czy owrzodzeń. Roślina wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwzapalne i przeciwtrądzikowe.
Warto wspomnieć, że chaber bławatek ma nie tylko wpływ na zdrowie człowieka, ale też charakteryzuje się wysoką wydajnością miodową, przez co sprzyja pracy pszczół przy produkcji miodu.
Reklama
Zastosowanie chabra łąkowego
Analiza składu tej rośliny, pozwala określić bardziej szczegółowo jej zastosowanie. Na co pomaga chaber bławatek? Jego kwiaty polecane są w schorzeniach układu moczowego, m.in. w zapaleniu dróg moczowych, problemach ze skąpym oddawaniem moczu, a także obrzękach na tle nerczycowym. Wyciągi wodne z kwiatów chabra bławatka mają działanie silnie moczopędne.
Działanie chabra bławatka zostało również docenione przez pacjentów borykających się z chorobami nerek. Napar z kwiatów tej rośliny wykorzystuje się w stanach zapalnych kłębków i miedniczek nerkowych, a także w kamicy nerkowej oraz przy niewydolności krążenia.
Chaber bławatek - z uwagi na to, że działa przeciwzapalnie - jest polecany na oczy. Okłady z kwiatów pomagają przy zapaleniu spojówek czy ukojeniu zmęczonych oczu po długotrwałej pracy przy komputerze lub po oglądaniu telewizji. Płukanki z chabra bławatka sprawdzą się w przypadku zapalenia gardła czy błony śluzowej jamy ustnej.
Zastosowanie chaber bławatek znajduje również w leczeniu problemów skórnych, np. nadaje się do pielęgnacji trądziku czy różnego rodzaju owrzodzeń. Swoje działanie zawdzięcza m.in. flawonoidom.
Chaber bławatek w kosmetyce
Kwiat wykorzystuje się w medycynie ludowej, ale także w celach kosmetycznych. Roślina poprawia kondycję skóry - niweluje jej zaczerwienienie, wzmacnia naczynka, a także przyczynia się do zmniejszenia się zmian trądzikowych.
Flawonoidy i antocyjany zawarte w kremie z chabra bławatka do cery mają działanie przeciwbakteryjne i antyseptyczne. Dodatkowo tonizują i nawilżają.
Do skóry podrażnionej i alergicznej, jak również tej z trądzikiem różowatym stosuje się hydrolat z chabra bławatka, który jest uzyskiwany w procesie destylacji parowej kwiatów.
Chaber bławatek działa nie tylko na cerę, ale również na włosy. Cyjanina - jeden z jego składników - znajduje zastosowanie we fryzjerstwie, w płukankach do włosów siwych. Składnik ten zmniejsza odcień żółci i sprawia, że włosy zyskują popielato-niebieski kolor.
Z uwagi na to, że preparaty z wyciągiem z bławatka ograniczają pracę gruczołów łojowych, włosy nimi pielęgnowane mniej się przetłuszczają, a jednocześnie pozostają odżywione oraz lśniące.
Chaber bławatek znajduje zastosowanie także w mieszankach zapachowych, wykorzystywanych do aromaterapii.
Reklama
Przepisy z chabrem bławatkiem. Jak go stosować?
Surowcem leczniczym w przypadku omawianej tu rośliny są płatki kwiatów. Na początek należy zadbać o zebranie płatków bławatka. Kwiatostany najlepiej zrywać w samo południe, gdy ich kielichy są otwarte. Po ich zebraniu, wystarczy rozłożyć je na białej tkaninie i pozbyć się insektów. Następnie płatki trzeba oddzielić od kielicha.
Do przygotowywania różnych naparów z chabrem do picia czy innych preparatów albo posiłków można stosować zarówno płatki świeże, jak i te suszone. Suszony chaber bławatek uzyskasz przechowując płatki w ciemnym i przewiewnym miejscu.
Płatki możesz wykorzystać na różne sposoby. Jednym z nich jest przyrządzenie herbatki z bławatka. Aby przygotować taki napój, wystarczy łyżkę suszonych płatków zalać 1 szklanką wrzątku, a następnie napar przykryć talerzykiem i zostawić na około 15 minut.
Tak sporządzoną ,,herbatkę” można pić po pół szklanki między posiłkami i stosować przy okazji problemów z układem moczowym. Gotowy napar z bławatka warto również wetrzeć w skórę głowy z łupieżem.
Bławatek sprawdzi się także jako wywar do kąpieli. Cztery łyżki suszonych kwiatów zalej litrem wrzącej wody. Parz przez 15 minut pod przykryciem, a następnie przecedź do wanny z wodą. Taka kąpiel ma działanie antybakteryjne i polecana jest w przypadku chorób skórnych.
Jeżeli masz ochotę na napój z chabra bławatka możesz zdecydować się na sok. Na pół litra osłodzonej wody potrzebne będzie 10 łyżek świeżych kwiatów bławatka. Całość wlej do butelki, zakręć i odstaw na tydzień w nasłonecznione miejsce. Na koniec odcedź sok i przelej ciecz do butelki. Taki wywar pomaga przy problemach z niestrawnością i dolegliwościami układu moczowego.
Wołoszka wykorzystasz również do przyrządzenia nalewki albo wina. Do przygotowania nalewki z chabra bławatka potrzebne Ci będą: 4 szklanki płatków, ¾ szklanki cukru, ½ litra spirytusu, ½ szklanki wody. Oddzielone płatki bławatka od kielicha przenieś do dużego słoja, zasyp cukrem i zalej alkoholem z wodą. Zakręć i odstaw w nasłonecznione miejsce na 3 tygodnie. Od czasu do czasu wstrząśnij słojem, by wymieszać dokładnie zawartość. Po kilku tygodniach wystarczy przecedzić całość do butelki i odstawić na kilka miesięcy w chłodne oraz zacienione miejsce.
Z kolei chcąc uzyskać wino bławatkowe, które od 2017 roku znajduje się na liście produktów tradycyjnych województwa kujawsko-pomorskiego należy do szklanego słoja wsypać 3 garście płatków i zalać 3 litrami wody i zasypać 3 szklankami cukru. Następnie pozostaw całość na 14 dni w miejscu z dostępem do słońca. Gdy całość sfermentuje, przecedź ją i przelej do butelek. Na koniec zakorkuj.
Płatki kwiatów można wykorzystać również jako pyszne urozmaicenie sałatki.
Reklama
Przeciwwskazania do stosowania chabra bławatka
Po wyciągi z chabra bławatka nie należy sięgać w przypadku uczulenia na jakiekolwiek rośliny z rodziny astrowatych. Chaber może wywołać reakcję uczuleniową o różnym nasileniu.
Chabrów i preparatów sporządzonych na ich bazie nie powinny stosować kobiety w ciąży ani też karmiące piersią, ze względu na brak jednoznacznych danych, które potwierdzałyby, że to roślina bezpieczna dla przyszłych mam i tych po porodzie. Z tych powodów roślina nie powinna być również podawana również małym dzieciom.
Ponadto chaber bławatek - tak jak wiele innych ziół - może wchodzić w niepożądane interakcje z lekami. Dlatego, gdy bierzesz lekarstwa przed sięgnięciem po tę roślinę, poinformuj o tym swojego lekarza.
Należy uważać również w trakcie podawania tego ziela zwierzętom - głównie krowom i koniom, ponieważ roślina może okazać się dla nich trująca.
Cena chabra bławatka. Gdzie go kupić?
Nasiona chabra bławatka można kupić w sklepach ogrodniczych, zielarskich, a także przez Internet. Koszt 1 g nasion to kilka złotych. Płatki do zaparzania znajdziesz natomiast w aptece - chaber bławatek kosztuje tam około 90 zł za 1 kg.
Zwykle jednak opakowania zawierające płatki bławatka są znacznie mniejsze. Wówczas np. za 20 g rośliny zapłacisz kilkanaście złotych.
Cena chabra bławatka w skupie zwykle jest znacznie niższa niż w sklepie. Niski koszt wynika m.in. z faktu, że w skupie sprzedawane są zazwyczaj hurtowe ilości roślin.
