Choroby autoimmunologiczne - czym są i jak je zatrzymać? Objawy

Czym są choroby autoimmunologiczne?

Choroby autoimmunologiczne są bardzo szeroką grupą schorzeń o niezwykle zróżnicowanym przebiegu i objawach. Wspólnym ich mianownikiem jest patomechanizm, którego istotę stanowi agresja układu odpornościowego względem prawidłowych tkanek organizmu.

Przyczyną tego jest utrata zdolności rozróżniania antygenów obcych i własnych. Wadliwie działający system immunologiczny uruchamia przeciwciała i limfocyty T oraz B do walki ze zdrowymi komórkami, mylnie interpretowanymi w kategorii zagrożenia. Celem jest unieszkodliwienie ich.

Proces ten nazywa się autoimmunizacją i choć jest on patologiczny, przebiega wedle tego samego schematu, co właściwe odpowiedzi immunologiczne (na przykład wobec chorobotwórczych bakterii czy wirusów), za wyjątkiem wstępnej błędnej identyfikacji.

W efekcie powstaje stan zapalny, a tkanki organizmu są niszczone, bądź też upośledzane są ich funkcje. Ponieważ przedmiotem ataku mogą być różne struktury, choroby autoimmunologiczne dotykają przeróżnych obszarów ustroju ludzkiego - niekiedy są to pojedyncze narządy, w innych przypadkach cały organizm.

Szacuje się, że choroby autoimmunizacyjne (bo tak też są nazywane), dotykają od 3 do 8 procent populacji, przy czym częstość występowania rośnie wraz ze wzrostem szerokości geograficznej (im dany obszar jest położony dalej od równika, a bliżej biegunów, tym statystyczna zachorowalność poszczególnych społeczności jest większa).

Druga istotna zależność dotyczy płci. 75-85 procent chorujących stanowią kobiety (dane: D. Szczeblowska i inni). Najwięcej osób zapada na schorzenia tego typu pomiędzy okresem dojrzewania, a osiągnięciem wieku senioralnego.

Kolejna istotna informacja jest taka, że jedna osoba może zapaść na więcej niż jedną chorobę autoimmunologiczną. W praktyce stosunkowo często zdarza się współwystępowanie np. choroby Hashimoto z cukrzycą typu 1.

Reklama

Przyczyny chorób autoimmunologicznych

Co wywołuje choroby autoimmunologiczne, skąd się biorą, co odpowiada za wystąpienie nieprawidłowych procesów autoagresji? Choć patomechanizm wszystkich tego typu schorzeń jest wspólny, odmienna i nie zawsze znana jest etiologia.

W największym uproszczeniu można podać, że podłoże stanowi miks predyspozycji genetycznych i różnych czynników środowiskowych (choroby, stres, dieta, hormony i wiele innych). 

Odpowiedź na pytanie, czy choroby autoimmunologiczne są dziedziczne jest skomplikowana. Same w sobie nie są do nich zaliczane, wiadomo jednak, że przekazywana dziedzicznie jest skłonność do zapadania na nie - wyróżniane są mutacje genetyczne powodujące upośledzenia działania układu odpornościowego.

Prace naukowe dotyczące rozlicznych schorzeń z tej grupy potwierdzają, że prawdopodobieństwo zachorowania jest większe, gdy choroby takie występowały wcześniej w rodzinie. Przy czym predyspozycja bardziej dotyczy samej autoimmunizacji niż konkretnej jednostki będącej jej następstwem.

Z drugiej strony nie każda osoba obciążona takim „dziedzictwem” musi zachorować. Istotne są bowiem także indywidualne właściwości każdego organizmu, a także wpływ czynników środowiskowych, których jest multum.

Najczęściej w tym kontekście wymienia się:

• Infekcje bakteryjne i wirusowe - potencjalnym zagrożeniem jest zakażenie zarazkiem posiadającym antygeny, których fragmenty są zbliżone budową do antygenów „gospodarza” infekcji. W ten sposób może dojść do aktywacji limfocytów wymierzonych we własne, zdrowe tkanki. Problem może być związany z bardzo różnymi infekcjami. W ostatnim czasie coraz więcej mówi między innymi o tym, że ryzyko autoimmunizacji wzrasta kilkukrotnie u osób, które przeszły COVID-19.
• Stres, nerwica - opublikowane na łamach Journal of the American Medical Association wyniki dużych badań przeprowadzonych w Szwecji wykazały, że u osób z tzw. zespołem stresu pourazowego (PTSD) i innymi podobnymi zaburzeniami ryzyko zapadnięcia na chorobę autoimmunologiczną w przyszłym życiu wzrasta o 30-40 procent (dane: University of Iceland). Dotyczy to takich schorzeń, jak między innymi cukrzyca typu 1, toczeń rumieniowaty układowy, stwardnienie rozsiane i wiele innych (łącznie 41 objętych badaniem).
• Promieniowanie ultrafioletowe, w tym zarówno jego nadmiar, jak też niedostatek - szeroka analiza danych dotyczących 121 tysięcy kobiet pracujących w 1976 roku jako pielęgniarki w kilkunastu stanach USA wykazała, że ryzyko zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów było o 21 procent niższe u tych, które mieszkały w południowych rejonach kraju i w związku z tym poddane były wyższej ekspozycji na słońce, niż koleżanki ze stanów północnych (dane: E. V. Arkema i inni). Z drugiej strony światło słoneczne jest jednym z podstawowych bodźców wyzwalających nieprawidłowe reakcje choćby w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego.
• Hormony płciowe, zwłaszcza estrogeny - hipotezę uprawdopodabnia fakt, że gros zachorowań dotyczy pacjentek w wieku rozrodczym (przykładowo na Hashimoto kobiety zapadają 10-20 razy częściej, niż mężczyźni - dane D. Szczeblowska). Interesująca jest też w tym kontekście informacja, że u mężczyzn cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów statystycznie notuje się niższe stężenia testosteronu.
• Dieta - ze względu na istotne powiązania układu pokarmowego z odpornościowym, to co trafia do żołądka, a następnie jelit, może mieć związek z występowaniem bądź nasileniem się objawów poszczególnych chorób. Szczególnym przypadkiem jest celiakia, która jest ściśle i wprost związana z przyjmowaniem określonych składników żywieniowych (istotą tego schorzenia jest skrajna nietolerancja glutenu). W innych sytuacjach związki są luźniejsze. Znaczenie ma m.in. naturalna mikroflora bakteryjna jelit - zaburzenie jej równowagi może prowadzić do autoimmunizacji (naruszenie naturalnej bariery ochronnej, aktywizacja przeciwciał, nasilenie stanów zapalnych).

Oprócz tego czynnikami ryzyka są też urazy mechaniczne i termiczne, przyjmowanie niektórych leków, palenie papierosów, otyłość i wiele innych.

Reklama

Jakie są choroby autoimmunologiczne? Lista

Lista chorób autoimmunologicznych liczy obecnie ponad 80 schorzeń, tak różnych, że w potocznym odbiorze rzadko ze sobą kojarzonych.

Ze względów na umiejscowienie antygenów, dzieli się je na dwa podstawowe rodzaje:

• Narządowo swoiste - obejmują jeden konkretny narząd lub układ. W krwiobiegu obserwuje się wówczas obecność przeciwciał specyficznych dla danego organu, zaś w zaatakowanych tkankach widoczne są nacieki zapalne złożone głównie z limfocytów. Do tej grupy zaliczają się choroby autoimmunologiczne między innymi:
  • tarczycy,
  • trzustki,
  • wątroby,
  • jelit,
  • nadnerczy,
  • systemu nerwowego,
  • naczyń krwionośnych,
  • skóry.
• Układowe - autoantygeny są umiejscowione w wielu miejscach, przeciwciała reagują z tkankami ulokowanymi w różnych narządach, układach i innych strukturach ciała takich jak:
  • stawy,
  • mięśnie,
  • płuca,
  • serce,
  • nerki,
  • zatoki,
  • gruczoły ślinowe i łzowe.

Trudno w tym miejscu przytoczyć pełny wykaz chorób autoimmunologicznych, ale warto wymienić te najbardziej znane, czy też najpopularniejsze (najczęściej występujące).

I tak, do narządowo swoistych należą między innymi:

• Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy. W tym przypadku układ odpornościowy atakuje tkanki gruczołu tarczowego. Konsekwencją choroby jest niedoczynność tarczycy.
• Choroba Gravesa i Basedowa - w jej przebiegu także dochodzi do uszkodzeń tarczycy. W tym jednak przypadku następstwem tego jest zwiększone wydzielanie hormonów i nadczynność gruczołu tarczowego.
• Cukrzyca typu 1, zwana też insulinozależną lub młodzieńczą (często pojawia się już w pierwszych latach życia). Jej istotę stanowi zniszczenie komórek tzw. wysp Langerhansa ulokowanych w trzustce, odpowiedzialnych za produkcję insuliny, czyli hormonu równoważącego w organizmie glukozę.
• Choroba Leśniowskiego-Crohna - schorzenie, w przebiegu którego następuje przewlekły stan zapalny przewodu pokarmowego, w tym w szczególności jelit.
• Wrzodziejące zapalenie jelit - stan zapalny błon śluzowych okrężnicy i odbytnicy, a więc dolnych odcinków przewodu pokarmowego, z towarzyszącymi temu owrzodzeniami.
• Łuszczyca - stan zapalny obejmuje skórę, a nadmierna proliferacja (namnażanie) komórek naskórka jest przyczyną występowania nieestetycznych łusek na powierzchni ciała. Uwaga - choroba to może przyjąć też postać układową, atakując również organy wewnętrzne.
• Łysienie plackowate - utrata włosów wedle bardzo charakterystycznego schematu (punktowo), będąca efektem autoagresji organizmu wyzwalanej przez takie czynniki, jak stres czy zaburzenia hormonalne.
• Bielactwo nabyte - układ immunologiczny atakuje melanocyty, czyli ulokowane w skórze komórki odpowiedzialne za produkcję barwnika zwanego melaniną.
• Celiakia - trwała nietolerancja glutenu, czyli białka występującego np. w zbożach. Jego spożycie prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń jelit oraz wielonarządowych tego konsekwencji.
• Stwardnienie rozsiane - przewlekła choroba neurologiczna, w przebiegu której układ immunologiczny atakuje osłonki włókien nerwowych. Zaburzone zostaje przewodzenie impulsów, a pacjent popada w coraz głębszą niepełnosprawność.

Natomiast układowymi chorobami autoimmunologicznymi są m.in:

• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) - najczęstsza ze wszystkich chorób zapalnych obejmujących stawy, jedna z głównych przyczyn niepełnosprawności. Atakuje nie tylko stawy, ale też narządy wewnętrzne (np. płuca) i skórę.
• Zespół Sjogrena - choroba mało znana, a częsta (od 0,5 do nawet 5 proc. populacji - dane: I. Zimmermann-Górska). Atakując białka własnego organizmu, układ immunologiczny doprowadza do uszkodzeń m.in. gruczołów łzowych i ślinowych, a także powoduje stany zapalne w wielu narządach.
• Sarkoidoza (choroba Besniera-Boecka-Schaumanna) - w jej przebiegu dochodzi do powstawania ziarniniaków, czyli niewielkich guzków w różnych narządach ciałach (bardzo często w płucach), które formowane są ze zlepiających się komórek układu odpornościowego (limfocytów, makrofagów).

Lista ta jest niekompletna (opis niektórych rzadziej występujących chorób znajduje się poniżej), a w dodatku płynna i nieostra - są bowiem schorzenia, których status nie jest w pełni ustalony.

Część z nich znajduje się w prezentowanych zestawieniach chorób autoimmunologicznych, choć są pewne wątpliwości odnośnie tego, czy powinny być w ten sposób definiowane (np. stwardnienie rozsiane, czyli SM). Z drugiej strony są schorzenia, które rzadziej rozpatruje się pod tym kątem, lecz w świetle stawianych hipotez może się to okazać zasadne (np. endometrioza, trądzik różowaty, atopowe zapalenie skóry, czyli AZS).

Niejasności wiążą się nie tylko z lukami w wiedzy dotyczącej patomechanizmów różnych chorób, ale też nieustannym postępem naukowym, dzięki któremu ocena wielu schorzeń zmienia się.

Przykładowo przez dziesięciolecia jako chorobę wyłącznie metaboliczną definiowano cukrzycę typu 2. Natomiast w ostatnim czasie pojawiły się w środowisku naukowym spekulacje, że także i w tym przypadku znacznie mogą mieć procesy autoimmunizacji.

Rzadkie choroby autoimmunologiczne

Rzadkimi chorobami autoimmunologicznymi, choć znanymi i często opisywanymi w literaturze naukowej oraz popularno-naukowej są m.in.:

• Choroba Addisona - pierwotna niedoczynność kory nadnerczy, skutkiem czego jest zaniechanie aktywności wydzielniczej (ustaje synteza kortyzolu).
• Toczeń rumieniowaty układowy - schorzenie tkanki łącznej, w przebiegu którego atakowane są i niszczone bardzo różne struktury, w tym skóra, stawy, nerki i wiele innych.
• Twardzina układowa - kolejna przewlekła choroba tkanki łącznej, która polega na włóknieniu skóry oraz licznych narządów wewnętrznych, zaburzając ich działanie.
• Łuszczycowe zapalenie stawów - choroba obejmująca przede wszystkim stawy, rozwijająca się u pacjentów cierpiących na łuszczycę.

Oprócz tego autoagresja organizmu notowana jest też w takich schorzeniach, jak: sklerodermia, zespół antyfosfolipidowy, zespół limfoproliferacyjny, zespół sztywności uogólnionej, zakrzepowa plamica małopłytkowa i wiele innych.

Objawy chorób autoimmunologicznych

Objawy chorób autoimmunologicznych są zróżnicowane, odmienne i specyficzne dla każdej jednostki chorobowej. Ujmując rzecz w bardzo dużym uproszczeniu, pacjenci mogą doświadczać takich symptomów, jak:

• chroniczne zmęczenie,
• senność,
• bóle stawów,
• bóle brzucha,
• wysypki skórne,
• wahania masy ciała.

W istocie jednak lista ta jest dużo obszerniejsza. Nie sposób w tym miejscu wymienić wszystkie kliniczne manifestacje każdej z chorób autoimmunologicznych, można jednak podać kilka przykładów.

• cukrzyca typu 1: przewlekłe zmęczenie i uczucie senności, częste oddawanie moczu, wzmożone pragnienie, suchość skóry i błon śluzowych, spadek masy ciała, zimne palce u rąk;
• choroba Hashimoto: zmęczenie, senność, opuchlizna na twarzy, suchość skóry, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, wzmożone odczuwanie zimna;
• reumatoidalne zapalenie stawów: ból i obrzęk, a także postępująca sztywność, deformacja i ograniczenie ruchomości stawów, spadek masy ciała, nawracające stany podgorączkowe;
• łuszczyca: srebrzyste łuski występujące na rumieniowym podłożu, pokrywające skórę w szczególności na wyniosłościach kostnych (np. łokciach), z towarzyszącym temu silnym świądem, a nawet bólem;
• stwardnienie rozsiane: przewlekłe zmęczenie, zaburzenia czucia, drżenia, skurcze i bóle mięśni, obniżenie siły mięśniowej, niedowłady, utraty równowagi, upośledzona pamięć i koncentracja, pogorszone widzenie, problemy z erekcją, trudności z wypróżnianiem się.

Reklama

Badania autoimmunologiczne

Diagnostyka tego typu schorzeń jest bardzo skomplikowana i wielostopniowa. Dzieje się tak zwłaszcza dlatego, że wiele z nich rozwija się bardzo wolno (nawet przez wiele lat), dając we wstępnych fazach objawy niespecyficzne, łatwe do pomylenia z symptomami innych chorób.

Jakie badania krwi na choroby autoimmunologiczne wykonuje się najczęściej? W długotrwałym i nie zawsze właściwe sprofilowanym postępowaniu diagnostycznym pacjent może być może być poddawany różnym testom. Wiele z nich pokazuje nieprawidłowości, ale nie wyjaśnia skutecznie ich przyczyny.

Przykładowo, w licznych schorzeniach autoimmunizacyjnych stwierdza się podwyższone CRP (białko reaktywne), czy nieprawidłową morfologię, ale wyniki takie są notowane także przy innych chorobach o charakterze zapalnym.

Ostatecznie najważniejsze są badania autoimmunologiczne, polegające na oznaczeniu przeciwciał we krwi, przy czym nawet one nie zawsze są rozstrzygające.

Z tego właśnie powodu  tak ważne jest, by uzyskane wyniki lekarze konfrontowali z obrazem klinicznym i badaniami uzupełniającymi (np. obniżony poziom kortyzol jest typowy dla choroby Addisona).

W praktyce najczęściej oznaczanymi przeciwciałami są między innymi:

• RF - czynnik reumatoidalny, immunoglobulina klasy IgM lub IgG, którą wykrywa się u większości chorych na RZS. Ale nie u wszystkich. Z drugiej strony może się ona pojawić także w innych schorzeniach układowych tkanki łącznej, takich jak toczeń, twardzina czy zespół Sjogrena.
• ANA - przeciwjądrowe i przeciwcytoplazmatyczne, które atakują jądra komórkowe i cytoplazmę. Występują w przebiegu takich chorób, jak RZS, zespół Sjogrena, toczeń rumieniowy trzewny, sklerodermia, zapalenie mięśniowo-skórne.
• Anty-CCP - przeciwko cyklicznemu cytrulinowemu peptydowi. Są wysoce swoiste dla RZS.
• anty-dsDNA - przeciwko dwuniciowemu DNA. Mogą świadczyć o toczniu rumieniowatym trzewnym.
• AMA - przeciwmitochondrialne, powstające w nabłonku pęcherza, wskazujące na pierwotne zapalenie dróg żółciowych.
• ASMA - przeciw mięśniom szkieletowym, są obecne we krwi pacjentów cierpiących na autoimmunologiczne zapalenie wątroby.
• IAA - przeciwinsulinowe, wymierzone w hormony trzustki, typowe dla osób z cukrzycą typu 1.
• APL - białka klasy IgM, IgM i IgA pojawiające się w zespole atyfosfolipidowym.
• aTPO - przeciw peroksydazie tarczycowej - niszczą enzymy tarczycowe uczestniczące w produkcji hormonów T3 i T4. Pojawiają się w przebiegu choroby Hashimoto.
• Anty-TG - przeciw białkom wytwarzanym w komórkach pęcherzykowych tarczycy, również oznaczane przy Hashimoto.
• TRAb - przeciw receptorom TSH, kolejne z przeciwciał typowych dla schorzeń tarczycy.
• Anty tTG - przeciw transglutaminazie tkankowej, produkowane pod wpływem glutenu, ich obecności można się zatem spodziewać u pacjentów chorych na celiakię.

Reklama

Jak pokonać choroby autoimmunologiczne? Leczenie

Leczenie chorób autoimmunologicznych jest bardzo trudne i nierzadko skazane na finalną porażkę. Schorzenia tego typu można uznać za nieuleczalne. W niektórych przypadkach oznacza to dożywotnie obniżenie jakości życia, w innych zaś wiąże się z przedwczesnym zgonem.

Nie istnieją leki pozwalające skutecznie działać przyczynowo, dlatego celem większości terapii jest łagodzenie objawów oraz kontrolowanie choroby.

W zależności od potrzeb pacjenci przyjmują:

• Leki immunosupresyjne, a więc obniżające aktywność układu odpornościowego, zmniejszające agresywność jego działań (co wiąże się jednak ze skutkami ubocznymi między innymi w postaci niedoborów immunologicznych).
• Leki przeciwzapalne, które hamują mechanizmy prowadzące do wystąpienia objawów, których jednak długotrwałe przyjmowanie również wiąże się z licznymi działaniami niepożądanymi.
• Leki działające na konkretne zaburzenia czynnościowe będące następstwem uszkodzeń tkanek. Mogą to być środki różnego typu w zależności od konkretnej jednostki chorobowej. Przykładowo, w cukrzycy typu 1 wdraża się dożywotnie leczenie insuliną podawaną iniekcyjnie. Jest to niezbędne w związku z zanikiem funkcji wysp trzustkowych, które trwale przestają produkować tę substancję. Z kolei pacjenci cierpiący na Hashimoto muszą przyjmować hormony tarczycowe, co ma związek z niedostateczną wydolnością wydzielniczą gruczołu tarczowego.

Efekty terapii są zróżnicowane. Jeśli leczenie przebiega korzystnie, w wielu przypadkach udaje się osiągnąć nie tylko chwilową poprawę, ale też dłuższe okresy remisji (wielomiesięczne, a nawet wieloletnie).

Należy jednak liczyć się z tym, że schorzenia te będą o sobie dawać znać przez lata, a odpowiedź na pytanie, jak wyleczyć choroby autoimmunologiczne w wielu przypadkach w ogóle nie jest możliwa. Zazwyczaj chodzi bardziej o utrzymywanie ich w ryzach, tak by pacjent możliwie długo był w stanie funkcjonować na względnie wysokim poziomie.

Do jakiego lekarza udać się z podejrzeniem choroby autoimmunologicznej? Wszystko zależy od tego, jaka jednostka chorobowa jest rozpatrywana. Wstępne rozpoznanie może wykonać nawet internista, kwestii tej może się przyjrzeć również immunolog, czyli specjalista zajmujący się różnymi nieprawidłowościami działania układu odpornościowego.

W wielu przypadkach niezbędne będzie większe sfokusowanie na danej dolegliwości. Przykładowo, terapią RZS zwykle zajmuje się reumatolog a chorobą Hashimoto - endokrynolog. W leczeniu łuszczycy najwięcej do powiedzenia ma dermatolog, a w cukrzycy - diabetolog. Stwardnienie rozsiane to domena neurologa, zaś w chorobie Leśniowskiego-Crona pacjenta będzie prowadzić gastrolog lub gastroenterolog. Innymi słowy, wybór lekarza zależy od umiejscowienia dolegliwości.

Reklama

Dieta w chorobach autoimmunologicznych

Leczenie farmakologiczne jest tylko jednym z filarów terapii. Bardzo ważne są także inne działania, jak choćby prawidłowe żywienie. Dieta w chorobach autoimmunologicznych powinna być zaprojektowana wspólnie z lekarzem i dietetykiem.

Zalecenia przy poszczególnych schorzeniach mogą się różnić, w wielu przypadkach generalne cele pozostają jednak wspólne. Kluczowe jest łagodzenie stanów zapalnych tudzież zapobieganie im.

Dlatego usuwa się z menu produkty zawierające białka, które mogą pobudzać układ odpornościowy i prowadzić w ten sposób do zaostrzenia objawów.

Najbardziej jaskrawym tego przykładem jest eliminacja glutenu z jadłospisu osób chorych na celiakię. Białko to występuje w pszenicy, życie, jęczmieniu i kilku innych zbożach, a także wszelkich produktach wytworzonych z ich udziałem (a nawet nimi przypadkowo zanieczyszczonych). To właśnie jego nietolerancja jest przyczyną choroby, dlatego całkowite usunięcie glutenu jest jedyną metodą jej leczenia.

W innych przypadkach tak silna i klarowna zależność nie istnieje, niemniej wskazane jest ograniczenie spożycia produktów zbożowych, a także nabiału oraz roślin strączkowych, będących bogatym źródłem potencjalnie prozapalnych białek.

Jest to tzw. dieta niskoantygenowa. Jej zalecenia obejmują dodatkowo eliminację drożdży, orzechów, nasion, kawy czy alkoholu. Niewskazane są też warzywa psiankowate, a więc pomidor, papryka czy ziemniaki. Zamiast tego w menu powinny się znaleźć chude mięsa i ryby oraz warzywa, a także niewielkie ilości owoców.

Ogromne znacznie ma podaż zdrowych wysokonienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin (w tym zwłaszcza D, której w pokarmach generalnie jest niewiele) oraz minerałów.

W praktyce do tych założeń pasuje przede wszystkim dieta śródziemnomorska, ale żliwe są też inne kombinacje (co warto przedyskutować z lekarzem w kontekście konkretnego schorzenia).

Dieta „autoimmunologiczna” może też być bogatobiałkowa, niskotłuszczowa, wysokotłuszczowa (keto) lub wysokobłonnikowa. W przypadku cukrzycy istotne jest spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym i w niewielkich ilościach, a także skrupulatne liczne tzw. wymienników węglowodanowych (pod tym kątem dobiera się adekwatne dawki insuliny).

Reklama

Naturalne leczenie chorób autoimmunologicznych

Naturalne leczenie chorób autoimmunologicznych polega przede wszystkim na stosowaniu się do zaleceń dietetycznych, ale dodatkowo można się wspierać stosując inne, domowe sposoby.

Przede wszystkim polecane są zioła o zróżnicowanym działaniu, w tym między innymi łagodzące stres, działające przeciwzapalnie, czy regulujące pracę układu pokarmowego.

Jest ich bardzo wiele. Wśród najczęściej stosowanych wymienić można:

• melisę
• miętę,
• rumianek,
• dziurawiec,
• kozłek lekarski,
• szyszki chmielu,
• czystek,
• czarnuszkę,
• serdecznik,
• arcydzięgiel,
• koper,
• kminek,
• korzeń hortensji,
• piwonię.

W ostatnim czasie wiele mówi się też o tym, że na niektóre choroby autoimmunologiczne pomagać można zwykła soda oczyszczona. Jej picie ma stabilizować pracę układu odpornościowego poprzez mechanizm „uspokajania” śledziony, w której wytwarzana jest część komórek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej.

Korzystnie też może oddziaływać… morsowanie. Kąpiele w zimnej wodzie paradoksalnie są korzystne dla stawów, a przede wszystkim pozwalają ograniczać dolegliwości bólowe. Dlatego tę formę naturalnego leczenia poleca się pacjentom chorym na RZS.

Choroby autoimmunologiczne u dzieci

Choroby autoimmunizacyjne u dzieci zdarzają się zdecydowanie rzadziej niż u dorosłych. Tak jak zostało wspomniane wyżej, gros z nich objawia się po raz pierwszy w późniejszych latach życia, po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Tak jest choćby w przypadku RZS czy Hashimoto.

Ale są też takie, które rozwijają się wcześniej. Należy do nich przede wszystkim cukrzyca typu 1. Niemal we wszystkich przypadkach manifestuje się ona przez trzydziestym rokiem życia, a szczyty zachorowań przypadają na okresy 10-12 oraz 16-18 lat. Śmiało więc można powiedzieć, że jest to choroba dziecięca czy młodzieńcza.

Na wczesnym etapie życia przeważnie objawia się też celiakia, czyli skrajna nietolerancja glutenu. W ponad 70 procentach przypadków jest ona rozpoznawana u osób poniżej 20 roku życia (dane: E. Santorek-Strumiłło), w tym nierzadko już we wczesnym dzieciństwie. U maluchów wystąpić też może łuszczyca - zapalna choroba skóry o podłożu autoimmunologicznym.

Choroby autoimmunologiczne a ciąża

Z racji tego, że większość chorób autoimmunologicznych objawia się u kobiet w wieku rozrodczym, istotnym zagadnieniem jest kwestia tego, jak wpływają one na płodność i przebieg ciąży.

W większości przypadków schorzenia te nie ograniczają możliwości udanego zapłodnienia. Co więcej, w ciąży wiele z nich ulega remisji, niekiedy nawet całkowitej. Dzieje się tak zwłaszcza w pierwszym trymestrze.

Jest jednak choroba, która stanowi w tym właśnie okresie bardzo duże zagrożenia, a jest nią toczeń rumieniowaty. Dawniej schorzenie to było uznawane za bezwzględne przeciwwskazanie do podejmowania starań o dziecko. Wiadomo bowiem, że jego konsekwencją mogą być poronienia lub przedwczesne porody.

Za sprawą pojawiających się w tej chorobie i przenikających przez łożysko przeciwciał anty-Ro i anty-La. u dziecka może wystąpić wrodzony toczeń oraz wrodzony zespół przedsionkowo-komorowy III stopnia, prowadzący do śmierci.

Współcześnie uważa się, że można zajść w ciążę chorując na toczeń, należy jednak ten krok dobrze zaplanować wspólnie z lekarzem, później zaś przez 9 miesięcy regularnie i uważnie trzeba monitorować stan pacjentki oraz jej dziecka. 

Drugim schorzeniem, na które należy bardzo uważać, jest zespół antyfosfolipidowy (APS). Choroba ta może powodować u ciężarnych bardzo niebezpieczne zakrzepicę naczyń, a także sprzyja poronieniom nawykowym oraz zgonom płodów morfologicznie zdrowych po 20 tygodniu ciąży. Wszystko to sprawia, iż ciąża pacjentki cierpiącej na to rzadkie schorzenie jest ciążą wysokiego ryzyka.

Bardzo duży problem stanowi leczenie chorób autoimmunologicznych w ciąży, jako że wiele leków nie może być wówczas stosowanych. Odstawić należy przede wszystkim preparaty immunosupresyjne, takie jak metotreksat. Co więcej, trzeba pamiętać że wszelkie kuracje z udziałem tego leku powinny być zakończone co najmniej 6 miesięcy przed zapłodnieniem. Lek ten może prowadzić do poronień oraz wystąpienia wad wrodzonych u dziecka.

Warto wiedzieć, że choroby autoimmunologiczne po ciąży, w okresie połogu, mogą występować ze zwiększoną siłą, nawet jeśli w czasie oczekiwania na dziecko były częściowo lub całkowicie wygaszone.

Skutki chorób autoimmunologicznych

Choroby autoimmunologiczne obfitują w dalekosiężne skutki. Same w sobie są źródłem poważnych dolegliwości, a często prowadzą do dalszych powikłań. W wielu przypadkach mogą odpowiadać za skrócenie życia. Konsekwencje każdej z nich są inne, a w dodatku wielorakie, co sprawia, że skala możliwych zagrożeń jest ogromna.

Przykładowo, cukrzyca typu 1 obfituje w powikłania:

• ostre, takie jak:
  • zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny,
  • kwasica ketonowa,
  • hipoglikemia polekowa.
• przewlekłe, takie jak:
  • nefropatie (zaburzenia pracy nerek),
  • neuropatie (zaburzenia neurologiczne),
  • retinopatie (uszkodzenia siatkówki),
  • jaskra, zaćma,
  • zmiany kostne i stawowe,
  • zmiany skórne,
  • depresja.

Podobnie jest w przypadku innych chorób. Nieleczone, niekontrolowane reumatoidalne zapalenie stawów może prowadzić do stopniowego kalectwa w wyniku postępujących deformacji stawów oraz narastającego ich sztywnienia.

Oprócz tego pojawiają się powikłania w obrębie narządów wewnętrznych i układów. Możliwe są m.in.:

• zapalenia płuc oraz ich włóknienie,
• niedokrwistość (anemia),
• zapalenie naczyń,
• miażdżyca prowadząca między innymi do choroby niedokrwiennej i zawału,
• polineuropatie (rozsiane zaburzenia neurologiczne),
• osłabienie siły mięśni, a nawet ich zaniki,
• uszkodzenia nerek wraz z dalszymi tego konsekwencjami,
• zespół suchego oka oraz inne dolegliwości w obrębie narządu wzroku,
• zwiększona męczliwość, duszności, trudności z oddychaniem.

W efekcie wielu pacjentów chorych na RZS umiera przedwcześnie. Znaczna część z nich z powodu rozwijającej się miażdżycy, która prowadzi do kolejnych, jeszcze groźniejszych powikłań w obrębie układu sercowo-naczyniowego.

Nie inaczej jest przy innych schorzeniach. Jak na przykład podaje Polskie Towarzystwo Reumatologiczne, śmiertelność pacjentów chorych na toczeń (głównie młodych kobiet) jest 2-3 razy wyższa, niż w analogicznych grupach wiekowych populacji ogólnej.

Choroba ta atakuje wiele narządów, często powoduje całkowite wycofanie się pacjenta z aktywności życiowych, a w dalszej konsekwencji może skutkować powikłaniami kardiologicznymi i depresją.

Co niezwykle istotne, obojętne dla zdrowia nie są również stosowane w terapii leki. Większość z nich ma bardzo silne działanie, ale też liczne skutki uboczne. Dlatego dąży się do tego, by farmakoterapia była prowadzona w maksymalnie krótkich okresach.

Przeciwwskazania przy chorobach autoimmunologicznych

Pacjenci zapadający na choroby autoimmunologiczne muszą się liczyć także z różnymi przeciwwskazaniami i ograniczeniami. Są one odmienne przy poszczególnych schorzeniach i nie sposób w tym miejscu wymienić wszystkie.

Wspomnieć jednak można o kilku okolicznościach:

• Tatuaż, makijaż permanentny - zabiegi tego typu nie powinny być wykonywane lub też zalecana jest duża ostrożność przy wielu chorobach autoimmunologicznych, takich jak łuszczyca, bielactwo, schorzenia tkanki łącznej, Hashimoto, nieustabilizowana i powikłana cukrzyca. Są to silne ingerencje w organizm pacjenta, a wprowadzane pod skórę barwniki są traktowane jako ciało obce, pobudzając układ immunologiczny do wytężonej pracy. Może to powodować zaostrzenie objawów.
• Implanty zębów - w tym przypadku przeciwwskazania są względne. Nie zaleca się ich wszczepiać przede wszystkim pacjentom będącym w ostrej fazie poszczególnych chorób i przyjmującym w związku z tym leki. Na ewentualny zabieg stomatologiczny lepiej jest się umówić w okresie remisji i po uprzedniej konsultacji z lekarzem.
• Kwas hialuronowy i inne wypełniacze stosowane m.in. w medycynie estetycznej. Nie ma jednoznacznego zakazu poddawania się takim zabiegom przez pacjentów cierpiących na schorzenia autoimmunizacyjne, nie mniej warto się w tej materii indywidualnie skonsultować z lekarzem.
• Kawa - uważa się, że może stymulować i zaostrzać epizody w niektórych chorobach, nie jest to jednak twierdzenie silnie udokumentowane naukowo. Istnieją za to doniesienia, że picie jej w dużych ilościach zwiększa ryzyko zapadnięcia na RZS oraz toczeń. Z drugiej strony obniża ona prawdopodobieństwo wystąpienia stwardnienia rozsianego, choroby Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita. Niejasne są doniesienia odnośnie wpływu kawy na organizm u pacjentów cierpiących na Hashimoto. Stąd niektórzy odradzają jej picie, a inni - nie.
• Ciąża - tak jak zostało powiedziane wyżej, osoby chorujące na toczeń powinny z bardzo dużą ostrożnością planować posiadanie potomstwa. Natomiast większość pozostałych schorzeń nie jest przeciwwskazaniem. Problemem może natomiast być przyjmowanie leków, w tym zwłaszcza metotreksatu.
• Wysiłek fizyczny - intensywna aktywność może być przeciwwskazana w określonych sytuacjach, takich jak silna hipoglikemia lub hiperglikemia u chorych na cukrzycę, a także związane z tą chorobą zaawansowane powikłania. Jeśli jednak schorzenie jest dobrze kontrolowane, zaleca się umiarkowany wysiłek, w tym m.in. ćwiczenia aerobowe, które z reguły dobrze wpływają na stan pacjenta. Z podobnymi niuansami można się spotkać w przypadku innych chorób.
• Szczepienia - nie ma ogólnych przeciwwskazań do tego, by osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne lub nimi zagrożone unikały przyjmowania szczepionek. W ostatnim czasie środowiska antyszczepionkowe aktywnie kolportowały informacje, jakoby przyjmowanie preparatów zabezpieczających przed covid miało zwiększać ryzyko chorób autoimmunologicznych. Naukowcy dementują te rewelacje, jednocześnie przyznając, że zwiększone zagrożenie istnieje, jednak nie ze względu na szczepienie, lecz sam covid.
• Leczenie kanałowe - w przestrzeni publicznej pojawiają się informacje, że jest ono przeciwwskazane przy chorobach autoimmunologicznych, a nawet - że może je wywoływać (podobnie jak… nowotwory). Twierdzenia te, formułowane przez tak zwanych antykanałowców, są pozbawione większych podstaw.

Jak zatrzymać choroby autoimmunologiczne? Profilaktyka

Choroby z autoagresji bardzo trudno jest przewiedzieć, a także im zapobiegać. W dużej mierze wiążą się one bowiem z predyspozycjami genetycznymi, na które nikt nie ma wpływu. Częściowo można jednak ograniczyć oddziaływanie potencjalnych czynników wyzwalających chorobę, a następnie ją zaostrzających.

Tak jak zostało powiedziane powyżej, są to przede wszystkim: stres, niewłaściwa dieta, infekcje bakteryjne i wirusowe, promieniowanie ultrafioletowe czy niektóre leki.

Rekomendacje w tym względzie są więc dość ogólne i nie zawsze skuteczne. Nie sposób bowiem w pełni kontrolować wszystkie te strefy, nie można też zawsze przewiedzieć, jaki czynnik i kiedy może ewentualnie odegrać negatywną rolę. Niemniej przestrzeganie podstawowych zasad życiowej higieny może w tym przypadku ograniczyć ryzyko wystąpienia choroby.