Czym są choroby cywilizacyjne i jaki jest ich podział?

Co to jest choroba cywilizacyjna i kto choruje?

Choroby cywilizacyjne występują coraz częściej i są związane z ogólnym postępem, który się dokonuje - społecznym i technologicznym. Odpowiadają w sumie za ponad 75 proc. wszystkich przedwczesnych zgonów. Nie ma klarownej definicji choroby cywilizacyjnej. Jest to grupa schorzeń związanych bezpośrednio ze stylem życia, czynnikami środowiskowymi i genetycznymi. Najbardziej dotykają one uprzemysłowionych regionów oraz tak zwanych krajów rozwijających się. Do chorób cywilizacyjnych należą niektóre nowotwory, choroby układu krążenia, cukrzyca czy osteoporoza. 

Według statystyk, choroby cywilizacyjne zabijają na całym świecie ponad 40 milionów ludzi rocznie. Ich skutkiem jest coraz większe obciążenie systemu opieki zdrowotnej. Przeciążenie tego systemu będzie oznaczało pogorszenie jakości wykonywanych usług, a co za tym idzie, wzrost śmiertelności wśród pacjentów najciężej chorych. Do chorób cywilizacyjnych dołączymy również coraz liczniej występujące choroby psychiczne.

Reklama

Choroby cywilizacyjne XXI wieku – przykłady

Współcześnie schorzenia te zaczęły się rozprzestrzeniać w sposób gwałtowny. Ma to związek z mniejszą ilością ruchu determinowaną stylem pracy, dostępnością do środków komunikacji. Wzrasta obciążenie psychiczne, liczba epizodów stresowych i depresyjnych. Ważnym czynnikiem występowania chorób cywilizacyjnych jest sposób i styl odżywiania. Dominuje dieta wysokoprzetworzona z dużą ilością mięsa, bogata w tłuszcze nasycone, co sprzyja miażdżycy, chorobom naczyń, serca, nowotworom.

Pomimo rozwoju genetyki, łatwej dostępności do badań, duża część społeczeństwa nie poddaje się diagnostyce zarówno podstawowej jak i rozszerzonej – genetycznej. Wszystko to sprawia, że coraz częściej mówimy i słyszymy o epidemii chorób cywilizacyjnych.

Do przykładów chorób cywilizacyjnych należą:

• nadwaga i otyłość,
• niektóre nowotwory, które mają związek ze stylem życia, np. rak jelita grubego, rak żołądka,
• choroby układu oddechowego (astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc),
• choroby psychiczne (schizofrenia, depresja, zaburzenia lękowe),
• choroby neurodegeneracyjne (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona),
• choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca),
• choroby układu pokarmowego (celiakia, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy).

Reklama

Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka chorób cywilizacyjnych?

Przyczyny chorób cywilizacyjnych są związane głównie ze stylem życia:

• nieprawidłowa dieta, szczególnie ta obfitująca w kwasy tłuszczowe nasycone i cukry proste oraz małą ilość błonnika,
• brak aktywności fizycznej, ale także niewłaściwe dostosowanie jej do aktualnego stanu zdrowia,
• stres,
• używki – papierosy, alkohol i narkotyki,
• brak snu,
• brak wiedzy o obciążeniu genetycznym lub jego ignorowanie i zaniechanie specjalistycznej diagnostyki.

Warto wspomnieć, czynniki genetyczne predysponują do rozwoju schorzeń cywilizacyjnych. Osoby, których najbliżsi chorowali, powinni w sposób szczególny otoczyć się profilaktyką. W grupie tej powszechne powinno być ponadto wykonywanie testów genetycznych np. do oceny ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych.

Początek treści sponsorowanej

Każdy z nas może być posiadaczem zmutowanych genów odpowiedzialnych za niektóre warianty chorób dziedzicznych. Testy DNA wykrywają nosicielstwo wybranych chorób genetycznych, co jest nieocenione dla planowania rodziny i przyszłości swoich dzieci. Wczesna świadomość o posiadaniu dziedzicznych obciążeń, pozwala na odpowiednie przygotowanie i zminimalizowanie ryzyka przekazania chorób potomstwu. ​​Sprawdź tutaj, jakie choroby są poddawane analizie. 

Choroby cywilizacyjne, takie jak cukrzyca typu 2, otyłość, choroby serca, nadciśnienie tętnicze i niektóre rodzaje nowotworów, mogą mieć składową genetyczną. Na przykład, w przypadku cukrzycy typu 2, istnieje kilka genów związanych z metabolizmem glukozy i insuliną, które mogą wpływać na ryzyko zachorowania. Dziedziczy się skłonność do wystąpienia raka jelita grubego. Jednakże, ryzyko wystąpienia tych chorób zazwyczaj nie zależy tylko od jednego genu, ale od kombinacji wielu genów oraz czynników środowiskowych, takich jak wspomniane już wcześniej dieta, styl życia, aktywność fizyczna, stres.

Reklama

Choroby cywilizacyjne – przykłady i podział

Jest to szeroka kategoria schorzeń, które często występują w społeczeństwach rozwiniętych i są związane ze stylem życia oraz czynnikami środowiskowymi i genetycznymi. Klasyfikacja tych chorób nie jest ściśle sformalizowana. Można do niej dopisywać nowe jednostki chorobowe, które spełniają kryteria choroby cywilizacyjnej. Istnieje jednak pewien umowny podział schorzeń z tej grupy, który bierze pod uwagę tkanki lub narządy, którego dotyczy schorzenie (z wyjątkiem chorób nowotworowych, które są oddzielną kategorią).

Choroby nowotworowe

Czynniki środowiskowe, takie jak dieta, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, brak aktywności fizycznej i zanieczyszczenie środowiska, mają ogromny wpływ na prawdopodobieństwo rozwoju raka. Dlatego są one uznawane za choroby cywilizacyjne. Istnieje pula chorób szczególnie spełniająca wspomniane kryteria.

• Rak płuc. Palenie tytoniu jest głównym czynnikiem ryzyka dla raka płuc. Narażenie na dym tytoniowy, zarówno aktywne, jak i bierne, zwiększa ryzyko zachorowania.
• Rak jelita grubego. Niezdrowa dieta bogata w tłuszcze nasycone, cukry proste oraz uboga w błonnik, a także brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu i nadmierne spożycie alkoholu mogą przyczyniać się do rozwoju raka w omawianej lokalizacji.
• Rak trzustki. Palenie tytoniu, otyłość, dieta bogata w tłuszcze i cukry oraz niewystarczająca aktywność fizyczna są czynnikami ryzyka raka trzustki.
• Rak wątroby. Nadużywanie alkoholu, zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B lub C, otyłość oraz nadużywanie leków hepatotoksycznych mogą zwiększać ryzyko raka wątroby. Wart szczególnej uwagi jest jeden z czynników ryzyka – wirus zapalenia wątroby typu C. Zakażenie nim możliwe jest między innymi podczas zbliżenia seksualnego bez zabezpieczenia, co też należy podciągnąć pod niewłaściwy styl życia.

Choroby układu krążenia

Schorzenia układu krążenia są jedną z największych grup chorób cywilizacyjnych. Według statystyk przyczyniają się one do większej liczby zgonów niż nowotwory. Szacuje się, że odpowiadają za około 32 proc. wszystkich zgonów.

Warto tu wymienić takie jednostki jak:

• choroba niedokrwienna serca,
• udar,
• zawał,
• niewydolność serca,
• miażdżyca,
• choroby naczyń mózgowych,
• zaburzenia lipidowe, w tym dyslipidemia, hipertrójglicerydemia,
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa,
• nadciśnienie tętnicze.

Cukrzyca, otyłość, nadwaga

Zaliczają się do chorób cywilizacyjnych, gdyż głównym czynnikiem ryzyka jest nieprawidłowy styl życia i dieta, oraz brak ruchu. Według WHO otyłość została uznana za światową epidemię XXI wieku. Choć nie jest to choroba zakaźna, to jednak szybki wzrost ilości przypadków usprawiedliwia tę definicję. Nieprawidłowa dieta i brak ruchu prowadzi do otyłości i zaburzeń metabolicznych, jak na przykład zbyt wysoki poziom cholesterolu i lipidów- a to prowadzi do wystąpienia kolejnych chorób cywilizacyjnych, takich jak te z grupy chorób układu krążenia.

Podczas gdy otyłość jest związana głównie ze stylem życia i nieprawidłową dietą, tak cukrzyca już niekoniecznie. Ta choroba może wystąpić także u zdrowego, wysportowanego młodego człowieka, który dba o siebie. W przypadku tego schorzenia musimy wziąć pod uwagę inny czynnik ryzyka, jakim są uwarunkowania genetyczne. Hipercholesterolemia również ma podłoże genetyczne lecz w jej przypadku przyczyny mogą być mieszane.

Zaburzenia psychiczne – depresja i lęk uogólniony

Do psychicznych chorób cywilizacyjnych zaliczamy szczególnie depresję, uogólnione zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania czy zespół wypalenia zawodowego. Ta grupa chorób jest szczególna, gdyż ich diagnoza jest niezwykle ciężka i opiera się w głównej mierze na obrazie klinicznym pacjenta. Ciężko też jednoznacznie uchwycić przyczyny powstania tych schorzeń. Na pewno będą to czynniki środowiskowe- szczególnie stres i ciągłe napięcie. Po części schorzenia te lub skłonność do wystąpienia tych zaburzeń są uwarunkowane genetycznie.

Pozostałe choroby cywilizacyjne

Do częstych chorób cywilizacyjnych, których nie da się zaklasyfikować do żadnej grupy należą także wszelkiego rodzaju alergie, czy osteoporoza. Siedzący tryb życia, mała ilość ruchu, stosowanie używek, a także uwarunkowania genetyczne sprawiają, że przypadków osteoporozy jest coraz więcej. Z kolei alergia, choć nie jest tak poważna jak wcześniej wymienione choroby, to może znacząco obniżyć komfort życia pacjenta. W dużej mierze może być związana z zanieczyszczeniem powietrza, a także z nadmiernym wyjaławianiem najbliższego otoczenia i przesadną higieną. Alergia również może być spowodowana czynnikami genetycznymi.

Reklama

Choroby cywilizacyjne – profilaktyka, jak zapobiegać?

Profilaktyka chorób cywilizacyjnych obejmuje przede wszystkim zmianę stylu życia. Jest to czynnik modyfikowalny, który sami możemy wdrożyć niemalże natychmiast. Na niektóre przyczyny nie mamy wpływu, jak na przykład uwarunkowania genetyczne, jednak to co możemy zrobić to przede wszystkim:

• zmiana diety i nawyków żywieniowych (rezygnacja z żywności wysokoprzetworzonej jak fast foody, napoje gazowane, potrawy smażone w głębokim tłuszczu oraz wprowadzenie większej ilości warzyw, owoców i ryb),
• rezygnacja lub znaczne ograniczenie używek – alkoholu, papierosów,
• wprowadzenie aktywności fizycznej adekwatnie do wieku i stanu zdrowia,
• zadbanie o higienę snu - jego odpowiednią długość i jakość,
• unikanie nadmiernego stresu,
• wykonywanie regularnych badań kontrolnych.

Reklama

Jakie badania można wykonać?

Profilaktyka chorób cywilizacyjnych obejmuje nie tylko zmianę modyfikowalnych czynników ryzyka (dieta, rezygnacja z alkoholu, wdrożenie aktywności fizycznej), ale także regularne wykonywanie badań podstawowych. Raz w roku warto zrobić ogólną morfologię krwi i badanie moczu. Jako podstawowy i bardzo łatwo dostepny oraz tani element diagnostyki uznać można badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej.

Jednak diagnostyka może być bardziej pogłębiona. Do niedawna badania genetyczne była zarezerwowane tylko dla kilku chorób i były dość trudne do przeprowadzenia. Teraz, nie dość, że jest to łatwiejsze, to ilość jednostek chorobowych stale się powiększa. Znajomość naszej genetyki, predyspozycji do wystąpienia danej choroby, może w przyszłości pomóc zapobiegać chorobom cywilizacyjnym. Testy takie nie przesądzają o wystąpieniu danej choroby, jednak mogą wykazać jakie mamy predyspozycje i jak duże jest prawdopodobieństwo wystąpienia danej choroby. Osoby, u których w rodzinie doszło do przypadku wystąpienia nowotworu, mogą poddać się takiemu badaniu, by określić ryzyko wystąpienia tego nowotworu również u siebie i u dzieci i już wcześniej podjąć pewne kroki, które to ryzyko zmniejszą.