Co to jest i jak wygląda cibora?
Orzech tygrysi, migdał ziemny chufa lub po prostu migdał ziemny to cibora jadalna. To typowe określenia, pod którymi możemy znaleźć tę roślinę.
Swoim wyglądem przypomina ona chwast. Jest byliną kłączową charakteryzującą się wąskimi i wysokimi, urastającymi do około 1 metra, liśćmi. Na szczycie łodygi znajdują się drobne, kanciaste orzeszki, jednak to nie one łączą ciborę poprzez skojarzenia w budowie z migdałami czy orzechami, ale bulwiaste, jadalne korzenie przypominające w smaku migdały.
Kwiaty cibory są niepozorne i zebrane w kłoski. Rozpoznać je można na odgałęzieniach kwiatostanu na szycie pędu. Liście rośliny połyskują i są ułożone po 3 na łodydze.
Z uwagi na to, że cibora ceni sobie wilgoć, ciepło i bardzo żyzne gleby, rośnie przede wszystkim w Indiach, Afryce i obu Amerykach. Zdaniem Zygmunta Dajdoka, Krystyny Pender i Zygmunta Kąckiego, autorów publikacji na łamach „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, poza obszarami naturalnego zasięgu roślina została wprowadzona jako uprawna lub przypadkowo zawleczona i dziś występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktyki.
W latach 70. XX wieku cibora była uznawana za jeden z najbardziej uciążliwych chwastów świata. To właśnie wtedy po raz pierwszy pojawiła się na terenie Europy, gdy została zawleczona do ówczesnej Holandii (dziś Niderlandy). Jak opisują przytoczeni powyżej eksperci, roślina znalazła się w Belgii z przygranicznego holenderskiego obszaru. Z kolei do północno-zachodnich Niemiec trafiła z powodu zawleczenia jej wraz z tapioką, która rozprzestrzeniła się w uprawach kukurydzy.
Występuje niezwykle obficie w uprawach roślin okopowych, porasta również mokradła i brzegi rzek. Spotkać można ją we Włoszech nad rzeką Po, na aluwiach Missisipi, a nawet w dolinie francuskiej Loary. Gdziekolwiek dotrze cibora, stanowi zagrożenie dla roślinności.
W Polsce po raz pierwszy odnotowano obecność tego gatunku w naturalnych warunkach dopiero w 2003 roku przy kompleksie stawów hodowlanych na obszarze Borów Dolnośląskich. Jednak powiązania z naszym krajem są znacznie dłuższe, ponieważ do uprawy cibora jadalna trafiła na polskie ziemie już w XIX wieku.
To tu określa się ją jako migdałki lub migdały ziemne, kasztanki ziemne oraz cibora warzywna. Jej bardzo słodkie korzenie odkrywano nawet w egipskich grobach, co dostarcza wiedzy o tym, że była znana nie tylko w epoce nowożytnej. Na Węgrzech wykorzystywano ją jako zamiennik kawy.
Z kolei w Hiszpanii z jej bulw przygotowuje się napój o nazwie horchata de chufa (wymowa: orczata de czufa). Sam sposób przyrządzenia takiej herbatki jest prosty - wystarczy zmiksować z bulwą wodę i cukier.
Tą metodą uzyskuje się ciecz w kolorze poszarzałego mleka. Taki napój cieszy się na tyle dużą popularnością, że w rejonie Walencji istnieje mnóstwo lokali, które serwują tylko ten przysmak wraz z paluszkami „farton”. Są one maczane w horchatcie i jedzone w takiej lekko rozmoczonej wersji.
Cibora może też być podstawą do stworzenia oleju.
Reklama
Cibora jadalna. Jakie są jej inne odmiany?
Cibora jadalna, czyli znana po łacinie jako: Cyperus esculentus L., należy do roślin z gatunku ciborowatych. Nazywana jest czasami ciborą orzechową z uwagi na smak bulw przypominający orzech.
Inne gatunki z rodzaju ciborowatych to m.in. cibora:
- brunatna - to znacznie mniejszy okaz niż cibora jadalna, osiągający maksymalnie do 30 cm. Roślina występuje na brzegach rzek, m.in. na południowym wschodzie naszego kraju, na Pojezierzu Zachodniopomorskim, rzadziej na Mazurach i Dolnym Śląsku.
- żółta - to roślina występująca w okolicach zbiorników wodnych, która swoją nazwę zawdzięcza drobnym, żółtym kwiatom. Jest gatunkiem kosmopolitycznym, narażonym na wyginięcie w Polsce. Wśród prawdopodobnych przyczyn wysokiego ryzyka jej wyginięcia wymienia się m.in. osuszanie i zanieczyszczanie zbiorników wodnych. Zdaniem Agnieszki Popieli z Uniwersytetu Szczecińskiego, wskazywanych jest ponad 300 stanowisk, w których występuje, jednak większość z nich nie została potwierdzona od połowy XX wieku.
- zmienna, inaczej papirusowa albo trawa nilowa - w starożytności z rdzenia jej pędów wytwarzano papirus. Służył on nie tylko jako materiał pisarski, ale też tworzywo do wykonywania koszy i skrzynek, a także kolumn podtrzymujących dachy. To roślina biblijna - warto tu chociażby wskazać, że w wykonanym z papirusu koszu Mojżesz został wypuszczony na wodę. Co ciekawe, w latach 70. XX wieku norweski naukowiec Thor Heyerdahl stworzył papirusową łódź na wzór tych egipskich, którą przepłynął Atlantyk, udowadniając tym samym, że starożytni Egipcjanie mieli takie możliwości, by z Afryki dostać się do Ameryki Południowej. Jej kłącza i pędy są jadalne, preferuje stanowisko słoneczne, dorasta do 180 cm, roślina nie zimuje w naszych warunkach klimatycznych. Kwiaty papirusu mogą być też hodowane w domu. Ciekawym odmianą cibory jest Variegatus, która ma liście w białe prążki. Niekiedy mogą też być w całości białe. Niekiedy o papirusie mówi się również, że to cibora wydłużona. Wyglądem przypomina mały parasol.
- rozpierzchła - naturalnie porasta brzegi jezior i innych akwenów wodnych. Jej korzenie są zanurzone w błotnistym podłożu albo w wodzie. Ojczyzną tego gatunku jest Madagaskar. Osiąga do 50-60 cm. Jej liście są promieniście rozłożone i zwisające. To roślina, którą szczyci się m.in. Palmiarnia Zamku Książ.
- cyberus haspan - gatunek pochodzący z Meksyku. Liście tej rośliny tworzą rzucające się w oczy, efektowne pióropusze. Gdzieniegdzie wśród liści dostrzec można brązowo-zielone kwiaty. Roślina osiąga do 80 cm wysokości.
Z kolei jeżeli chodzi o odmiany cibory jadalnej, jest ich wiele. Wszystko zależy od miejsca, w którym kupujemy sadzonki. Przykład ciekawej odmiany to np. cibora jadalna Jumbo, dorastająca do 80 cm wysokości.
Reklama
Uprawa cibory jadalnej
Sposób pielęgnacji cibory jadalnej został opisany już w 1824 roku w książce Chrystyana Reicharta „Ogrody warzywne”. Według autora najlepszy czas na sadzenie tej rośliny przypada na maj, po przymrozkach. Lektura dostępna jest w ramach domeny publicznej. Ciborę można sadzić z nasion, poprzez podział albo z uzyskanych sadzonek.
Uprawa migdała ziemnego nie jest zbyt wymagająca. Roślina dobrze radzi sobie w praktycznie każdych warunkach: od mocnego nasłonecznienia po cień - jednak najlepiej czuje się w warunkach dużego dostępu do światła słonecznego.
Należy zadbać o to, by dostęp do wody był stały. W naturalnych warunkach cibora porasta wodniste gleby niedaleko akwenów wodnych. Dlatego chcąc, by dobrze rosła również w naszym ogrodzie, warto pamiętać o jej codziennym nawodnieniu.
Roślina najlepiej czuje się na piaszczystych, wilgotnych glebach o pH wynoszącym 5,0-7,5. Niskie temperatury sprawiają, że liście, korzenie, kłącza i cebulki obumierają. Jednak bulwy przeżywają i wyrastają kolejnej wiosny, gdy temperatura przekroczy 6 st. Celsjusza. Jesienią martwe pędy i liście należy przyciąć, by uniknąć chorób rośliny.
Warto wspomnieć również o możliwości uprawy różnych gatunków cibory w doniczce. Co ciekawe, wszystkie one mają podobne wymagania, jak doniczkowy kwiat papirusu. Tego typu okazy wymagają przede wszystkim jasnych stanowisk, gdyż w takich warunkach rosną najlepiej.
W okresie wegetacji wymagana temperatura to około 25 st. Celsjusza. Z kolei w okresie spoczynku to około 7-10 st. Celsjusza. Chcąc zadbać jak najlepiej o rozwój cibory zmiennej uprawa powinna być prowadzona na glebie będącej połączeniem piasku, torfu i ziemi uniwersalnej.
Aby uniknąć gnicia korzeni, warto dodać też nieco węgla drzewnego do tej mieszanki. Decydując się na roślinę doniczkową papirus należy umieścić ją daleko od ciepłego kaloryfera. Zbyt suche powietrze może doprowadzić do gnicia liści i pojawienia się pasożytów.
Sadzonki papirusa cibora tak, jak wiele innych przedstawicieli rodziny ciborowatych uwielbiają dostęp do wody. Dobrze, by woda znajdowała się już na podstawce do doniczki do papirusa, ponieważ roślina może zacząć usychać już po 24 godzinach niedoboru wody.
Co ciekawe, roślina najlepiej rośnie, gdy jej korzenie są ściśnięte, dlatego decydując się na jej przesadzanie warto zrobić to jedynie do doniczki o jeden rozmiar większej. W czasie przesadzania można uzyskać nowe sadzonki.
Rozmnażanie cibory polega na wyjęciu bryły korzeniowej, oczyszczeniu jej z ziemi, rozerwaniu i pocięciu na kilka mniejszych elementów. Każdą z części można umieścić w osobnej doniczce razem z ziemią, piaskiem oraz torfem.
Cibora kwitnie latem, ciesząc nasze oko.
Reklama
Właściwości i zastosowanie cibory
Jadalne bulwy cibory to źródło takich składników jak:
- skrobia (28%),
- tłuszcz (20%),
- cukier (14%),
- białka (około 7%),
- substancje gumowe (7%).
Poza tym bulwy cibory zawierają błonnik, wartościowe przeciwutleniacze, w tym witaminę C i E, a także witaminy z grupy B oraz potas, cynk, sód, miedź, fosfor, wapń, magnez i wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-6. To również skarbnica fitosteroli i flawonoidów oraz argininy.
Orzechy tygrysie nazywane są również superfoods, ponieważ zawierają praktycznie wszystko, czego człowiek potrzebowałby do przeżycia.
Obecność błonnika pokarmowego w migdale ziemnym sprawia, że sprzyja on lepszej przemianie materii i wspiera funkcje trawienne. Z uwagi na to, że błonnik bierze udział w regulowaniu poziomu glukozy we krwi, jedzenie bulw z rośliny cibory może sprzyjać oczyszczaniu organizmu z toksyn. Błonnik nie tylko reguluje perystaltykę jelit, ale też dzięki temu, że pęcznieje w żołądku, wspomaga odchudzanie, bo nawet po zjedzeniu niewielkiej porcji, można czuć się najedzonym.
Po ciborę warto sięgać w przypadku, gdy nasza dieta jest bogata w nabiał, słodycze, mięso, produkty zbożowe, które mogą zakwaszać organizm. Bulwy cibory ze względu na obecność wartościowych pierwiastków, w tym magnezu, wapnia czy potasu, wspierają regulację i wyrównanie stężeń elektrolitów w płynach ustrojowych.
Magnez i potas są również istotne do utrzymania prawidłowego ciśnienia krwi. Dzięki nim można też uniknąć chorób krążenia. Arginina zawarta w tej roślinie sprzyja obniżaniu ciśnienia tętniczego, co również przyczynia się do zmniejszenia ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Na uwagę zasługuje pozytywny wpływ napoju z migdałów ziemnych. Taki wywar wspiera trawienie, działa rozkurczowo, wspomaga leczenie dolegliwości układu pokarmowego i ma działanie przeciwzapalne.
Przypisuje się jej działanie przeciwkolkowe i antywzdęciowe. Warto się przyjrzeć też antystresowym właściwościom migdałów ziemnych, które mają bezpośredni związek z występowaniem w składzie witamin z grupy B, regulujących pracę układu nerwowego.
W bulwach znajdują się też wielonienasycone kwasy omega-6, które mają wpływ na wzrost skóry i włosów. Pozwalają również na utrzymanie kości w zdrowiu.
Jeżeli cenisz sobie nieoczywiste rozwiązania kulinarne to jak najbardziej warto wprowadzić takie bulwy do diety. Możesz zjeść je na surowo, ugotować albo uprażyć. Wzorem mieszkańców innych krajów, warto wykorzystać ciborę jako podstawę napoju zastępującego mleko krowie. Mogą po taki napój sięgać weganie oraz osoby z nietolerancją laktozy zawartej w klasycznym mleku.
Doskonałym pomysłem jest też cibora do ciasta. Dlaczego? Mąka z migdałów ziemnych to bezpieczny zamiennik dla innych mąk bezglutenowych. Sprawdzi się do domowych wypieków, choć ciasto przygotowane tylko z tego rodzaju mąki nie będzie elastyczne. Chcąc uzyskać odpowiednią strukturę ciast i ciasteczek, zmieszaj ją z mąką glutenową, np. pszenną czy żytnią.
Jeżeli szukasz substytutu oleju rzepakowego albo oliwy z oliwek, sięgnij po olej uzyskany z cibory. Bulwy mogą stanowić też dodatek do deserów.
Co ciekawe, cibora przez długi czas miała też zastosowanie jako przynęta na ryby. Chcąc przygotować migdały ziemne na karpia należy namoczyć je w zimnej wodzie i pozostawić na około 24 godziny. Następnie trzeba gotować je przez około pół godziny.
Obecnie nie poleca się jednak i nawet na niektórych łowiskach zakazuje stosowania części tej rośliny w formie przynęty, ponieważ znane są przypadki śmierci karpi w wyniku zjedzenia zbyt dużej ilości orzechów tygrysich.
Warto wspomnieć, że np. często pojawiający się gatunek cibory w naszym domu, tzw. zmienna, jest przyjazna dla zwierząt, w tym dla kotów.
Reklama
Przeciwwskazania i skutki uboczne stosowania cibory
Wielu producentów sprzedających części tej rośliny podkreśla, że jest ona całkowicie bezpieczna dla ludzi, choć i to warto zweryfikować. Oczywiście, przeciwwskazaniem do sięgania po ciborę jest alergia albo nadwrażliwość. Warto mieć jednak świadomość, że zdarza się ona rzadko.
Ponadto, ze względu na obecność błonnika, powinny z niej zrezygnować osoby z zespołem jelita nadwrażliwego.
Ewentualne objawy niepożądane, które powinny zwrócić uwagę to m.in.:
- wysypka,
- swędzenie skóry,
- opuchnięcie warg i oczu,
- zaczerwienienie skóry,
- problemy z oddychaniem,
- wrażenie mrowienia w ustach.
Wiele osób sięga po bulwy często nie z uwagi na skład, ale przede wszystkim na jej smak - przypominający orzechy. To dobre rozwiązanie dla alergików, bo choć cibora posiada rozkład makroskładników podobny do popularnych orzechów (np. włoskich czy arachidowych) to nie uczula osób z uczuleniem na orzechy.
Nie należy też przesadzać z ilością jedzonych orzechów tygrysich, ponieważ mają one w składzie wiele błonnika, który w nadmiarze prowadzi do utrudnionego przyswajania innych składników odżywczych. Za dużo błonnika wiąże się również z biegunkami i wzdęciami.
Reklama
Cena cibory. Gdzie ją kupić?
Bulwy cibory jadalnej można zakupić w sklepach ze zdrową żywnością lub zamówić w Internecie. Cena cibory jadalnej to około 20 zł za opakowanie 250 g. Z kolei koszt mąki z migdałów ziemnych wynosi około 75-80 zł za 1 kg.
Warto też przyjrzeć się kosztom, jakie należy ponieść, by mieć sadzonkę wybranego gatunku z rodziny ciborowatych w domu. Cena kwiatu papirusu to koszt już kilku złotych - jeżeli chodzi o nasiona.
Za sadzonkę cibory zmiennej, np. do posadzenia przy oczku wodnym, należy zapłacić około 6-10 zł. Tego typu rośliny zakupisz w sklepie ogrodniczym lub korzystając z możliwości zamawiania przez Internet.
Cena cibory zmiennej, jak i jadalnej może zmieniać się w czasie i być zależna m.in. od poziomu inflacji czy miejsca, gdzie kupujesz.
