Cukrzyca typu 2 - jak się objawia i na czym polega leczenie? Czy może się cofnąć?

Cukrzyca typu 1 a 2 - czym się różnią?

Cukrzyca typu 2 jest poważną chorobą metaboliczną, której istotę stanowi przewlekła hiperglikemia, czyli podwyższone stężenie glukozy we krwi. Stan ten jest bezpośrednim następstwem zaburzonego działania lub wydzielania hormonu insuliny, będącej jedną z najważniejszych substancji regulujących gospodarkę węglowodanową organizmu.

Mechanizm prowadzący do rozwoju cukrzycy typu 2 jest niezwykle skomplikowany, a dla jego zrozumienia niezbędne wyjaśnienie wzajemnych zależności między glukozą a insuliną.

Glukoza jest cukrem prostym, stanowiącym swego rodzaju paliwo dla komórek. Jej źródła są różne. Może być dostarczana bezpośrednio z pokarmem lub też powstawać w procesie rozkładu trawionych węglowodanów złożonych. Jest też wytwarzana endogennie w wątrobie.

Insulina z kolei to hormon produkowany przez komórki Beta trzustki (zwane też wyspami Langerhansa). Jest wydzielana w odpowiedzi na rosnące stężenie glukozy (np. po posiłku), a następnie pobudza komórki organizmu do pobierania cukru z krwiobiegu, co jest niezbędne dla funkcjonowania organizmu. Jeśli mechanizm ten działa prawidłowo, poziom glukozy we krwi utrzymuje się na właściwym, nie za wysokim i nie za niskim poziomie, zaś wydzielanie insuliny jest zwrotnie hamowane.

Możliwe jednak jest zaburzenie tej misternej układanki, co natychmiast uruchamia zgubny proces prowadzący do rozwoju cukrzycy. Jeśli pod wpływem różnych czynników (szczegóły poniżej) wrażliwość komórek na działanie insuliny zaczyna maleć, zmniejszony zostaje pobór glukozy do komórek, wskutek czego większe jej ilości pozostaną w krwiobiegu.

To stanowi sygnał alarmowy dla trzustki, która z jeszcze większą intensywnością wytwarza insulinę (hiperinsulinemia), aby natychmiast wyrównać glikemię.

Jednak malejąca wrażliwość komórek sprawia, że działanie hormonu jest coraz bardziej nieefektywne. W pewnym momencie dochodzi do przeciążenia wysp Langerhansa i produkcja insuliny w trzustce zostaje upośledzona. W tym momencie nakładają się na siebie dwa zaburzenia – działania i wydzielania insuliny, w związku z czym organizm wchodzi w stan przecukrzenia (hiperglikemii).

Z uwagi na powyższy mechanizm, choroba ta często jest nazywana cukrzycą insulinoniezależną, w odróżnieniu od cukrzycy typu 1, która nosi miano insulinozależnej. W tym bowiem przypadku do zaniku wydzielania insuliny dochodzi na samym początku, a przyczyną tego jest uszkodzenie trzustki w wyniku autoagresji układu odpornościowego.

Różnice między cukrzycą typu 2 a 1 są fundamentalne, co pokrótce pokazuje poniższa tabela:

Cukrzyca typu 2 uznawana jest współcześnie za chorobę cywilizacyjną. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że cierpi nią ponad 400 milionów ludzi na całym świecie, a liczba ta rośnie w błyskawicznym tempie (w roku 1980 chorych było „zaledwie” 108 milionów, a więc 4 razy mniej).

Wedle szacunków Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IDF, International Diabetes Federation), do roku 2045 liczba cukrzyków osiągnie pułap 700 milionów, z czego gros będą stanowić osoby dotknięte typem 2 schorzenia.

Polska w statystykach nie odbiega od średniej światowej. Z danych przekazanych przez Ministerstwo Zdrowia wynika, że rozpoznaną cukrzycę (w większości insulinoniezależną) ma ponad 2,5 miliona osób, a więc przeszło 6,5 procent populacji kraju. Przy czym należy się liczyć z tym, że faktyczna skala zjawiska jest jeszcze większa (obecnie już ponad 3 miliony przypadków), bowiem u wielu osób choroba pozostaje nierozpoznana.

W międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD-10 cukrzyca typu 2 ma kod E11. W nowszej wersji, czyli ICD-11 będzie oznaczona symbolem 5A11.

Reklama

Przyczyny cukrzycy typu 2. Czy jest dziedziczna?

Przyczyny cukrzycy typu 2 są złożone, generalnie jednak można powiedzieć, że podłoże stanowi konglomerat czynników genetycznych, demograficznych i środowiskowych.

Czy choroba jest dziedziczna? Dziedziczone są predyspozycje do jej wystąpienia. Wiadomo, że istnieje ponad trzydzieści genów, które zwiększają ryzyko zachorowania i w większości przypadków znaczenie ma przynajmniej kilka z nich.

Istnieją wprawdzie cukrzyce spowodowane mutacją w jednym tylko genie (zwane monogenicznymi), ale są one bardzo rzadkie i zwykle klasyfikowane są jako odmienny typ choroby (np. cukrzyca typu Mody).

W praktyce są jednak ważniejszej determinanty i czynniki ryzyka. Najbardziej oczywistym z nich jest wiek. Choroba z reguły rozwija się u osób starszych, co ma związek z narastaniem różnorakich niekorzystnych procesów na przestrzeni lat. Zauważono też, że nieco częściej chorują kobiety.

Trzy wyżej wymienione aspekty są całkowicie niekontrolowane. Obok nich istnieje natomiast szereg czynników, które w większym lub mniejszym stopniu są zależne od stylu życia.

Najważniejsze z nich to:

• otyłość, która prowadzi do insulinooporności;
• dieta – bezpośrednio i pośrednio. Niewłaściwy model żywienia (szczegóły poniżej) przyczynia się do nadpodaży cukru w organizmie, ale też jest czynnikiem ryzyka nadwagi i otyłości, a także nadciśnienia tętniczego, które również jest skorelowane z rozwojem cukrzycy;
• niska aktywność fizyczna – również bezpośrednio i pośrednio. Brak ruchu zmniejsza zapotrzebowanie tkanek na paliwo, jakim jest cukier, a także obniża wrażliwość tkanek na działanie insuliny, wskutek czego większa ilość glukozy pozostaje w krwiobiegu. Poza tym siedzący tryb życia negatywnie oddziałuje na masę ciała.

Oprócz tego cukrzycę insulinoniezależną mogą też powodować leki (np. niektóre beta blokery, statyny, glukokortykoidy).

Pośrednio przyczyniają się do niej również schorzenia takie, jak zespół Cushinga, nadczynność tarczycy, niedobory testosteronu, niektóre nowotwory.

Reklama

Objawy cukrzycy typu 2

Objawy cukrzycy typu 2 są niezwykle zróżnicowane. Najbardziej typowe to wzmożone pragnienie, zintensyfikowane oddawanie moczu oraz utrata masy ciała. Są jednak również inne, z upływem lat coraz bardziej nieoczywiste i coraz groźniejsze dla życia.

Wiele symptomów późnych, zarówno ostrych jak też przewlekłych, związanych jest z powikłaniami cukrzycy:

• metabolicznymi,
• kardiologicznymi,
• neurologicznymi.

Dlatego tak ważne jest, by objawy cukrzycy insulinoniezależnej wychwytywać na wczesnym etapie, gdy możliwe jest względnie skuteczne kontrolowanie glikemii i zapobieganie dalszym konsekwencjom. Ze względu na wysoką śmiertelność powikłań, szybka i skuteczna diagnoza ma ogromne znaczenie.

Pierwsze objawy cukrzycy typu 2

Pierwsze objawy cukrzycy 2 to przede wszystkim:

• częstomocz – oddawanie moczu w niewielkich ilościach, lecz bardzo często;
• wielomocz (poliuria) – łączne wydalanie płynów w ciągu dnia w ilości ponad 2,5l;
• wzmożone uczucie pragnienia (polidypsja);
• uczucie suchości w ustach, a także wysuszenie błon śluzowych i skóry;
• zwiększone łaknienie i ciągłe odczuwanie głodu przy jednoczesnej utracie masy ciała;
• silne napady senności w ciągu dnia, zwłaszcza po spożyciu posiłku;
• chroniczne uczucie zmęczenia;

Wczesne objawy są więc łatwe do zauważenia, tym bardziej że zwykle pojawiają się w szerszym i bardzo charakterystycznym zestawie. Pewnym utrudnieniem może jednak być fakt, że rozwijają się one stopniowo, często na przestrzeni wielu lat, co nieco utrudnia identyfikację (rzecz jest z reguły bardziej oczywista przy cukrzycy typu 1, która ma nagły początek).

Warto też pamiętać, że na początku hiperglikemia, będąca stanem przedcukrzycowym, może być całkowicie bezobjawowa. Nie znaczy to jednak, że nie jest niebezpieczna. Wręcz przeciwnie.

Zbyt wysokie stężenie cukru we krwi działa destrukcyjnie na naczynia krwionośne i narządy wewnętrzne od samego początku, nawet jeśli nie jest to w jakikolwiek sposób zauważalne. Skumulowane uszkodzenia w przyszłości będą zwiększać ryzyko powikłań zwłaszcza w obrębie układu sercowo-naczyniowego.

Objawy skórne przy cukrzycy typu 2

W nieco późniejszym stadium cukrzycy typu 2 mogą się pojawić objawy skórne. Same w sobie nie zawsze są one swoiste wyłącznie dla tej choroby, dlatego często rozpoznaje się je trafnie dopiero w szerszym kontekście, a więc w zbiciu z wyżej opisanym symptomami.

Do najbardziej typowych należą:

• swędzenie skóry w różnych partiach ciała, połączone z dużą jej suchością;
• rogowacenie ciemne, czyli występowanie brązowych przebarwień z widocznymi skupiskami zrogowaciałego naskórka, zwłaszcza na szyi, kolanach, łokciach i pod pachami;
• zakażenia skóry i błon śluzowych;
• zapalenie kącików ust;
• nawracające infekcje intymne o podłożu bakteryjnym i grzybiczym.

Jak jeszcze może objawiać się cukrzyca?

Oprócz typowych, istnieją też nietypowe objawy cukrzycy. Wymienić w tym kontekście można takie problemy zdrowotne, jak:

• pogorszenie wzroku (rozmyty, nieostry obraz);
• zaburzenia erekcji u mężczyzn związane z uszkodzeniami naczyń zaopatrujących ciała jamiste prącia w krew;
• trudności z gojeniem ran i oparzeń;
• moczenie nocne (u dzieci);
• apatia, rozdrażnienie, problemy z koncentracją i inne objawy psychiczne oraz poznawcze;
• osłabienie dziąseł i podatność na infekcje w jamie ustnej;

Kolejne, znacznie poważniejsze symptomy pojawiają się wraz z rozwojem powikłań, takich, jak kwasica ketonowa i mleczanowa, uszkodzenia nerek oraz nerwów, choroba niedokrwienna serca i inne (szczegóły poniżej).

Reklama

Cukrzyca typu 2 u dzieci

Cukrzyca typu 2 u dzieci i młodzieży jest zjawiskiem bardzo rzadkim. W związku z „epidemią” otyłości w najmłodszych rocznikach tego typu przypadki zaczęły być odnotowywane, wciąż jednak są to wyjątki od reguły stanowiącej, iż choroba ta objawia się mniej więcej w piątej dekadzie życia, czasem nieco wcześniej, czasem nieco później.

W Polsce współczynnik zapadalności na dziecięcą cukrzycę 2 wynosi zaledwie 1,01 na 100 000 osób rocznie (dane: J. Nazim), mowa zatem jest o pojedynczych przypadkach w skali całego kraju. Zdecydowanie częstsze w tym wieku są zachorowania na cukrzycę typu 1.

Czynnikami ryzyka choroby w postaci insulinoniezależnej u najmłodszych,oprócz nadwagi są także:

• nadciśnienie tętnicze,
• zespół policystycznych jajników (u dziewcząt),
• nieprawidłowe stężenie lipidów i lipoprotein we krwi,
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby,
• obciążenia dziedziczne.

Objawy cukrzycy typu 2 u dzieci są zbliżone do tych, które występują u dorosłych. Od choroby typu 1 odróżnia ją natomiast: wolny i bezobjawowy początek, niewielka ketoza, brak kwasicy ketonowej, a także występowanie wyżej wymienionych czynników ryzyka.

Jeśli chodzi o leczenie farmakologiczne, jedynymi lekami, które mogą być stosowane u dzieci, są metformina oraz insulina.

Dlatego postępowanie sprowadza przede wszystkim się do takich działań, jak:

• stosowanie diety cukrzycowej;
• zwiększenie aktywności fizycznej;
• redukcja i utrzymanie masy ciała;
• leczenie chorób współwystępujących;

Reklama

Diagnostyka cukrzycy. Jakie badania?

Diagnostyka cukrzycy, oprócz oceny występujących objawów, opiera się na dwóch prostych badaniach laboratoryjnych, jakimi są:

• oznaczenie stężenia glukozy na czczo – badanie wykonuje się z krwi żylnej minimum 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku, w praktyce najczęściej rano;
• doustny test obciążenia glukozą (Oral Glucose Tolerance Test - OGTT) – krew pobierana jest dwukrotnie, najpierw rano na czczo, a następnie 2 godziny po wypiciu roztworu zawierającego 75 mg glukozy.

Zgodnie z ogólnie obowiązującymi rekomendacjami formułowanymi między innymi przez WHO i liczne gremia naukowo-lekarskie, interpretacja wyników pierwszego z badań jest następująca:

• Prawidłowy poziom cukru na czczo wynosi 70-99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l).
• Wynik poniżej 70 mg/dl (3/9 mmol/l) oznacza hipoglikemię, czyli niedocukrzenie.
• Wynik w przedziale 100-125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) oznacza nieprawidłową glikemię. W takim przypadku pacjent powinien zostać skierowany na dalsze badania, czyli test OGTT.
• Jeżeli stężenie cukru na czczo przekracza poziom 126 mg/dl (7,0 mmol/l) i rezultat ten zostanie powtórzony w kolejnym badaniu, innego dnia, stwierdza się cukrzycę.

Choroba jest też rozpoznawana po stwierdzeniu tzw. glikemii przygodnej (jednorazowy pomiar o dowolnej porze dnia niezależnie od spożywanych posiłków, niekoniecznie na czczo) na poziomie ponad 200 mg/dl (11.1 mmol/l) przy jednoczesnym występowaniu typowych objawów hiperglikemii.

Trzecią możliwość potwierdzenie cukrzycy dają wyniki doustnego testu obciążenia glukozą, które czyta się w następujący sposób:

• prawidłowy poziom cukru wynosi poniżej 100 mg/dl (5,6 mmol/l) w badaniu na czczo i poniżej 140 mg/dl (7,8 mmol/l) po 2 dwóch godzinach od wypicia roztworu;
• wynik drugiego badania w przedziale od 140 do 200 mg/dl (od 7.8 do 11.1 mmol/l) oznacza stan przedcukrzycowy;
• wynik powyżej 200 mg/dl (11.1 mmol/l) w 2 godziny po obciążeniu glukozą jednoznacznie wskazuje na cukrzycę.

Kiedy mierzyć cukier przy cukrzycy typu 2?

Kiedy należy mierzyć cukier? Jeśli chodzi o profilaktykę, zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, każda osoba po 45. roku powinna wykonać laboratoryjny test raz na 3 lata. Częściej, bo co rok, powinny się badać osoby z grupy ryzyka.

Czynnikami predestynującymi do wzmożonej kontroli są:

• nadwaga (BMI powyżej 25 kg/m²) lub otyłość (BMI 30 powyżej kg/m²);
• nadciśnienie tętnicze (powyżej 140/90 mm Hg);
• choroby układu krążenia;
• stwierdzony stan przedcukrzycowy;
• przebyta cukrzyca ciążowa;
• wysoka masa urodzeniowa przynajmniej jednego z dzieci (powyżej 4 kg);
• dyslipidemia;
• zespół policystycznych jajników;
• obciążenia rodzinne (przypadki zachorowań wśród najbliższych);
• niska aktywność fizyczna;

Częstotliwość pomiarów powinna znacznie wzrosnąć po stwierdzeniu cukrzycy, przy czym można je wykonywać samodzielnie, za pomocą glukometru pobierającego próbkę krwi z palca.

Wedle wytycznych Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, rekomenduje się w tej materii działać adekwatnie do sposobu leczenia.

Szczegóły pokazuje poniższa tabela:

Reklama

Leczenie cukrzycy typu 2

Leczenie cukrzycy typu 2 zakłada działanie na kilku poziomach, w zależności od stanu pacjenta. Często stosowane metody są komplementarne – uzupełniają się nawzajem.

Co niezwykle ważne, procedury są dobierane indywidualnie pod kątem każdego pacjenta z osobna.

Nadrzędnym celem terapii jest:

• utrzymywanie prawidłowych wartości glukozy we krwi;

• likwidacja objawów i zapewnienie wysokiej jakości życia;
• osiągnięcie długości życia zbliżonej do wartości przeciętnych dla danej populacji;
• zapobieganie przewlekłym powikłaniom choroby;

Podstawowe procedury stosowane w leczeniu cukrzycy insulinoniezależnej to:

• działania niefarmakologiczne, w tym:
  • stosowanie diety cukrzycowej – model żywienia u diabetyków typu 2 ma działanie fundamentalne, nie tylko bowiem bezpośrednio wpływa na glikemię, ale też jest narzędziem kontroli masy ciała (więcej szczegółów odnośnie tego, co należy jeść, a czego powinno się unikać w dalszej części artykułu);
  • aktywność fizyczna dostosowana do stanu glikemii i wieku pacjenta, ustalona indywidualnie przez lekarza. W szczególności zalecane są lekkie ćwiczenia aerobowe pozwalające obniżyć poziom tzw. hemoglobiny glikowanej HbA1c oraz zwiększyć wrażliwość tkanek na insulinę. Zbyt intensywny trening może przynieść efekt niepożądany w postaci hipoglikemii. Wysiłek powinien być zwiększany stopniowo, docelowo aktywność należy podejmować 3-5 razy w tygodniu w łącznym wymiarze przynajmniej 150 minut. W przypadku osób starszych i z nadwagą w zupełności wystarczy szybszy spacer;
  • edukacja diabetologiczna, poprawiająca jakość samoopieki i budująca świadomość choroby oraz wagi podejmowanych działań leczniczych;
  • wsparcie psychologiczne, w tym psychoterapia – należy pamiętać, że cukrzyca często współwystępuje z depresją, ta zaś zwiększa ryzyko groźnych powikłań;
  • zwalczanie ewentualnego nałogu tytoniowego, jako czynnika ryzyka chorób układu krążenia współgrających lub będących następstwem cukrzycy;
  • rehabilitacja (u pacjentów z powikłaniami ruchowymi po amputacji kończyn, po udarach i zawałach itd.);
• terapia farmakologiczna, której celem jest oddziaływanie na dwa występujące w przebiegu tej choroby patomechanizmy, a więc postępującą insulinooporność, jak też stopniowe upośledzenie wydzielania insuliny oraz związany z tym wzrost stężenia glukozy we krwi (szczegóły poniżej).

Czy cukrzyca typu 2 jest uleczalna?

Czy da się cofnąć cukrzycę typu 2? Cukrzyca jest chorobą dożywotnią i nie da się jej całkowicie wyeliminować. Ale odpowiednie leczenie zapewnia kontrolę, zapobiega powikłaniom, a w niektórych przypadkach przynosi nawet remisję.

Teoretycznie możliwy jest powrót do poziomu, w którym jedyną formą terapii jest odpowiednie żywienie i aktywność fizyczna. Aczkolwiek nie zawsze się to udaje. U części pacjentów choroba jest zbyt rozwinięta, u innych z kolei szwankuje sumienność diagnostyki i leczenia, co utrudnia utrzymanie glikemii w ryzach.

Pacjenci często zadają pytanie, ile można żyć z cukrzycą. To zależy. Właściwie leczona, dobrze kontrolowana i niepowikłana może nie mieć większego wpływu na długość życia. Zdecydowanie gorsze są rokowania w sytuacji, gdy choroba zostanie zlekceważona.

Z powszechnie przytaczanych danych Europejskiego Towarzystwa Diabetologicznego wynika, że w takich przypadkach cukrzyca może skracać życie nawet o 12 lat w porównaniu z ogółem populacji.

Leki na cukrzycę typu 2

W leczeniu cukrzycy typu 2 stosowane są preparaty różnego typu, w tym:

• metformina – doustny lek przeciwcukrzycowy, który zmniejsza stężenie glukozy we krwi na dwa sposoby. Po pierwsze ogranicza jej endogenną syntezę w wątrobie. Po drugie zwiększa działanie insuliny w mięśniach i tkance tłuszczowej, wskutek czego są one w stanie z większą efektywnością pozyskiwać glukozę z krwiobiegu. Metformina nie oddziałuje natomiast na produkcję insuliny w trzustce. Substancja ta jest lekiem pierwszego wyboru zwłaszcza na wczesnym etapie terapii;
• pochodne sulfonylomocznika, takie jak gliklazyd, glimepiryd i glipizyd. Zwiększają one produkcję insuliny w trzustce, a także zwiększają metabolizm glukozy w tkankach. Przyjmowane są doustnie;
• leki inkretynowe, które zwiększają zdolności trzustki do syntezowania insuliny, opóźniają opróżnianie żołądka z pokarmów, hamują apetyt. Wpływają nie tylko na stężenie glukozy, ale też masę ciała. Jest to szeroka grupa farmaceutyków, w obrębie której wyróżnia się dwie mniejsze:
  • leki pobudzające receptor GLP 1, podawane w zastrzykach
  • inhibitory DPP-4 (gliptyny);
• inhibitory SGLT2 (kotransportera sodowo-glukozowego 2) – hamują wchłanianie glukozy w nerkach i zwiększają jej wydalanie z moczem. W efekcie tego spada poziom cukru, regulowana jest masa ciała oraz wyrównywane ciśnienie tętnicze. Są przyjmowane doustnie. Stosowane są dopiero od 2011 roku, zatem należą do najnowszych leków na cukrzycę typu 2. Wciąż pojawiają się nowe, ostatnio zatwierdzony został amerykański lek z tej grupy zawierający substancję o nazwie beksagliflozyna;

• agonisty PPAR-g czyli pochodne tiazolidynodionu – z tej grupy obecnie dostępny jest jedynie pioglitazon, którego działanie polega na zwiększaniu wrażliwości tkanek na działanie insuliny;

• insulina – lek hormonalny podawany w celu uzupełnienia niedoborów tej substancji w organizmie i wyrównania glikemii. Jej przyjmowanie jest podstawową metodą leczenia cukrzycy typu 1. W chorobie typu 2 wprowadzana jest w sytuacji, gdy poprawy nie przynoszą standardowe farmaceutyki doustne. Z reguły wdrażana jest wówczas krótkotrwała i przejściowa insulinoterapia prosta, której istotę stanowi połączenie podstawowych leków z insuliną bazową (NPH – neutral protamine hagedorn lub długodziałający analog). W skrajnych przypadkach, u pacjentów w ciężkim stanie, często z niekorzystnymi rokowaniami odnośnie długości życia, wdraża się insulinoterapię złożoną (konwencjonalną).

Do większości z wyżej wymienionych grup należy kilka różnych leków, w dodatku sprzedawanych pod różnymi nazwami handlowymi. Należy pamiętać, że paleta dostępnych środków wciąż się zmienia.

W związku z postępami prac badawczych na całym świecie nieustannie pojawiają się nowe leki na cukrzycę, inne z kolei są wycofywane z uwagi choćby na poznane działania niepożądane. W Polsce wiele z nich jest refundowanych, ale nie wszystkie.

Co roku pojawia się nowa lista leków podlegających refundacji, jest ona płynna – wciąż są na niej nowe pozycje, ale też niektóre z niej znikają.

W ostatnim czasie dostęp do części farmaceutyków był utrudniony ze względu na występujące braki w hurtowniach i aptekach.

Na początku przyczyną tego był kryzys związany z pandemią koronawirusa, z kolei wiosną 2023 pojawiły się informacje, że niektórych środków brakuje, bo są przepisywane, jako preparaty na odchudzanie. Chodziło o dwa preparaty zawierające substancje z grupy analogów glukagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1), które faktycznie mają właściwości pozwalające regulować masę ciała.

Wobec występujących niedoborów, a także w związku ze zróżnicowaniem oferty w poszczególnych krajach, część polskich pacjentów decyduje się niekiedy na zakup niemieckich leków tudzież sprowadzanych z innych krajów ościennych.

Zioła na cukrzycę typu 2. Co pić?

Zioła na cukrzycę typu 2? Niewątpliwie jest to jedna tych naturalnych metod leczenia, które wzbudzają największe zainteresowanie pacjentów, zwłaszcza jeśli ktoś nie wierzy w konwencjonalną farmakologię i brak mu motywacji do żmudnej (choć skutecznej) walki z chorobą poprzez modyfikację diety i zwiększenie aktywności fizycznej.

Należy jednak wiedzieć, że oficjalne rekomendacje towarzystw naukowych i medycznych nie wymieniają fitoterapii wśród metod leczniczych w tej akurat materii. Natomiast faktycznie właściwości kilku ziół mogą korzystnie wpływać na poziom cukru w organizmie, w związku z czym – za zgodą lekarza – mogą one być włączane pomocniczo do standardowo zalecanej terapii (nigdy jednak nie mogą stanowić jej podstawy).

Co pić przy cukrzycy typu 2? Sprawdzić się mogą między innymi:

• morwa biała – jej składniki hamują aktywność enzymów rozkładających cukry złożone (sacharozę i skrobię) do postaci glukozy;
• kozieradka pospolita – zawarte w niej związki fenolowe i flawonoidy zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę oraz spowalniają wchłanianie cukrów z pokarmu;
• mniszek lekarski – za sprawa inuliny reguluje poziom cukru we krwi, roślina ta obniża również indeks glikemiczny przyjmowanych pokarmów;
• szałwia lekarska – zwiększa wrażliwość na insulinę, obniżając w ten sposób stężenie glukozy.

Oprócz tego wymieniane są w kontekście cukrzycy także ziele rutwicy, owoce jałowca, pokrzywa, cynamon, lucerna siewna, liść aloesu i wiele innych.

Reklama

Dieta przy cukrzycy typu 2. Co jeść?

Dieta przy cukrzycy typu 2 stanowi absolutną podstawę leczenia, a trzymanie się ustalonych zasad jest niezbędne na każdym etapie choroby.

W stadiach mniej zaawansowanych odpowiednie żywienie wraz z wymaganą dawką aktywności fizycznej są jedynymi procedurami terapeutycznymi, natomiast w kolejnych fazach stanowią one element funkcjonujący równorzędnie z farmakoterapią.

Nadrzędnym celem diety cukrzycowej jest utrzymanie:

• optymalnego poziomu glukozy;
• optymalnego stężenia lipidów;
• prawidłowego ciśnienia tętniczego;
• prawidłowej masy ciała;

Aby osiągnąć te cele, chorzy muszą przestrzegać szeregu reguł. Jak stanowią wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego:

• należy ograniczyć lub całkowicie wyeliminować cukry proste, takie jak glukoza, fruktoza, galaktoza;

• powinno się spożywać węglowodany złożone, których najcenniejsze źródło stanowi pieczywo pełnoziarniste;
• indeks glikemiczny spożywanych produktów powinien być niski lub średni (poniżej 55 IG);
• węglowodany powinny zaspokajać 45 procent całkowitego zapotrzebowania energetycznego organizmu, jeśli jednak pochodzą z pokarmów o bardzo niskim IG oraz z dużą zawartością błonnika, ich udział może wzrosnąć do nawet 60 procent;
• wyższa podaż kalorii pochodzących z węglowodanów zalecana jest osobom bardzo aktywnym fizycznie, natomiast u pacjentów prowadzących skrajnie siedzący lub leżący tryb życia pułap ten może zostać obniżony do 25-40 procent;
• zamiast cukru spożywczego, można - w ilościach wskazanych przez producentów - stosować słodziki. Należy jednak zwracać uwagę na wartości kaloryczne niektórych produktów, które mogą być znaczne ze względu na zawartość tłuszczów;
• udział energii pochodzącej z tłuszczów powinien być taki, jak u osób zdrowych, czyli na poziomie 25-40 procent;
• należy ograniczyć lub całkowicie wyeliminować tłuszcze nasycone, zastępując je jedno- i wielonienasyconymi;
• udział białek powinien wynosić 15-20 procent, aczkolwiek u osób z otyłością i nadwagą stosujących dietę niskokaloryczną może wzrosnąć do nawet 30 proc.;
• choć nie jest to bezwzględnym zaleceniem, w wielu przypadkach korzystne jest zastąpienie białek zwierzęcych roślinnymi;
• zalecane spożycie błonnika pokarmowego to około 25 gramów na dobę;
• dzienne spożycie soli nie powinno przekraczać 5 gramów dziennie, co jest zgodne z ogólnymi wytycznymi WHO dla całej populacji;
• u osób bez niedoborów nie zaleca się suplementacji witamin i minerałów poza trzema substancjami, jakimi są witaminy D3 i B12 oraz kwas foliowy (kobiety w ciąży);
• spożycie alkoholu nie powinno wynosić więcej 20 gramów dziennie w przypadku kobiet i 30 gramów – mężczyzn. Alkohol hamuje wydzielanie glukozy w wątrobie, zatem za jego sprawą może dojść do chwilowego niedocukrzenia.

W jaki sposób należy realizować te zalecenia w praktyce? Co jeść przy cukrzycy typu 2? Produktami zalecanymi przez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej są:

Czego nie wolno jeść przy cukrzycy typu 2?

Czego nie wolno jeść przy cukrzycy typu 2? Tak jako zostało już częściowo wspomniane wyżej, eliminować należy produkty zawierające cukry proste oraz tłuszcze nasycone, takie jak pszenne pieczywo, tłuste mięsa i mleko, niektóre owoce.

Szczegółowa lista produktów niewskazanych w przebiegu tej choroby jest długa, a znajdują się na niej (dane: NCEŻ):

Owoce przy cukrzycy typu 2

Jeść owoce, czy nie jeść – to jedno z najczęściej stawianych pytań przez osoby cierpiące na schorzenia diabetologiczne. To pytanie, na które nie ma prostej odpowiedzi.

Owoce zawierają dużo fruktozy, która jest cukrem prostym i z założenia powinna być unikana. Poza tym wiele z nich ma znaczny indeks glikemiczny, czyli parametr informujący o możliwym wzroście stężenia glukozy po posiłku.

Z drugiej jednak strony są one uważane za jeden z podstawowych elementów tzw. diety zdrowego człowieka. Stanowią bogate źródło przeciwutleniaczy (witaminy C, E, beta-karoten), a także folianów, potasu, flawonoidów. Zawierają też znaczną ilość błonnika pokarmowego, w tym zwłaszcza frakcji rozpuszczalnych w wodzie, takich jak pektyna, co również należy odbierać korzystnie.

W praktyce zatem odpowiedź na postawione wyżej pytanie zależy głównie od indeksu glikemicznego poszczególnych owoców oraz ich składu.

Jakie owoce można jeść przy cukrzycy typu 2? Zalecane są między innymi:

• jagody, porzeczki, wiśnie;
• maliny, truskawki;
• jabłka, gruszki;
• śliwki;
• grejpfruty i inne cytrusy.

Z kolei ograniczać należy lub całkowicie eliminować z menu takie owoce, jak w szczególności:

• arbuzy, melony;
• ananasy, mango;
• dojrzałe banany;

Pozostałe można spożywać w niewielkich ilościach. Unikać należy jedynie bezwzględnie owoców suszonych, kandyzowanych, w polewie.

Jadłospis przy cukrzycy typu 2

Jadłospis w cukrzycy typu 2 warto układać indywidualnie z dietetykiem, mając na uwadze m.in. zapotrzebowanie energetyczne danego pacjenta, poziom glikemii oraz ogólny stan zdrowia. Dlatego podane poniżej menu przygotowane przez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, jak też wszelkie inne dostępne ogólne jadłospisy, należy traktować jedynie inspiracyjnie:

Proces pielęgnowania pacjenta z cukrzycą typu 2

Cukrzyca jest chorobą, która we wczesnych stadiach, przy niepowikłanym przebiegu i braku poważniejszych schorzeń współistniejących nie odbiera pacjentowi w żaden sposób samodzielności, ani nie stanowi wskazania do otoczenia go szczególną opieką.

Może to być natomiast niezbędne w pewnych określonych przypadkach, takich jak między innymi:

• stan po udarze mózgu;
• stan po amputacji kończyny;
• niedołężność starcza;
• zespoły otępienne;
• skrajna otyłość;

Proces pielęgnowania pacjenta z cukrzycą typu 2 zależy zatem od konkretnej sytuacji. Do osoby opiekującej się chorym - niezależnie od tego czy jest to członek rodziny, czy wykwalifikowany pracownik - mogą należeć takie obowiązki, jak:

• pomoc w wykonywaniu codziennych czynności (higienizacja, odżywianie, ubieranie się, zakupy etc.),
• pielęgnacja stóp (profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej),
• regularna kontrola stężenia glukozy,
• nadzorowanie diety oraz farmakoterapii,
• wsparcie emocjonalne,
• działanie edukacyjne,
• pomoc w aktywności fizycznej. 

Powikłania cukrzycy typu 2

Skutki nieleczonej cukrzycy, a także leczonej w sposób niewłaściwy, niestaranny i wybiórczy mogą być dramatyczne. Istnieją dwie grupy powikłań tej choroby: ostre i przewlekłe.

Do pierwszych zaliczane są:

• hipoglikemia – obniżenie stężenia glukozy poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l), przy czym klinicznie istotny jest spadek cukru poniżej poziomu 54 mg/dl (3 mmol/l). Sytuacja taka zwykle jest efektem zbyt gwałtownego działania leków, w tym zwłaszcza źle dobranej dawki insuliny. W celu wyrównania glikemii pacjent powinien natychmiast spożyć odpowiednią porcję węglowodanów, zwłaszcza że w niektórych przypadkach (zwłaszcza u osób starszych) stan ten może bezpośrednio zagrażać życiu.  Niedocukrzenie objawia się na wiele sposobów. Możliwe są: uczucie niepokoju, napady głodu, drżenie rąk, kołatanie serca, dreszcze, nadpotliwość, zaburzenia mowy i koncentracji, rozdrażnienie, agresja, splątanie, nieadekwatne zachowanie, zaburzenia rytmu serca, drgawki, śpiączka;
• hiperglikemia, z którą związane mogą być:
  • cukrzycowa kwasica ketonowa – ciężkie zaburzenie przemiany węglowodanów, tłuszczów i białek z zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej, prowadzące do pojawienia się we krwi i moczu tzw. ciał ketonowych. Przyczyną może być przerwanie lub błędy w insulinoterapii, choroba alkoholowa, ciąża, zapalenie trzustki. Typowymi objawami są: acetonowy zapach z ust, przyspieszona czynność serca, szybki i głęboki lub płytki oddech, zaburzenia świadomości, senność, wysuszenie skóry i błon śluzowych. Śmiertelność wynosi 0,2 – 2 proc. (dane: Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i Polskie Towarzystwo Diabetologiczne);
  • stan hiperglikemiczno-hipermolalny – ostre zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, występujące u chorych z częściowym niedoborem insuliny. Oprócz wysokiej hiperglikemii, charakteryzuje się też zwiększoną osmolalnością osocza i silnym odwodnieniem. Objawy są zbliżone do symptomów kwasicy, zdecydowanie wyższa jednak jest śmiertelność (15 procent – dane: j.w.);
  • kwasica mleczanowa – zaburzenie będące konsekwencją nagromadzenia dużych ilości kwasu mlekowego w organizmie. U chorych na cukrzycę występuje między innych w związku ze współtowarzyszącymi schorzeniami wątroby, nadużywaniem alkoholu oraz niewłaściwym używaniem metforminy. Do typowych objawów należą osłabienie, nudności, biegunka, odwodnienie, majaczenie, śpiączka, wstrząs. Śmiertelność wynosi aż 50 procent (dane: j.w.).

Oprócz ostrych, cukrzyca obfituje też w powikłania przewlekłe o bardzo zróżnicowanym charakterze, zwykle pojawiające się w zaawansowanych stadiach źle leczonej choroby.

Do najczęściej występujących należą:

• choroba niedokrwienna serca – główna przyczyna przedwczesnych zgonów pacjentów cierpiących na cukrzycę. Najpoważniejszym jej następstwem jest potencjalny zawał. Ryzyko skorelowane jest ze współwystępowaniem takich problemów zdrowotnych, jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, uzależnienie od nikotyny;
• udar mózgu, najczęściej niedokrwienny. Szacuje się, że ryzyko tego dramatycznego incydentu u osób cierpiących na cukrzycę jest 2 – 8 razy większe, niż dla ogółu populacji (dane: A. Kropiwnicka, J. Drzewoski), a w przypadku jednoczesnego współwystępowania nadciśnienia – wyższe nawet dwunastokrotnie. Co gorsza, średni czas przeżycia u cukrzyków jest po udarze 3 razy krótszy niż u pozostałych osób;
• retinopatia cukrzycowa – uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka. Schorzenie to prowadzi do znacznego pogorszenia parametrów widzenia. Występuje u niemal wszystkich chorych na cukrzycę typu 1 i około połowy typu 2. Głębokość zmian jest zwykle proporcjonalna do czasu trwania cukrzycy. Ryzyko rośnie przy podwyższonych wartościach ciśnienia tętniczego i otyłości, a także u osób palących papierosy;
• neuropatia cukrzycowa – jedno z najcięższych powikłań, występujące w wysoko zaawansowanej cukrzycy, związane z uszkodzeniem obwodowych struktur nerwowych. Stanowi następstwo bezpośredniego działania glukozy, która upośledza funkcje komórek nerwowych, a także postępującego niedokrwienia tkanek na skutek wyniszczenia naczyń krwionośnych. Jest ona czynnikiem ryzyka tzw. stopy cukrzycowej (szczegóły poniżej). Do jej objawów należą min. zaburzenia czucia, drętwienie, mrowienie, pieczenie, samoistne bóle, skurcze mięśniowe, zespół niespokojnych nóg, osłabienie siły mięśniowej, stała tachykardia, impotencja;
• zespół stopy cukrzycowej – zakażenie tkanek głębokich stóp, spowodowane uszkodzeniem nerwów obwodowych i naczyń, w konsekwencji czego możliwe jest uszkodzenie tkanek głębokich oraz owrzodzenie kończyn. Objawy są zależne od postaci choroby (wyróżnia się typy neuropatyczny, naczyniowy, mieszany). Tym co w szczególności budzi zaniepokojenie wielu pacjentów, jest możliwość utraty stopy. Nie jest to regułą, ale faktycznie zdarza się, że zaniedbane schorzenie przebiegające z głębokim owrzodzeniem kończy się amputacją części kończyny.

Profilaktyka cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu 2 jest chorobą, której rozwój zależy przede wszystkim od stylu życia. Oznacza to, że mimo pewnych dziedzicznych predyspozycji każdy może zrobić wiele, by schorzeniu temu zapobiegać, zanim zdąży się rozwinąć i stać dolegliwością dożywotnią. Największe możliwości leżą w dziedzinie żywienia.

Dietetyczna profilaktyka cukrzycy typu 2 zakłada:

• regularne spożywanie posiłków w ilości 5 dziennie w odstępach 2-3 godzin;
• unikanie sytuacji wygłodzenia lub przejedzenia;
• spożywanie węglowodanów złożonych (głównie pieczywo pełnoziarniste), unikanie prostych (słodycze, słodzone napoje, produkty zbożowe z pełnego przemiału);
• ograniczenie spożycia produktów zawierających duże ilości tłuszczów nasyconych i trans (fast-foody, przekąski), soli, konserwantów;
• picie dużej ilości wody;

Oprócz tego należy dbać o odpowiednią dawkę aktywności fizycznej oraz regularne wykonywanie badań kontrolnych, zwłaszcza po 45. roku życia (można brać udział w różnych programach profilaktyki cukrzycy, przeznaczonych zwłaszcza dla seniorów – informacje o konkretnych bywają dostępne w Internecie). 

Ze względu na znaczne ryzyko zachorowania, wskazana jest też edukacja. W związku z falą otyłości wśród dzieci i młodzieży, adekwatne do wieku rozmowy z pociechami warto zacząć już na etapie szkolnym, zwłaszcza jeśli występuje problem niewłaściwego żywienia i nadmiernej masy ciała. 

Odpowiednio wcześnie podjęte działania nie eliminują całkowicie ryzyka zachorowania, ale znacznie jej ograniczają.