Cykl miesiączkowy – co nim steruje?

Co to jest cykl miesiączkowy?

Cykl miesiączkowy, zwany także cyklem owulacyjnym czy menstruacyjnym to mechanizm, który polega na powtarzających się regularnie zmianach, zachodzących w organizmie kobiety, regulowanych przez układ hormonalny.

Średnio cykl miesiączkowy trwa 28 dni, choć nierzadko może trwać krócej lub dłużej. Dużo istotniejsza jest tu jednak regularność cyklu, a nie czas trwania.

Cyklowi miesiączkowemu podlegają kobiety wieku rozrodczym,  przed przekwitaniem.

Reklama

Fazy cyklu miesiączkowego

Wyróżniamy cztery etapy cyklu miesiączkowego:

• faza krwawienia, czyli miesiączka inaczej menstruacja – trwa około 4-5 dni i jest efektem złuszczania się błony śluzowej macicy, której resztki wydostają się z pochwy w trakcie miesiączki wraz z krwią. Wystąpienie tej fazy to konsekwencja spadku poziomu estrogenów i progesteronu, z uwagi na niewystąpienie zapłodnienia i zagnieżdżenia zygoty. W trakcie menstruacji mogą wystąpić bóle brzucha i pleców. Bolesne miesiączkowanie dzieli się na pierwotne oraz wtórne. Ten pierwszy rodzaj miesiączkowania dotyczy około 40-50% kobiet i zaczyna się po około 6-12 miesiączkach od pierwszej menstruacji. Z kolei wtórne miesiączkowanie pojawia się po kilku latach bezbolesnych krwawień i jest zwykle związane z nieprawidłowym stanem ginekologicznym. Wówczas należy przeprowadzić badania pod kątem wykluczenia endometriozy, guzów miednicy mniejszej, chorób żołądkowo-jelitowych, np. zaburzeń jelita wrażliwego albo celiakii.
• faza folikularna cyklu miesiączkowego – występuje także pod takimi nazwami jak faza proliferacyjna albo faza wzrostu. To etap w którym następuje odbudowa błony śluzowej macicy. Pod wpływem wzrostu poziomu estrogenów komórki nabłonka zaczynają się namnażać. Na tym etapie cyklu przysadka uwalnia FSH, który ma za zadanie pobudzić rozwój pęcherzyku Graafa.
• faza owulacji – na wykresie cyklu miesiączkowego faza owulacji jest oznaczana w połowie cyklu, zazwyczaj jest to 14 dzień od pierwszego dnia miesiączki. Należy jednak pamiętać, że moment owulacji może zostać przesunięty przez różne czynniki. Owulacja trwa jeden dzień i wówczas szansa na zapłodnienie jest największa.
• faza lutealna – to ostatnia, a jednocześnie najdłuższa faza cyklu miesiączkowego. Zwykle trwa około 14 dni. To w tej fazie endometrium osiąga największą grubość. Zmiany w endometrium mają za zadanie przyjęcie oraz zagnieżdżenie zygoty.

Reklama

Ile trwa cykl miesiączkowy?

Zazwyczaj wskazuje się, że prawidłowy cykl miesiączkowy trwa około 28 dni. Należy jednak wziąć tu pod uwagę słowo „około”, ponieważ długość cyklu miesiączkowego u każdej kobiety może się nieco różnić.

Standardowo cykl menstruacyjny może trwać on od 21 do 35 dni. 

Reklama

Jak liczyć cykl miesiączkowy?

Pierwszym dniem cyklu miesiączkowego jest pierwszy dzień miesiączki, czyli wystąpienia krwawienia menstruacyjnego. Koniec cyklu przypada na ostatni dzień przed kolejnym krwawieniem.

Kalendarz cyklu miesiączkowego jest uzależniony od długości całego cyklu. Jak obliczyć cykl miesiączkowy? Od daty przewidywanego ostatniego dnia cyklu odejmij 14. W ten sposób dowiesz się, w którym dniu spodziewana jest owulacja, a więc największa szansa na zajście w ciążę (oczywiście zajść w ciążę można zajść również w inne dni cyklu).

Jeśli miesiączka przypada co 28 dni, owulujesz 14 dnia cyklu. Największą szansą na poczęcie jest czas między 11 a 14 dniem cyklu. Z kolei, gdy Twój cykl jest krótszy i wynosi 24 dni, owulacja przypada około 10 dnia cyklu.

Wtedy najlepiej starać się o dziecko między 7 a 10 dniem cyklu. Jeżeli Twój cykl jest długi i wynosi 35 dni, momentem, kiedy teoretycznie najłatwiej będzie Ci zajść w ciążę jest czas między 18 a 21 dniem cyklu.

Nie możesz również zapomnieć o zmiennych, które mają wpływ na wydłużenie lub skrócenie Twojego cyklu, np. przeziębienie, stres, nadmierny wysiłek fizyczny czy zmiana klimatu, mogą spowodować, że pierwszy dzień cyklu przypadnie w inny dzień niż zakładałaś, nawet jeżeli dotychczas miałaś regularne miesiączki. Wówczas przesunie się także dzień owulacji.

Reklama

Cykl miesiączkowy a hormony

Cykl miesiączkowy jest regulowany hormonami wydzielanymi przez podwzgórze, które pobudzają do działania przysadkę mózgową. Na wykresie cyklu miesiączkowego można zaznaczyć dwa dominujące hormony: estrogen i progesteron.

W fazie przedowulacyjnej działają estrogeny, które zapewniają niższą temperaturę ciała, zmianę śluzy z mniej płodnego na bardzo płodny, mięknięcie i rozwieranie się szyjki macicy oraz regenerację błony śluzowej macicy. W tym czasie kobieta może mieć o wiele lepsze samopoczucie, kondycję fizyczną, wyższe libido czy piękniejszy wygląd.

Natomiast po owulacji zwiększa się stężenie progesteronu. Dochodzi wówczas do podniesienia się temperatury ciała, zatrzymania kolejnej owulacji, szyjka macicy obniża się i twardnieje. U kobiet pod wpływem wydzielania się progesteronu pojawia się większa podatność na zmęczenie, senność czy pogorszenie stanu skóry oraz spadek libido.

Reklama

Cykl miesiączkowy a temperatura 

W cyklu miesiączkowym pojawiają się wahania temperatury. W pierwszych dniach miesiączki temperatura jest nieco niższa. To tzw. faza niższych temperatur. Za utrzymanie się temperatury na niskim poziomie odpowiada estrogen.

W dzień owulacji temperatura gwałtownie rośnie. Następnie tuż po owulacji temperatura ciała utrzymuje się na wyższym poziomie. To faza wyższych temperatur.

Skok temperaturowy w cyklu miesiączkowym wynika z działania progesteronu, produkowanego przez ciałko żółte, które powstaje po pęknięciu pęcherzyka Graafa. W fazie poowulacyjnej temperatura może wzrosnąć o około 0,2 stopnia Celsjusza.

Reklama

Cykl miesiączkowy a śluz

Warto zwrócić uwagę na rodzaje śluzu w cyklu miesiączkowym, ponieważ jego konsystencja czy wygląd mogą być sugestią podpowiadającą, czy kobieta ma dni płodne czy niepłodne.

Oczywiście, nie jest to jedyny wyznacznik płodności, a jedynie jedna z wskazówek. Tuż po miesiączce zazwyczaj występuje suchość pochwy. Następnie w kolejnej fazie gruczoły szyjki macicy wytwarzają śluz, wypełniający kanał szyjki macicy.

Śluz początkowo jest biały i mętny, nie ciągnie się. Stwarza jednak uczucie wilgotności. Potem zmienia się w śluz dobrej jakości, który jest przejrzysty i ciągnący. 

Prof. Erik Odeblad z Uniwersytetu Umea w Szwecji badał budowę, funkcje oraz związek rodzaju śluzu z płodnością. Wskazuje na 4 rodzaje śluzu: 

• typu G – to gęsty śluz, który stanowi barierę dla plemników, pojawia się tuż po krwawieniu miesiączkowym, po owulacji oraz w czasie ciąży. Daje odczucie wilgotności.
• typu P – to śluz płynny, który rozcieńcza śluz typu G. Stwarza uczucie wilgotności w przedsionku pochwy. Pojawia się wraz z początkiem okresu płodności u kobiety.
• typu L – wzrost poziomu estrogenów powoduje, że śluz staje się lepki i ciągliwy. Nadaj jest jednak nieprzejrzysty. 
• typu S – wysoki poziom estrogenów powoduje, że śluz staje się najbardziej rozciągliwy i przejrzysty, daje duże uczucie śliskości. Porównuje się jego konsystencję i wygląd do białka jajka kurzego.

Jak wygląda śluz w dni płodne? Śluz okołoowulacyjny to połączenie śluzu typu S, a więc płynnego żelu z grudkami typu L, czyli żelu lepkiego. W 4-8 procentach jest to także wydzielina typu P.

Takie połączenie ma zagwarantować płodność na odpowiednim poziomie. Śluz S oraz L są rozcieńczane przez śluz P. Dzięki temu w głąb jamy macicy transportowane są plemniki i możliwe jest zapłodnienie.

Prof. Odeblad wskazuje również na zmiany w długości wydzielania się śluzu płodnego w cyklu menstruacyjnym ze względu na wiek kobiety. U dwudziestolatek faza ta trwa średnio 4-5 dni, a u 35-latek już 1-2 dni.

Jakość śluzu zmienia się również wraz ze starzeniem się organizmu.

Przyczyny skrócenia cyklu miesiączkowego

Wiele kobiet obawia się, gdy ich cykl menstruacyjny trwa krótko. Skrócenie cyklu miesiączkowego najczęściej następuje w cyklach bezowulacyjnych, w niewydolności ciałka żółtego, a także w wyniku skrócenia fazy folikularnej.

Krótki cykl miesiączkowy to taki, który trwa mniej niż 21 dni lub liczba miesiączek w roku jest częstsza niż 14. Występuje on u kobiet:

• z cyklami bezowulacyjnymi,
• z wydłużoną fazą folikularną,
• z niewydolnością ciałka żółtego – u pacjentki hormony są na niższym poziomie, przez co nie może dojść do przyjęcia zapłodnionej komórki i pojawiają się problemy z zajściem w ciążę.

Krótki cykl miesiączkowy może spowodować, że faza lutealna będzie krótsza. Tym samym trudniej zajść w ciążę.

Badanie z 2016 roku autorstwa m.in. Amelii K. Wesselink, Laurena A. Wise, Elizabeth E. Hatch i innych, wśród kobiet w wieku 21-45 lat, które próbowały zajść w ciążę, udowodniły, że miały one mniejsze szanse na poczęcie w jednym cyklu menstruacyjnym, jeśli ich cykl był krótszy niż 26 dni.

Inne badanie przeprowadzone przez naukowców z Department of Epidemiology, Emory University w Atlancie, na grupie kobiet w wieku 19-41 wykazało, że duża zmienność cyklu zmniejsza szansę na zajście w ciążę o 51%.

Przyczyny wydłużenia cyklu miesiączkowego

Należy pamiętać, że długie cykle miesiączkowe mogą świadczyć o różnego rodzaju zaburzeniach. Mówiąc „długi cykl miesiączkowy” trzeba mieć tu na uwadze cykl, który trwa dłużej niż 35 dni, np. 50 dni.

Nagłe wydłużenie cyklu miesiączkowego także powinno wzbudzić czujność.

Do najczęstszych przyczyn wydłużenia cyklu miesiączkowego, np. do 40 dni, należą:

• zaburzenia masy ciała;
• ciąża urojona;
• niewydolność jajników;
• zespół policystycznych jajników;
• hierprolaktynemia;
• choroby przewlekłe, np. choroby tarczycy.

Swoje wątpliwości należy wyjaśnić z lekarzem, który wskaże odpowiednie formy leczenia.

Zaburzenia cyklu miesiączkowego

Do zaburzeń cyklu miesiączkowego zalicza się: nieprawidłowości rytmu krwawień omówione już w tym artykule, problemy z obfitością krwawień oraz dodatkowe krwawienia w cyklu miesiączkowym. 

Przyjmują one formę nie tylko rzadkich miesiączek i częstych miesiączek, ale też:

• obfitych miesiączek – ich przyczyną mogą być mięśniaki macicy, polipy, endometrioza, a nawet rak trzonu macicy;
• skąpych miesiączek – pojawia się zwykle u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną, może jednak świadczyć również o torbielach jajników;
• wtórnego braku miesiączki – wywołany jest przez zespół policystycznych jajników, zaburzenia czynności osi podwzgórze – przysadka – jajnik, atrezję macicy;
• pierwotnego braku miesiączki – mówi się o tym zaburzeniu, gdy dziewczyna po ukończeniu 16 roku życia nadal nie miesiączkuje. Może to świadczyć o guzie przysadki mózgowej, wadach narządów płciowych, niewydolności podwzgórza, dysgenezji gonad czy o zespole braku wrażliwości na androgeny.;
• plamienia międzymiesiączkowego – u części kobiet plamienie pomiędzy miesiączkami jest zjawiskiem naturalnym, może też wskazywać na zagnieżdżanie się zarodka w macicy.

Według klasyfikacji WHO przyczynami zaburzenia cyklu miesięcznego są m.in.:

• niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa – wynika z czynników psychogennych, pojawia się w konsekwencji tzw. jadłowstrętu psychicznego, zaburzenia podwzgórzowego po intensywnym odchudzaniu, a także poporodowej niewydolności przysadki. Oprócz braku miesiączki obserwuje się także ogólne osłabienie, senność, wypadanie włosów, obniżone libido, suchość skóry i błon śluzowych, objawy nerwicowe.
• zaburzenia czynności osi podwzgórze-przysadka – prowadzą do wystąpienia zespołu podwzgórzycy młodzieńczej i zespołu policystycznych jajników. Ta pierwsza jednostka chorobowa charakteryzuje się brakiem jajeczkowania z zaburzeniami miesiączkowania takimi jak pierwotny lub wtórny brak miesiączki. Ta druga prowadzi do zaburzenia rytmu miesiączkowania lub wtórnego braku miesiączki. Nieprawidłowości funkcjonowania na osi podwzgórze-przysadka mogą być efektem niekorzystnego oddziaływania środowiska czy też odpowiedzią organizmu na różne obciążenia: anoreksja, zbyt duży wysiłek fizyczny, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, a także stres. Czynnikiem, który wpływa na zaburzenia czynności osi podwzgórze-przysadka jest praca zmianowa – zaburza rytm wydzielania hormonów oraz owulacji
• pierwotna niewydolność jajników – związana z takimi chorobami jak hipoplazja jajników, przedwczesne wygasanie czynności jajników, dysgenezja gonad.

Przywracanie cyklu miesiączkowego jest prowadzone różnymi metodami, np. leczeniem farmakologicznym. Gdy zostanie zwalczona przyczyna bardzo nieregularny cykl miesiączkowy powinien się wyregulować.