Jak wygląda cykoria?
Ojczyzną cykorii są tereny ciągnące się przez znaczną część Europy, Azję, Algierię i Tunezję. W Polsce cykorię można znaleźć na obszarze całego kraju.
O cykorii mówi się, że jest archeofitem, czyli rośliną, która przywędrowała do naszego kraju na przełomie XV i XVI wieku. Na marginesie warto dodać, że rośliny, które pojawiły się w Polsce później to kenofity.
Właściwości lecznicze cykorii poznano już w czasach prehistorycznych - wówczas była stosowana w na terenach arabskich i niemieckojęzycznych. W tradycji ludowej wykorzystywano kwitnące ziele cykorii do odpędzania złych mocy oraz zarazy. Roślina miała też zapewnić domownikom pomyślność i szczęście.
Cykoria należy do rodziny Asteraceae, czyli astrowatych. Znanych jest kilka gatunków tej rośliny. Najbardziej popularny to cykoria podróżnik.
Warto wspomnieć, że odmianę tę można spotkać także pod innymi nazwami, zazwyczaj kojarzonych regionalnie. Często określa się ją jako cykoria polna, cykoria zwyczajna, Batożki św. Piotra, czekanka, królewna, ostrzewka czy poderwaniec. To urozmaicone nazewnictwo może wprowadzać nieco zamieszania, dlatego, by mieć pewność, że mowa o tej samej roślinie, warto przede wszystkim zwrócić uwagę na jej budowę.
Jak wygląda cykoria? To roślina osiągająca wysokość ok. 120 cm. Kwiat cykorii charakteryzuje się błękitnymi, licznymi płatkami, w formie języczków. Według jednej z regionalnych legend, kwiaty zawszędzają ten kolor wypłakanym błękitnym oczom dziewczyny po stracie ukochanego.
Co ciekawe, pomimo swojej odporności, kwiaty cykorii otwierają się tylko w ciągu dnia. Tę ich naturalną funkcję wykorzystuje się w zegarach kwiatowych.
Łodyga cykorii jest cienka, ale za to bardzo odporna na zerwanie. Blaszka liści cykorii jest podzielona na ostre, trójkątne klapy. Owoce to niełupki o gładkiej powierzchni z kilkudziesięcioma ośćmi puchu kielichowego.
Z kolei korzeń cykorii charakteryzuje się brązowym, wręcz brunatnym kolorem i mięsistą, grubą formą. Nasiona cykorii przeznaczone do siewu można kupić w sklepach.
Od cykorii podróżnik pochodzą odmiany jadalne, które po pędzeniu i bieleniu trafiają do naszych kuchni.
Reklama
Gatunki i odmiany cykorii
Warto wspomnieć, że oprócz cykorii podróżnik istnieje również wiele innych odmianach botanicznych tej rośliny. Jak wskazuje mgr inż. Iwona Gałązka dotychczas występowały trzy odmiany cykorii: podróżnik, sałatowa i korzeniowa. Co ciekawe, obecnie cykorię sałatową nie uznaje się za odrębny rodzaj, ale wedle najnowszych ujęć zalicza się ją do cykorii podróżnik.
Warto lepiej przyjrzeć się poszczególnym typom cykorii:
- Cykoria sałatowa to warzywo, które znane jest głównie pod odmianą typu cykoria radicchio, charakteryzującą się intensywnymi czerwonymi liśćmi i białym unerwieniem. Elementem jadalnym cykorii czerwonej są jej główki. Ten typ uprawia się przede wszystkim we Włoszech, a w Polsce jest on jeszcze mało znany. Cykorię sałatową hoduje się zwykle na liście do sałatki;
- Cykoria korzeniowa to roślina jednoroczna, z której pozyskuje się takie surowce jak korzeń i liście. Korzeń cykorii korzeniowej białej wykorzystuje się w celu produkcji kawy.
Opisywane są również takie typy jak:
- Cykoria liściowa, czyli pełne wartościowych składników, warzywo liściowe, o miękkich blaszkach liściowych;
- Cykoria endywia, czyli gatunek występujący w kilku odmianach takich jak endywia cykoria kędzierzawa o postrzępionych liściach, a także endywia eskariola o gładkich liściach. Wykorzystuje się ją głównie do celów kulinarnych. Pikantny smak jej liści świetnie współgra z serami i orzechami. Ma więcej witamin i związków mineralnych niż sałata. Obecna w niej inulina pobudza apetyt.
Znaną odmianą cykorii jest cykoria szparagowa, inaczej katalońska. Uprawia się ją we Włoszech. Wyróżnia się gorzkim smakiem. Można łączyć ją z marchewką, fasolą, ziemniakami czy jajkiem.
Reklama
Uprawa cykorii
Sposób uprawy cykorii zależy w dużej mierze od gatunku tej rośliny. Przyjrzyjmy się dokładniej metodom uprawy tych typów, które zazwyczaj spotykamy w Polsce, a więc cykorii podróżnik i endywii:
- Uprawa cykorii podróżnik - roślina świetnie rośnie na stanowisku mocno nasłonecznionym, oraz w ziemi o lekko zasadowym odczynie. Rozmnaża się ją przy użyciu nasion. Sadzenie cykorii odbywa się w środku lata. Po zasianiu, roślina zaczyna kiełkować po kilkunastu dniach. Gdy roślina przekwitnie, dobrze jest podciąć jej pędy kwiatowe. Jeżeli zależy Ci na tym, by uprawiać cykorię jedynie dla korzeni, nie pozwalaj jej kwitnąć. Kwitnienie spowalnia proces rozwoju systemu korzeniowego. Kwiaty należy zbierać latem. Nasiona na kolejne siewy pozyskuje się dopiero wtedy, gdy kwiaty przekwitną.
- Uprawa endywii - roślinę uprawia się z rozsady albo z siewu. Do wysiewu powinno dojść w drugiej połowie czerwca. Rzędy grządek muszą być od siebie oddalone o około 30 cm. Po wzejściu należy pozostawić rośliny co 30-40 cm. Najlepszy odczyn do jej uprawy to ten zbliżony do obojętnego. Roślina dobrze rośnie w warunkach niewielkich przymrozków.
W przypadku cykorii sałatowej prowadzi się jej pędzenie, czyli bielenie główek. Następuje to w okresie jesienno-zimowym. Proces ten przeprowadza się w specjalnych skrzynkach wypełnionych piaskiem, które nie mają dostępu do światła. To tam przechowuje się główki cykorii sałatowej w temperaturze 10-15 st. Celsjusza. Cały proces trwa 4 tygodnie.
Cykoria jest rośliną wciąż rzadko uprawianą w naszym kraju. Jednak jak twierdzi Aleksandra Szymańska pierwsza fabryka przerobu cykorii w Polsce pojawiła się już w 1816 roku we Włocławku. W kolejnych latach w okolicy powstały plantacje tej rośliny. Z tego powodu napój kawowy z cykorii stał się popularny wśród mieszkańców Wielkopolski oraz Śląska, zwłaszcza biedniejszych terenów.
Reklama
Wartości odżywcze cykorii
W składzie każdej odmiany cykorii można znaleźć wiele cennych związków, które pozytywnie wpływają na organizm. Wymienić tu warto chociażby:
- fitosterole,
- fenolokwasy,
- glikozyd intybina,
- żywice,
- inulina,
- pektyny,
- witaminy A, E, K, C oraz B,
- sole mineralne: wapń, potas, magnez, fosfor, selen, miedź.
Korzeń cykorii to źródło soku mlecznego zawierającego goryczkowe związki (laktukopikrynę i laktucynę). Kwiaty natomiast mają w sobie takie substancje jak: flawonoidy, antocyjany i związki kumarynowe.
Cykoria jest też źródłem oligofruktozy, która wykazuje działanie przeciwstarzeniowe. Roślina ta - z uwagi na obecność inuliny - to naturalny prebiotyk. W jej składzie znajduje się też kwas foliowy, niezbędny do prawidłowej pracy układu nerwowego.
Reklama
Właściwości i zastosowanie cykorii
Właściwości cykorii podróżnik można wykorzystać w leczeniu dróg żółciowych, zapalenia pęcherzyka żółciowego, a także pomocniczo w stanach uszkodzenia wątroby.
Preparaty z cykorią znajdują zastosowanie w odchudzaniu, ponieważ cykoria podróżnik reguluje i pobudza trawienia oraz procesy metaboliczne.
Po środki z cykorią można sięgnąć również w stanach zakażenia układu moczowego, a także, by zwalczyć ogólne osłabienie organizmu.
Właściwości zdrowotne cykorii znajdują zastosowanie także w stosowaniu zewnętrznym. Na co pomaga cykoria? Można użyć jej na problemy skórne i stany zapalne. Co ciekawe, roślina ta jest polecana osobom z problemami we wchłanianiu żelaza. Jej spożywanie podnosi przyswajalność tego pierwiastka.
Należy podkreślić, że pomimo korzystnego wpływu cykorii na organizm, działanie tej rośliny jest dość słabe. Z tego względu ziele cykorii rzadko znajduje zastosowanie w medycynie.
Znacznie częściej natomiast ląduje w naszych garnkach, patelniach i piekarnikach. Cykorię chętnie wykorzystuje się właśnie w przemyśle spożywczym i w kuchni. To smaczny dodatek do sałatek, kawy zbożowej, a nawet barwnik do piwa.
Warto zwrócić uwagę na cykorię endywię, która obniża ciśnienie krwi, a także stężenie cholesterolu. W ten sposób chroni przed wystąpieniem choroby niedokrwiennej serca albo miażdżycy. Ma również istotne znaczenie w łagodzeniu zaparć oraz w przyspieszaniu procesów trawienia.
Z kolei cykoria sałatowa z uwagi na obecność goryczki ma korzystny wpływ na układ naczyniowy. Na oficjalnej stronie NFZ cykoria polecana jest jako składnik diety w Hashimoto.
Obecność inuliny w wielu odmianach tego warzywa - zwykle zawartej w korzeniu - sprawia, że cykoria jest naturalnym prebiotykiem. Oznacza to, że spożywanie jej wspiera odbudowę urozmaiconej flory bakteryjnej jelit. Ma to istotne znaczenie, jeżeli chodzi o zmniejszanie problemów jelitowych i wzmacnianie odporności.
Reklama
Kcal i indeks glikemiczny cykorii
Wszystkie odmiany cykorii charakteryzują się niewielką zawartością kalorii. Tym samym, jest to roślina niskokaloryczna. Ile kalorii ma cykoria? Około 100 g cykorii dostarcza 23 kalorie. Można więc po nią sięgać bez obaw o zwiększenie masy ciała.
Warto też przyjrzeć się lepiej indeksowi glikemicznemu cykorii. Roślina ta wyróżnia się niezwykle niskim indeksem glikemicznym, wynoszącym 15. Taka wartość sprawia, że cykoria może być stałym elementem diety diabetyków.
Ponadto cykoria dodatkowo obniża poziom cukru oraz cholesterolu we krwi, dzięki czemu jest polecana wszystkim chcącym zadbać o te parametry.
Reklama
Jak jeść i przyrządzić cykorię?
W zależności od odmiany, istnieją różne sposoby przyrządzania cykorii. Młode listki cykorii podróżnik można podawać na surowo jako dodatek do sałatek i surówek. Z kolei korzeń cykorii nadaje się do mielenia i przygotowywania kawy.
Z kolei listki cykorii sałatowej mają formę łódeczek i z tego względu nadają się idealnie do faszerowania. Cykoria na surowo to nie jedyna forma wykorzystania tej rośliny. Można zdecydować się na cykorię na ciepło, np. na parze, smażoną, zapiekaną czy suszoną.
Warzywo to warto przyrządzić w formie karmelizowanej z dodatkiem orzechów i grzybów. Na uwagę zasługuje liściowa cykoria duszona z patelni
Co zrobić, żeby cykoria nie była gorzka? Aby pozbyć się goryczy, warto cykorię zamoczyć dolną częścią w wodzie z sokiem z cytryny albo ze sporą ilością soli.
Przepisy z cykorią
Choć cykoria nie jest jeszcze bardzo popularnym warzywem w Polsce, to jednak warto włączyć ją do diety. Różne jej odmiany mają szerokie zastosowanie kulinarne. Świetnie komponują się tzw. słodkimi warzywami, np. ziemniakami czy marchewką. Pasują też do jajek.
Klasyczne dania to nie tylko sałatka z cykorii czy surówka z cykorii do obiadu. Na uwagę zasługuje również zupa z jej wykorzystaniem, zapiekanki wzmacniane jej dodatkiem czy cykoria po belgijsku. Oto jak przygotować to ostatnie wymienione danie z cykorii.
Przepis na ciepło:
Przygotuj kilka główek cykorii. Następnie zblanszuj je w garnku z osolonym wrzątkiem. Odstaw na sitku, by pozbyć się z nich nadmiaru wody. W osobnym rondelku podsmaż masło z przyprawami, np. gałką muszkatołową i pieprzem. Gotuj kilka minut. Po tym czasie dolej śmietanę i odrobinę startego sera. Cykoriowe główki można zawinąć w szynkę i zapiec z dodatkiem wskazanej mieszanki ze startego sera w piekarniku.
Wiele osób podaje cykorię w formie przekąski. Doskonale nadaje się cykoria faszerowana, podawana w formie łódeczek.
Co można zrobić z cykorii? Kawa, herbata i inulina
Cykoria może być też podstawą smacznego napoju. W okresach niedoborów, np. w trakcie wojen, cykorię wykorzystywano jako zamiennik kawy. Okazuje się, że w trakcie prażenia cykoria zmienia aromat na ten zbliżony do kawy.
Odpowiada za to zawarty w korzeniu cykorii związek o nazwie inulina, który w roślinie został odkryty dopiero w latach 70. XX wieku. Ten rodzaj błonnika pozyskiwanego z cykorii, odpowiada za zdrowie jelit i zmniejsza skłonność do zaparć.
Za sprawą Fryderyka Wielkiego, który swoim dekretem nakazał zastąpienie kawy napojem z uprażonych korzeni cykorii, kawa z cykorii określana jest też jako „kawa pruska”. Do dziś w Niemczech wykorzystuje się cykorię także do produkcji cukierków, napojów oraz past.
W sklepach z ziołami i drogeriach dostępne są również herbaty z cykorii. Otrzymana mieszanka nadaje się do picia. Cykorię wykorzystuje się również w mieszankach przypraw do nadawania charakteru potrawom.
Cykoria jest też składnikiem tabletek. Preparaty z cykorią podróżnik sprawdzą się w leczeniu schorzeń układu moczowego czy dróg żółciowych.
Cykoria w ciąży i podczas karmienia piersią
Nie ma przeciwwskazań do tego, by stosować cykorię w ciąży lub podczas karmienia piersią. Co więcej, kawa z cykorii w ciąży to świetny zamiennik klasycznej kawy, ponieważ cykoria nie zawiera kofeiny, mogącej wpływać na rozwój dziecka. Z tego też powodu kawa z cykorii sprawdzi się w trakcie karmienia piersią.
Spożywanie cykorii wpływa na produkcję mleka w gruczołach piersiowych. Warto zatem przed podjęciem decyzji o regularnym przyjmowaniu tej rośliny, poinformować o tym swojego lekarza.
Przeciwwskazania i skutki uboczne spożywania cykorii
Na cykorię powinny uważać osoby, u których stwierdzono alergię na tę roślinę. Zjedzenie cykorii w takim przypadku może grozić reakcją anafilaktyczną. Na cykorię muszą uważać również pacjenci ze stwierdzonymi chorobami jelit.
Choć cykoria urozmaica florę bakteryjną, może jednak nasilić objawy chorobowe, gdy występują dolegliwości jelitowe.
Z uwagi na silne działanie alergizujące, roślinę tę można podawać dzieciom po ukończeniu 3 roku życia.
Co więcej, kawa z cykorii spożywana w nadmiarze może osłabiać naczynia krwionośne.
Gdzie kupić cykorię? Cena
Koszty związane z zakupem cykorii w dużej mierze zależą od tego, w jakiej formie chcesz ją nabyć. Paczkę nasion cykorii niezależnie od odmiany kupisz już za kilka złotych. W skupie cena za kg cykorii sałatowej to koszt około 7-10 zł.
Z kolei 50 g korzenia cykorii podróżnik kosztuje około 5 zł. Za 90 kapsułek z cykorią podróżnik należy zapłacić około 35-45 zł.
Kilogram cykorii endywii to koszt rzędu 10-12 zł. Kawa z cykorii to koszt rzędu 40 zł za kilogram, choć tańsze wersje tego produktu już za kilkanaście złotych można nabyć w supermarketach. Przy zakupach dobrze jest zwrócić uwagę na skład, by znajdowała się w nim rzeczywiście cykoria.
Jak widać, cykoria niejedno ma imię. Chcąc po nią sięgnąć, najpierw należy ustalić, z jaką odmianą ma się do czynienia. Gatunki cykorii znacząco się od siebie różnią.
