Co to jest czynnik reumatoidalny?
Jednym z najbardziej znanych markerów immunologicznych reumatoidalnego zapalenia stawów jest czynnik reumatoidalny. Jego odkrycia dokonali Eric Waaler i Harry M. Rose. Pojawienie się tego markera zależy od czasu trwania choroby.
W określeniu, czy u pacjenta występuje reumatoidalne zapalenie stawów albo inne choroby autoimmunologiczne, pomaga oznaczenie czynnika reumatoidalnego klasy IgM. Według danych z pracy „Markery immunologiczne reumatoidalnego zapalenia stawów” (2011) występuje on u około 80-85 proc. chorych. Na nieco mniej spektakularne liczby powołują się natomiast autorzy raportu „Profilaktyka i wczesne wykrywanie reumatoidalnego zapalenia stawów” (Raport nr: OT.423.4.2018, Warszawa 2020), twierdząc, że czynnik RF wykrywany jest u 3 na 4 osoby z tą chorobą.
Bez względu jednak na to, u jakiego odsetka chorych rozpoznaje się ten marker, należy stwierdzić, że jego wysoki poziom jest związany z szybko postępującym zniszczeniem stawów oraz pojawieniem się zmian pozastawowych.
Co to jest badanie RF? To element diagnostyki reumatoidalnego zapalenia stawów. Wykryć czynnik RF można zarówno we krwi, jak i w płynie stawowym. Okazuje się, że obecność czynnika reumatoidalnego najpierw jest rejestrowana właśnie w tym drugim miejscu, stąd w rozpoznawaniu stanów zapalnych warto zadbać o wieloaspektową analizę.
Rozpoznanie czynnika RF nie jest niezbędne do stwierdzenia reumatoidalnego zapalenia stawów, ponieważ znane są przypadki chorych, u których wynik badania RF był ujemny.
Czynnik reumatoidalny pojawia się też u zdrowych osób. Obecność czynnika reumatoidalnego (RF) skorelowana jest z wiekiem. Jak wskazują autorzy pracy „Znaczenie autoprzeciwciał w rozpoznaniu chorób reumatycznych” opublikowanej w czasopiśmie medycznym „Postępy Nauk Medycznych” (t. XXV, nr 2, 2012), czynnik reumatoidalny rozpoznaje się u:
- 2-4 proc. osób w wieku 20-60 lat;
- 5 proc. osób w przedziale powyżej 60 roku życia do 70 roku życia;
- 10-25 proc. osób po ukończeniu 70 lat.
Zespół badaczy (R. Aggarwal, K. Liao, R. Nair, S. Ringold, K. H. Costenbader, 2009 rok) określa czułość badania czynnika RF na poziomie 50-90 procent. Jego swoistość ma wynosić natomiast 50-95 procent.
Aby właściwie rozpoznać reumatoidalne zapalenie stawów, nie wystarczy jedynie określenie czynnika reumatoidalnego. Trzeba przeprowadzić dodatkowe badania. Za bardziej swoisty marker niż czynnik RF w tej chorobie, uznaje się np. przeciwciała przeciw cyklicznym cytrulinowanym peptydom, często pojawiające się już we wczesnym stadium reumatoidalnego zapalenia stawów.
Reklama
Norma czynnika reumatoidalnego
Tzw. marker reumatoidalnego zapalenia stawów, czynnik reumatoidalny, to przeciwciała, które są skierowane przeciwko immunoglobulinom, czyli białkom własnego organizmu. W zależności od m.in. tego, jaką metodą przeprowadzane jest jego badanie, norma RF może mieć inne wartości.
Norma czynnika reumatoidalnego dla badania wykonanego poprzez:
- odczyn lateksowy (IgM) nie powinna przekraczać <1/40;
- immunofelometrię (IgM) <40 j./ml;
- odczyn Waalera i Rosego nie powinna przekraczać <1/80;
- metodę ELISA – norma zależy od ustaleń producenta.
Badanie czynnika reumatoidalnego i ustalanie, co jest normą, czy np. wynik do 14 powinien wzbudzać obawy, należy omówić z lekarzem.
Reklama
Czynnik reumatoidalny a nowotwór
Obecność czynnika reumatoidalnego może wskazywać na nowotwór. Podwyższony poziom RF może pojawić się m.in. w przypadku białaczki, a także raka jelita grubego czy chłoniaka. Jak podają autorzy pracy „Rheumatoid Factor: A Novel Determiner in Cancer History”, obecność czynnika RF można wykryć u 10-20 proc. pacjentów onkologicznych, a także u 26 proc. chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca.
Zdaniem przywołanych autorów dodatni wynik RF u tego rodzaju pacjentów można wyjaśnić ich starszym wiekiem, ponieważ produkcja czynnika RF związana jest ze starzeniem.
Badacze sugerują również, że wyższy poziom tego czynnika w surowicy osób zdrowych może mieć związek ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka. Co więcej, badanie kohortowe z 2017 roku na 295 837 uczestnikach wykazało, że ryzyko zgonu z powodu raka jest wyższe u osób z dodatnim wynikiem czynnika reumatoidalnego niż z ujemnym.
Mechanizm związku między dodatnim czynnikiem reumatoidalnym a nowotworem wciąż pozostaje nieznany. Wskazuje się jednak na korelację pomiędzy obecnością RF a zmienioną odpornością przeciwnowotworową.
Reklama
Wysoki czynnik reumatoidalny a borelioza
W przypadku boreliozy czynnik RF może być wysoki. Niezbędne są więc dodatkowe badania, które wykluczą tę chorobę.
Można zauważyć relację pomiędzy wysokim czynnikiem reumatoidalnym a boreliozą, ponieważ choroba może przyczyniać się do wystąpienia w organizmie reakcji autoimmunologicznych, które z kolei mogą doprowadzić do pojawienia się kolejnych dolegliwości, np. reumatoidalnego zapalenia stawów.
Reklama
Badanie czynnika reumatoidalnego
Lekarz może skierować pacjenta na badanie pod kątem czynnika RF, nie tylko w przypadku podejrzenia reumatoidalnego zapalenia stawów, ale również, gdy przeprowadza diagnostykę innych chorób, o których może rozstrzygnąć wysokie stężenie tego markera, np. sarkoidozy czy tocznia rumieniowatego.
Zebranie materiału do badania czynnika reumatoidalnego (RF) jest szybkie i łatwe. Na badanie krwi najlepiej zgłosić się na czczo, by jedzenie dostarczone organizmowi, nie fałszowało wyników, choć nie jest to warunek niezbędny.
Wcześniej warto skontaktować się bezpośrednio z lekarzem lub laboratorium przeprowadzającym badanie w celu zdobycia dokładniejszych informacji o przygotowaniu się do badania.
Krew pobierana jest z żyły łokciowej. Czasem jednak miejscem pobrania może być dłoń albo stopa. Na rękę pielęgniarka zakłada opaskę. Ucisk powoduje, że łatwiej będzie teraz zebrać próbkę do badań. Do pojemniczka jest pobieranych 2-3 ml krwi. Aby uniknąć siniaka po pobraniu krwi, należy przez kilka minut uciskać miejsce ukłucia. Na koniec powstała rana jest zaklejona plastrem.
W przypadku badania dziecka, pobranie krwi wygląda nieco inaczej. Próbkę krwi specjalista zdobywa poprzez małe nacięcie w skórze specjalnym nożem lekarskim.
Ile czeka się na wynik badania czynnika reumatoidalnego? Zwykle czas oczekiwania to maksymalnie kilka dni. Jednakże z różnych powodów zawsze może on ulec skróceniu lub wydłużeniu.
Cena badania czynnika reumatoidalnego zależy od wielu zmiennych. Więcej na ten temat znajdziesz w dalszej części artykułu.
Reklama
Cena czynnika reumatoidalnego
Badanie czynnika RF jest gwarantowane w ramach Podstawowej Opieki Zdrowotnej i Ambulatoryjnej Opieki Zdrowotnej w przypadku diagnostyki wykrywania reumatoidalnego zapalenia stawów.
Chcąc jednak wykonać prywatnie to badanie, dokładna cena oznaczenia czynnika reumatoidalnego zależy od placówki, miejsca, w których jest przeprowadzane, a także wybranej metody testowania.
Jeżeli pacjent ma badanie czynnika RF metodą ELISA, cena wynosi kilkadziesiąt złotych. Natomiast diagnostyka wykonana poprzez odczyn Waalera-Rosego to koszt około kilkunastu złotych.
Reklama
Wysoki czynnik reumatoidalny
Trzeba pamiętać, że przy interpretacji wyniku zawsze należy kierować się zakresami referencyjnymi podawanymi przez laboratorium. Podwyższony czynnik reumatoidalny, np. czynnik reumatoidalny powyżej 200 RU w badaniu ELISA, można wykryć u pacjentów z innymi chorobami niż reumatoidalne zapalenie stawów, np.
(poniższe dane procentowe pochodzą z publikacji „Markery immunologiczne reumatoidalnego zapalenia stawów” (2011):
- tocznia rumieniowatego układowego (15-35 proc. pacjentów);
- zapalenia skórno-mięśniowego lub wielomięśniowego (5-10 proc. pacjentów);
- krioglobulinemii (40-100 proc. pacjentów);
- mieszanej układowej choroby tkanki łącznej (50-60 proc. pacjentów);
- zespołu Sjögrena (75-95 proc. pacjentów).
Ponadto czynnik reumatoidalny może zostać wykryty w przypadku sarkoidozy, pierwotnej marskości wątroby, białaczki, raka jelita grubego, gruźlicy, świnki, mononukleozy zakaźnej czy zakażeniu HIV, HCV, malarii.
Jak obniżyć czynnik reumatoidalny? Przede wszystkim warto przypomnieć, że wysoki poziom czynnika reumatoidalnego może wystąpić u zupełnie zdrowych osób. Dlatego nie należy się sugerować jedynie tą jedną wartością i przeprowadzić kolejne badania.
Odkrywając przyczynę chorobową, czynnik reumatoidalny może zostać obniżony pod wpływem leczenia zaproponowanego przez lekarza.
Ujemny czynnik reumatoidalny
Należy pamiętać, że ujemny czynnik reumatoidalny dotyczy zarówno osób zdrowych, jak i tych, u których nastąpiła remisja choroby. Z kolei niski czynnik reumatoidalny, np. czynnik reumatoidalny na poziomie 10 j/ml w immunofelometrii, nierzadko jest rozpoznawany u osób zdrowych. Wpływ na jego pojawienie się ma starszy wiek. Często pacjenci w podeszłym wieku mają wykrywane niewielkie stężenie czynnika reumatoidalnego (RF) w organizmie.
Badanie czynnika reumatoidalnego (RF) jest pomocne w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów. Wynik takiego testu nie rozstrzyga jednak na pewno, czy pacjent choruje na wskazaną chorobę. Czynnik reumatoidalny może być obecny w organizmie osób zdrowych, a także pacjentów z innymi schorzeniami, np. nowotworami, boreliozą, tocznia rumieniowatego układowego czy sarkoidozy.
Potrzebne są dalsze badania, by móc określić korelację pomiędzy czynnikiem reumatoidalnym a nowotworami. Do metod oznaczania czynnika reumatoidalnego (RF) zaliczyć należy: test ELISA, nefelometrię laserową, odczyn lateksowy oraz odczyn Waalera i Rosego. Badanie RF zazwyczaj jest wykonywane obok innych, w celu prawidłowej diagnostyki chorób.
